Katalog

TIP Bi L İ M KÜLTÜR Kurtarıcı hücreler H Lösemi hastalarına Kemik iliği nakli, lösemi hastalarını kurtarıyor. Bir kemik iliği bankası örgütlendiği takdirde on hastadan dokuzu yaşama yeniden dönebilecek. Böceklere, mikroplara, virüslere karşı savaş yüzyıllardır sürüyor, ama zararlı yaratıklar yeni önlemler alarak yaşamlarını sürdürüyorlar. Vehbi Belgil "El mi Yaman, Bey mi Yaman?" ekımler, yırmı bır yaşındakı hasta ıçın olum kararını vermıştı Hasta kan kanserıydı, onunde yalnızca beş yılı vardı Hastanın tek umudu, uygun bır verıcıden yapılacak kemik ılığı naklıydı Ancak doktorlar hastanın aılesı ve yakınlarında uygun kemik ılığı tıpını bulamadılar Yukarıdakı satırlar bır yerlı fılm senaryosu değıl, her yıl bınlerce losemı hastası, uygun kemik ılığı verıcısı bulunamadığı ıçın yaşama şansını bıraz daha yıtırıyor Başarılı bır kemik ılığı naklı ıçın alıcı ve verıcılerın doku antıgenlerının (HLA antıgenlerı) uyuşması gerekmektedır HLA(human leucocyte antıgens) sıstemı, erıtrosıtlerdekı kan grubu antıjenlennden tamamen ayrı bır sıstemdır HLA yalnız lokosıtlerde değıl, olgun erıtrosıtler harıç, hemen butun doku ve organ hucrelerınde bulunur Transplante edılen bır dokunun kemik ılığı gıbı tutması ya da reddı, alıcı ıle verıcı arasındakı doku (HLA) antıjenlerının uyuşmasına bağlıdır Ancak, hastanın ıkız kardeşı yoksa veya uygun kemik ılığı aıle bıreylerınde bulunmuyorsa, hastaya uygun kemik ılığı aramak "samanlıkta ığne aramak"tan pek farklı değıldır Uç hastadan bırıne uygun kemik ılığı bulmak ıçın mesela, 60000 verıcının doku tıplemelerı yapılmalı ve bır "kemik ılığı bankasında" bulunan bılgısayara aktarılmalıdır Bılgısayar hastaya uygun kemik ılığını bu ornekler arasından seçecek ve transplantasyon başarıya ulaşacaktır Ikı hastadan bırıne uygun ılığı bulmak ıçın 160000 örnek tıpı "banka"da bulunmalıdır On hastadan dokuzunun lyıleşmesı ıçın, uç mılyon tıplemesı yapılmış orneğın hazır tutulması gerekmektedır Kemik ılığı transplantasyonundan en çok yararlanan hastalar aplastık anemısı olan, yanı kemik ılığı ıflas etmış olan hastalardır Bunların yanında, kronık myeloıd losemı, akut lösemıler gıbı kan hastalıklarında, kemik ılığı naklı %35 oranında yaşam kurtarabılmektedır Nukleer enerjı santrallarında meydana gelen kazalardan etkılenen kışılerde kan hastalıklannın sık gorulmesınden oturu, bu kuruluşlarda çalışan kışılerın ışe gırerken "ılık bankasına" kendı ılıklerını "yatırmalan" yaşam kurtarıcı bır uygulama olacaktır Herhangı bır radyasyon kazası durumunda, uygun ılık aramaya gerek kalmadan, hasta kendı yaşamını kurtarma şansına sahıp olacaktır "Kemik ılığı bankası" konusunda ilk cıddı adım geçtığımız aylarda ingıltere'de atıldı 300000 Ingılız, verıcı olarak bankaya kaydedıldı Altı hafta ıçınde bunlardan 10000 tanesının kemik ılıklerı tıplerıne gore ayrıldı ve bilglsayara kaydedıldı ı ı (Splegel) T arıhte, uzunluğu ıle unlu savaşlar var Med (50), Pun (43), Haçlı savaşları, Yuzyıl, Otuzyıl, Yedıyıl savaşları Gunumuz savaşları tahrıbat bakımından unlu Doğada buna benzer bır savaş gızlı gızlı suruyor ve buyuk tahrıbat yapıyor Buna 'canlı bılgın savaşı' denebılır Bunda ınsanoğlu, zaman zaman başarı kazanıyor, sık sık yenık duşuyor, fakat sılahı yıne de elden bırakmıyor, bırakmayacak da Nıçe'nın bır sozune uygun olarak Yaşam sureklı bır savaştır, ınsan bunda sılah elde olur Sozunu ettığımız savaş böceklere, mikroplara, vıruslere karşı verılen savaş Karşı tarafın tek etkın sılahı "mukavemet " Başka deyışle, karşı onlem alma " Kısaca, zararlılar, ınsanlıga karşı, bırtur "stratejık savunma sıstemı" ıle canlarını koruyorlar Bun da da Darvvın'ın ıkı yasası egemen Yaşam ıçın savaş / guçlunun kalması, zayıfın sılınmesı Önce DDT İlk DDT 1940'ta çıkınca bocekler gafıl avlanmış, sa pır sapır dokulmuşlerdı Sonradan "durum muhakemesı" yaptılar herhalde Ya yok olacaklar, veya mılyarlarca yıllık savaşımlarında yaptıkları gıbı, degışen çevre koşullarına uymak ıçın vucutlarındakı gızlı olanakları harekete geçıreceklerdı Oyle yaptılar 1940'tan bu yana 5 kuşak bocek öldurucu yapıldı Bu surede, bocek sayısının ıkı kat olması ıçın geçen zaman 6 3 yıldan 1 yıla duştu llaca karşı koyamayıp olen "zayıflar" yerlerını guçlu turlere bıraktıkları ıcın, baska deyışle, "doğal ayıklanma"ya uğradıkları ıçın, en etkın ılaçlar bıle kısa surede etkısızleşıyor Patates zararlıları, oncelerı ılaca teslım oluyorlardı Bugun en çok bır mevsım ıçınde zehırı altedıyorlar Neden1? Altetme genlerı, kalıtımla bocekten boceğe geçıyor Buna karşılık, patates boceğı ıle geçınen bocekler aynı mukavemetı gosteremıyorlar Bunda, ılacın puskurtulmesı rol oynuyor Bocek, bundan bır tur "uyarı" sınyalı alıp hemen harekete geçıyor "Mukavemet" turden ture de geçıyor Antıbıyotığe karşı bağışıklık kazanmış bır toprak canlısı, bu yeteneğını, örneğın salmonella denen bır başka ture geçırıyor 450'den fazla boceğın DDT'ye karşı bağışıklık kazandığı saptanmış Canlı ornek, sıtma sıneğı Dunya Sağlık Teşkılatı, son 21 yılda 2 mılyar dolar sarfı ıle, sıneğın kokunu kuruttuğunu sanmıştı Bır ara oyle de olmuştu 1963'e kadar sıtma savaşımı o kadar başa rılı olmuştu kı, örneğın Srı Lanka'da sadece 17 sıtmalı kalrnıştı Fakat, beş yıl sonra, 1968'de sıtma salgını olmuş, hasta sayısı 1 mılyonu geçmıştı (nufus 16 5 mılyon) Demın de belırttığımız gıbı, antıbıyotığe bağışıklık kazanmış zararsız turler, bağışıklık mekanızmalarını zararlı turlere geçırebılıyor Asıl tehlıke burada Amerıka'nın Tufts Unıversıtesı'nden Dr Levy'ye gore, bağırsaklarımızdakı zararsız bır bakterı, bağışıklığını zararJı bır bakterıye geçırıyor Pensılıne bağışıklı belsoğukluğunun varlığı Amerıka'da i976'da oğrenılmıştı 1985'te hastalık bırden arttı, vakalar 8 500re yukseldı Çoklu bağışıklık Aynı canlı bırden çok antıbıyotığe karşı da bağışıklık kazanabılıyor (multıple resıstance) Yıne aynı Dr Levy, laboratuvarda besledığı tavukların bağırsakla rındakı "tetracyclıne"e bağışıklı bakterılerın başka bır çok antıbıyotığe de karşı koyabıldıklerını saptamış Ve bu ış 12 haftada olmuş Tanzanya'da da aynı şey gorulmuş Çoklu bağışıklık sadece bakterılerde değıl, boceklerde de goruluyor 1976'da sadece yedı bocek, bes oldurucunun hepsıne bağışıklı ıken bugun bu yedı bocek 17'ye yukselmış kı, karasınek, ham^mboceğı, sıvrısınek de bunlara dahıl Antıbıyotığe ve bocek oldurucuye bağışıklık o kadar hızla artıyor kı, yetkılıler bunların bulunmasından öncekı donemlere oonulmesınden endışe edıyorlar Antıbıyotık ve bocek ılacı yapanlar buna çare duşunmuyor mu? Duşunuyor tabıı Fakat bocekler ve mık roplar savaşta çok daha başarılı oluyor Avcı nıce al (hıle) bılse, ayı anca yol bılır Sen bılırsın bır, ıkı, ben bır bılırım on ıkı Bılım dunyası, şımdı zararlıların mukavemet mekanızmasını ıncelıyor Canlının mukavemet mekanızma sının çahşma tarzı oğrenılıp de bu ımkân ortadan kaldınlırsa başarılı sonuç alınabılır Orneğın, kanserlı hucrelerın kanser ılaçlarını nasıl etkısızleştırdığı ıncelenmış Hücreler, uzerlennde toplanan ılaçları dağıtıp uzaklaştırıyor VVashıngton'dakı VValter Reed Ordu Tıp Merkezı'nden Dr Samuel Martın ve arkadaşları bu yontemle, sıtmaya karşı "chloroquıne" adlı hapı gehştırmışler Ama mıkrop buna da karşı koymuş Bunun uzerıne "Verapamıl" gelıştırılmış Bu madde chloroquıne'ın azdırdığı mıkrobu mukavemet edemez hale getırıyor Uzmanlar şımdılık şunu onerıyor Antıbıyotığı de, bocek oldurucuyu de yerlı yersız kullanmayın Amelıyattan haftalarca once hastaya antıbıyotığı kesın Cunku bu madde zararlı mıkropların yanında yararlıları da ol duruyor, meydanı sırf zararlılara bırakıyor Bu da vucudun karşı koyma gucunu duşuruyor Bazı ulkelerde bu nedenle, antıbıyotıklerı herkes eczaneden kolayca alamıyor Aynı tıtızlığın bocek olduruculerde de gosterılmesı salık verılıyor Avustralya'da "Helıothıs" adlı pamuk zararlısına karşı senede 40 gun öldurucu kullanılmasına musaade edılıyor Bu 40 gun, havyanın ılaçtan en çok zarar gorebıleceğı bır sure Orneğın, çoğalma veya çıftleşme zamanı 'nsanın zararlılarla savaşımı, tarımın tarıhı kadar eskı Belkı beş bın, belkı on bın yıl Bu nedenle, 'El mı yaman, bey mı yaman?" sorusu gene sorulabılır Yanıt, halkımızın bulduğu yanıt "El yaman " Yanı zararlılar D 13