Katalog

SAYFA CUMHURİYET 28 ŞUBAT2010PAZAR 14 PAZAR KONUGUleyla.tavsanoglu@cumhuriyet.com.tr Eski YÖKBaşkanı Prof Dr. Teziç, 'Seçimle gelen çoğunluk dilediği her düzenlemeyi yapamaz' dedi ' Siyaset hukuka uymalıdır'SÖYLEŞİ LEYLA TAVŞANOĞLU Anayasa hukukçusu, cski YÖK Başkanı Prof. Dr. Erdogan 'l'eziç'lc soıı gelişmeleri, özellikle dc Er/incan-Hr/urum hattındaki yargı dcpreınini konuşuyoruz. Teziç son derecc çarpıci değcrlcndirmclcrde bulunuyor. Hrzincan Başsavcısi tlhan Cihaner'in hukuka ııygun olmayan bir kararla tutuklandığmı vc bunun bir an öncc düzellilmesi gcrckligini süylüyur. Teziç aynca yüksek rütbeli subaylar vc komutanlann gözaltına alınarak günlcrcc tutulup kimisiııin tutuklanmasına da, "Ne oluyoruz yahu" diye tepki göstcriyur. Cumhurbaşkanının görev sürcsinin yedi yıl, THMM'nin de beş yıl olduğuna dikkat çcken Teziç, bu konuda tartışmaya gerck bulunmadığını vurgıılayarak noktayı koyuyor. - Yargı siyasallaştırılıyor eleştirileri çok yaygın. Siz bunlara ne diyorsunuz? - Hukuk devletinde, holc de Ikinci Dünya Savaşı'ndan sonra hukukla siyaset arasındaki ilişkilerdc yeni oluşumlar önc çıkmaya başladı. 19. yüzyıl parlamcnlonun üstünlüğü düncıninde, kanun cgcmcnliğinc dayalı bir süreç söz konusuydu. ABD'nin dışında, parlamentonun iradesini denetleyecek mekanizmalar henüz oluşmamıştı. Günümüz Türkiyc'sinde hukukun siyasileştiği sık sık dilc gctiriliyor, ama hukuk devletinde aslolan siyasetin hukukileşmesidir. Hukuk siyaset alanına mümkün olduğu kadar girdikçc yetki kurallarıyla uzlaşmalar da oluşmaya başlar. Siyasi planda iktidar vc muhalefet arasında ortaya çıkan gerginlikleri barışçıl bir zeminde çözebilmek için, 2. Diinya Savaşı sonrası anayasalarında siyasetin giderek hukuki bir çerçeveye alındıgını görüyoruz. Buna siyasetin hukukilcşmesi olgusu deniyor. Bu aynı zamanda çoğunluğun baskısına karşı bir fren oluşturur. Seçimle gelcn çoğunluk, "Milli aumhwiyetin temel kunımlannda görevli ve güvenliğimizi sağlayan bu insanlann bir macera peşinde koşahileeeklerini kabıd etmck güç. "Ne oluyoruzyahu? " diycsi geliyor insanın. 2, I 007 C 'unıhurhaşkanhğı scç'uni geniş bir uzlaşma tabanında yapılsaydı bugün haşımıza bu sonmlar çıkmazdı. Bugün uzlaşamama olgu.su bir güvcnsizlik ortarnı yaraltıysa bunu o seçime bağlanıak lazım. iradeyi ben tcnısil ediyorum" diye artık dilcdigi düzenlemeyi yapamaz. Yetki kurallan her şeyin ii/eı indcdir. Bizim anayasanıızda da buna uygun düzcnlemeler vardır. Hiçbir organ kaynağını anayasadan alnıayan bir devlet yetkisi kullanamaz. Kuvvetler ayrılığı dediğimiz de budıır: "Kontrol edilcmeyen güç j»üç değildir." /.aman zaman yargıyla ilgıli eleşliı i sınırlarını aşan. çok agır sözcükler kullanılıyoı. Yargılanıa organlan hukuksal gcrçeği söylerler. Hukuksal gerçek her zaman hukuksal doğru anlamına gelmeyebilir. Hukuksal doğruyu yakalamak zaman içinde, içtihat birikimleriylc de oluşur. Hukukta abesle iştigal yoktur - Yüksek yargıya, "yargı darbesi" gibi yapılan sert elestirilere ne diyorsunuz'/ - ABD'dc yerleşmiş bir özdcyiş, vardır: "ABD Anayasası Federal Yüksek Mahkcme'nin söyledigidir. Bu ABD'dc sarsılmaz bir inançtır. Bırakın siyasi hayatını ABD toplum hayatı Fedcral Yüksek Mahkeme'nin içtihatlarıyla da j»elişnıiştir.'' Cumharbaşkanı seçilmesi için 367 üye gcrcktiği kararında bazı siyasiler ve hukukçıılar şimdiye kadar cumhurbaşkanı üçte iki loplantı çoğunluğııyla mı seçiliyordu, şimdi bu ideolojiktir, dedilcr. Çok yersiz tartışmalar yapıldı. Anayasa Mahkeınesi sorunu çözdü () tarihtc yürüılükteki 102. maddcnin birinci fıkrası sadccc toplantı yeter sayısım düzenliyordu. Onun allındaki fıkralarda da nasıl bir çogunlukla cumhurbaşkanı seçimine gidilcccğinin karar yeleı sayı laııyla ilgili kurallan vardı. Yorumu yapanlar birinci fıkrayı yok sayarak bir sonuca gitmeyc çalıştılar. "367 darbesi" dedilcr. Mirinci fıkra yok sayılarak, bir sonuca gidilscydi bu konuda yanlış yapılmış olurdu. Anayasa Mahkemesi'nin 367 kararı tamamıyla anayasal düzcnlcmedcn kaynaklanan bir karardır. Ideolojik hiçbir tarafı yoktur. Hcn bunu zaman zaman bu karara karşı çıkan hukukçu dostlara anlattığımda, "Bunu böylc düşünmcdik" cevabını alıyorum. Hukukta abesle iştigal yoktur. - Anayasa Mahkemesi'nin türban kararı çok elestirildi. Buna ne diyorsunuz? - Anayasa Mahkemesi 1961 Anayasasfnın yürürlükte olduğu dönemdc cumhuriyctin değişmcz ilkclcriylc ilgili olarak bazı kararlar verdi. O kararlar TBMM Başkanı, danışman hukukçulan tarafından ciddi biçimde okunsaydı 10. ve 42. maddcdeki dcğişiklikler leklif aşamasında gündcme gelmezdi. Bu TBMM'dcn geçti, Cumhurbaşkanı'na geldi. Cumhurbaşkanı tarafsız olsaydı kendi hukukçu damşmanlarıyla Anayasa Mahkemesi'nin 1975'te verdigi karaıiara bakarak o dcğişıklik mctnini geri çevinııesi gerekirdi. Hep Anayasa Mahkemesi'ne yüklenildi. Ama siyaselin aciz kaldıgı yerde Anayasa Mahkemesi sorunları çözdü. Onun için yargıya güvcnimizi koruduguimız lakdirde hukuk dcvlctinc doğru daha saglıklı biryol alırız. - Hrziman-Erzurunı hattınduyargıda bir deprem yaşandı. İsmailağu ardındun da l'Cthııllah (îülen vemuutlerini sorıısturan hrzincan Cumhuriyet Bassavvısı tlhan Cihaner'in evi ve isyeri Erzurum ö'zelyetkili savcısı tarafından baskına uğradı, ardmdan da tutuklattırıldı. HSYK, Erzurum özelyetkili savalannın yetkilerini aldı, ancak Erzurum savcılan dosyayı apar topar tstanbuVa gönderdi. Istanbul Başsuvcılığı ise görevsizlik kararı vererek dosyayı yeniden Erzurum 'a gönderdi. Cihaner ise hâlû tutuklıı. Bundan sonra ne olıır? - Bu konunun şöyle bir özelliği var. Bir defa lir/incan Başsavcısf nın tarikat mcnsuplarıyla ilgili soruşturma yaparkcn Adalct Bakanı tarafından tclefonla arandığı ve kendisine bazı uyanlarda bulunulduğu habcrlcri basında çıktı. Yargı sakatlıkları - O zamanki Adalet Bakanı Cemil Çiçek de bunu doğrııladı. Ancak bakanın o amaçla değil dc gözaltında kinıi cocııkların serbest bırakılması için telefon ettiği haberlerde yer alıyor. Dolayısıyla o konuda henüz berraklık yok. Ama buna dikkat etmek gerekiyor... - Mıııada siyasetin yargı lanıa sürecinc müdahıl olmasının getirdiği rahatsızlığı görüyoruz. Mu siireç içinde cumhuriyet başsavcısı gözaltına Cumhurbaşkanı görev süresi 7yıldır - Bu hükümetyargı reformunda ısrar ediyor. Sizee bu na- sıl yapdabilir? - Hukuk devleti olduğumuzu söylüyoruz. Hukuk dcvleti hürriyctlcr için bir güvence devletidir. Burada cksikliklerimiz var. 1982 Anayasası değişikliklere uğradı ama cn ihmal edilen alan hukuk vc yargılama konusunda yapılması gereken deği- şikliklcrdi. Bu, bir sorun olarak kaışımızda duruyor. Yargı re- tbrmu demokratik zemin üzcrinde insa edilcbilir. - 200?"de yapılan anayasa değisikliğiyle cumhurhaskanı- nın besyıllığına halk tarafından seçilmesi ilkesi benimsendi. Ancak Cumhurbaşkanı (iüldalıa önce yediyılhğına TBMM tarafından seçilmisti. Şimdi sizce Gül'iin görev süresi yedi miyoksa beş yıl mı? - Bu, yürütmc açısından bir sorun. Üstclik cumhurhaşkanı- nın halk tarafından seçilmesi bize laınaınıyla yahancı. Milli Müeadele sonrasında zaman zaman Mustafa Kemal'e bu öneri getirilmiş ama kabul görmemiştir. Padişahçı özlemlcri çağrıştıracak böyle bir düzcnlemcnin anayasada yer alması kendisi tarafından rcddcdilmiştir. (,'iinkü cumhurbaşkanının halk tarafından scçilmcsiyle iki ayrı meşruiyel, TBMM ve cumhurbaşkanı mcşruiyeti ortaya çıkmış olacak, bu da başka sürtüşmclcr ve çatışmalara yol açaeaktı. O ncdenle bu husııs kabul gömiedi. 2007 anayasa değışikliği çok garipti. Bir kerc yanlışlıklarla dolıı bir süreçtcn sonra sandık baijina gittik. Sı- nır boylarında oylama yapılmaya başlandığı zaman tekrar de- ğişiklikler yapıldı. Dolayısıyla şimdi hâlâ cumhurbaşkanının görev süresi beş yıl mı yedi yıl mı, TBMM'nin süresi dört mü beş yıl mı diye tartışıyoruz. Ozensiz, üzcrinde düşünülıncden yapılan değişiklikler bizi hâlâ ycni hukuki sorunlaı ın içinde lutuyor. Şimdi hemen söylcycyim. Anayasa değişikliginin halkoylamasına rağmen cumhurbaşkanının bir defaya mahsus olmak üzere yedi yıllığına, TBMM'nin de beş yılhğına seçil- diğini kabul etmek gerekir. Çiinkü bu seçimler anayasa dcgi- şikliği öncesindeki maddelcr uyannca yapılmıştı. Hğcr sonra- dan anayasa değisikliğiyle bu sürclerin kısaltıldıgmı söylerse- niz anayasayı tağyir yoluyla hem TBMM üyelerinin hem cumhurbaşkanının görevlcrindcn bir tür azlcdilmesi gibi bir yolun açılmasına iyi örnck olmazsınız. P 0 R T R E ı I K/İ(; OrUıögıvniııııni (îıılutasaray Li.sesi 'nde taımıııılaılı. IV Hukuk h'ukiilh'si 'luiı-ıı mvzıuı oUlukUm sonra aynı fakiiltcye asislun olarak ginli. Lisc ve üniversiteyıllanıultı Galatasanıy VoU'vhol l'akııııı 'nıla ovııadı. Galahısuray Takımı ve Volıybol Milli Tukıım kaptanlıgtyaptı. l'ransız hükümetinin sagladıgı hıırsla Paris 'le anayasa hukııkıı alanında doktorasını aldı. IV70 'te kanun kavramı komılu teziyle doçvnt, 19S0 de dc "Parlamenta Imkukımım kaynaklun \v ilgili Anayasa Mahkemesi ktınııiarı "komılu lakditn teziyle de projesör oldıı. (îalatusanıy Universitesı 'nin kunıhış aşaınasında üniversite şemsiyesi altıııa alınan (lalalarsaray l.isesi 'nin IW2-20()() arasında müdürlügiinü yaptı. 2()00'de (îalatasaray Vniversilesi Rektörlügii 'ne secildi ve 2IHI.İ 'te de 10. C 'uınlıurhaskanı tarafından YÖK Başktınlığı na gctirildi. l.l huskısınıyapan "Anayasa Hukııkıı (lenel i'.saslan (200V)" kitahından sonra su sıralar "Türk Anayasa llukuku " kitahı üzeıindeçalısıyor. alınıp tuluklanınca işiıı seyri değişti. Şöyle ki, söz konusıı olan bir eumhuriyet başsavcısıdır. Hiçbir makam sahihinin unvanının önünde, savcı dışında cumhuriyet sözcüğü yoktur. Yani savcıyı cumhuriyctlc özdcşleşlirmişlir. O bakımdan cumhuriycl başsavcısı için gözaltı vc tutuklaına kararı vcrcnlcrin son derccc hassas olmaları gerekirdi. l'TZurum Savcısı meslektaşına başka tiiıiii bakmalıydı. C'ünkii delilleri karartması vc kaçınası söz konusu değildi. Delillcr zaten luzuıum Savcılığı'na gö^ndchlmişti. (iözaltına almak vc lutuklama kararı vcrilmcsi adela Cıınıhuriyet'in bir aıılamda mahkıım cdilmcsi gibi bir i/lenim uyandırdı. HSYK dc Krzurum özel yetkili savcılarını görevdcn alarak isabctli bir karar vcrmiştir. Kanuni yctkisini kullanmıştır. Bu aşamadan sonra son sözü yargıya bırakacağımız bir döncme girdik. Ama bu süreç uzamamalıdır. (,'ünkü l.r/incan Başsavcısrnın hukuka ııygun olmayan bir kararla tutuklandığı anlaşıldığına görc yargının bir an öncc bu sakatlığı karara baglaması gcrckir. - Benzer bir durum t 'an î'ııiversih'si Rektörü Prof. Yücel Askın 'ın da basına gelmedi mi? - Ivvet. O olaydan sonra YÖK Başkanı vc rektörler komitcsi olarak Van'a gidip bir açıklama yaptık. "Yücel AşkııTa sahip çıkmak cunıhuriyete sahip çıkmaktır. (,'ünkii söz konusu rektör olay sırasında yurtdı^ındaydı; geldi. Kaçma ihrinıali yoktu. Ayrıca kendisi yurtdışındaykeıı evi vc isyeri aranırkcn delillerin hcpsi tuplandı. Rektörün eski tabirle kodese (ıkılma (;ibi bir nıuameleye maruz kalnıası içimizc sinmemiştir" clcclik. (,'ünkü cumhuriyctin değiştirilemez niteliklcrindcn biri de hukuk dcvleti olmasıdır. Van'dan ayrılnıamızdan bir sürc sonra Rektör Aşkın hastalandı. (inivcrsitc (îcncl Sckrctcri Eııver Arpalı da onurıına ycdircmcdiği için intihar etti. (,'ok acı bir örncktir. Bugün ise karar alacak olan yclkili yargı mcrcii hcrhaldc bu noktalara özen gösterecektir. Usul kurallanna duyarlı olun - liir de orduyu buskın görünümünde, darhe hazırladıkları suçlamasıylu iki eski kuvvet koınutanı ve iist rütbeli sı/hayların evleri arandı. Gözultına alınddar. Pek çoğıı su aııda tutuklu. Içlerinde muvazzaf komutunlar da var. Siz buna ne diyorsunuz? - Bu kişilcrin dc kaçma ihtimalleri yok. Delilleri karartma ihtimalleri de hulunmuyor. Bunlann çoğu da eınekli. Dcvlcte bunca yıl hizmct etıniş bu kişilerin herhangi bir darbc ya da müdahalc girişimindc olduklarını kcslirmek kolay dcğil. S.üphesiz hukuki gerçek aranmalı. Ancak bu siircçlc, nıasumiyet karincsinc bağlı olarak her an tekrar şüphclilcrin çagınlabılcccklcri bir koıuma mekanizması oluşturmak icap cdcıdi. Bu duyarlılığı savcılar vc yargıçlar sadccc bugün içeıide olanlar için dcgil, biitiin vatandaşlar için dc göstcrmelidirlcr. Cumhuriyctin tcmel kurumlarında görcvli vc' güvenliğimizi sağlayan bu insanların bir macera pcşinde koşabileccklerini kabul etmck çok güç. "Ne «luyoruz yahu?" diyesi geliyor insanın. Bunun kadar vahim olan bir gclişmc dc Hrzincan Başsavcısı'nın cşi vc yavrusunun çektigi ıstırabın basında dile gctirilmcsi karşısında bir siyasinin bundan alaycı vc nezakel dışı bir üslupla söz etıncsi ve bu ıslırabı bir gösteri olarak nitclemcsi çok yanlış olmuştur. - Birilerinin kendi aralarında bir seyler konuştukları ancak hiçbir sey yapmadıkları da ortada. Yani is kuvveden fiile hiçbir zaman dönüsmemiş. O zaman suç bunun neresinde? -Onu söylüyorum. ilcpsinin ycıi, yıırdıı hclli. Bıraksanız yurtdışına gitmczlcı. Ayrıca bu ülkeyc bunca yıl hiznıcl ctmişlcr. Bir an için içlcrinden kaçanlar olduğunu düşünün. Burada kim kaybedcr? Yargıya güvcnmck lazım. Zaman zaman kararlarını clcşlirsck dc, bcğcnmcsck dc yinc cn biiyiik güvcncclerimi/dcn biri dc yargı. (,'ünkü devlet yargıyla, hukukla vardır. Onun için ben burada usul kurallanna iııccliklc, duyarlılıkla uyulınası (cınennisini clli yıllık hukuk hocası olarak dilc getimıek isliyorum. Anayasa değişildiği içinyol aranırken referandumagideriz, söylemi tehditunsuru olmamah - Bu kördüğüm nasıl çözülür? - 2007 anayasa değişikligi yapılırken hem görcvdcki şimdiki Cumhurbaşkanı hem TBMM'dcki AKP ç»)ğunlugu sürclerin TBMM için dört yıla, C'umhurbaşkanlığı için de beş yıla indirilmesi amacıyla büyük bir çaba harcadılar. Onlara şimdi bir siyasi ctik soıiıınluİııgu düşüyor. Şu aşamada herhangi bir dcgişikliğe gitınedcn, Cumhurbaşkanı, görcvinin bcşinci yılının bitiminde isterse görevinden ayrılır. Yeni bir cumhurbaşkanı seçimi siireci başlar. Ama kendisi bir daha adaylığmı koyamaz. Çiinkü seçildiğinde bir defaya mahsus olmak üzerc ycdi yılhğına seçilmisti. Hiç yeni düzenlemeyc gcrek yok. Ycni düzenlemc yeni sorunlaı getirccektir. - Ama referanduma sunulan değisiklikte bes artı besformiilü kabul edilmedi mi? - Kabul cdildi ama anayasayla gcriyc dönük bir değişiklik olma/. TBMM de dört yılın tamamlanması aşamasında vcya daha önce erkcn scçiın kararı alarak sorunu çözcbilir. Bu siyasi planda sorunu çözebilmc vecibcsidir. Hukuk devletinin bir tanımı da uzlaşarak yaşama crdcmidir. Uzlaşma erdcmine sahipscniz bu sonmlar sancısız çözülchilir. Bakııı, bir tıkanıklıkta anayasa değişikligi için yol ararkcn "Referanduma Kİdcri/" söylemi bir lehdit unsuru olnıamalıdır. Çiinkü relerandum lıpkı 2()07'dc olduğu gibi bir plebisitc. yani antidcmokratik bir dayatmaya dönüşebilir. Halkoylaması scçcnekli yapılıyorsa gerçek bir halk öylamasıdır. 12 1-ylül anayasa halkoylaması gerçek bir plebisılti. Çiinkü bir dayatmaydı ve reddi halinde akıbclimiz meçhuldu. 1961 Anayasası halkoylaması ise bir ölçüdc referandumdu. Çiinkü redılcdilseydi onun seçeneği öngörülmüştü. Ycni bir kurucu meclis scçilccek ve ycni birtaslak ha/ıılanacaktı. - ıSV; uzlasnuı erdeminden söz ettiniz ama siirckli tırmanan bir gerginlik ortıımı içinde yasamıyor nıuyuz? - 2007 anayasa dcgişıkliğini yapanların sorumlulugu hem cumhurbaşkanı scçılcııın lıcın de scçcnler açısııulan vardır. () zaman gcııiş bir uzlaşma lahaııında scçim yapılabilscydi bugün haşımıza bu sorunlaı çıkmazdı Ihıgün uzlaşamama olgusu bir güvensizlik ortamı yaraltıysa bunu o seçime haglamak gerekiyor. Çiinkü istcnilcn. Cumhurbaşkanhgı'na laralsız bir adayııı seçılmcsiydi. Halihazırda siyasi plaıukı hızim laralsız makanıııııız k.ılııı.ulı Bugünc kadar yaşüiuın oınckler 11. Cunıhurbaşkanrnm hep larallı bir lulum aldığını göslcrıyor. Faşizm sermayenin zor yoluyla Iktidarıdır - tteimıır Anayasası örnek gösterilerek bu anayasada yargının parlamentoyu çalışunıaz hule getirdiği vc Hitlcr 'in iktidarına yol açtığı iddiası var. Buna ne diyorsunuz'' '-Bir kerc 19I9 Almaıı NVeimar Anayasası, anayasaya uygıınluk dcnctimi yapan bir mahkcmc öngörmüyoıdıı. Bu sorıııuın ccvabı iç ve dış sebcplerc bağlı olarak ortaya konmalı: l. Dünya Savaşı bitiminde Alınanya mağlup olmuş. sömiiıgclerinin eİindcn çıkmasıyla hammaddc kaynaklan kıııuıııuş; I'ııısya gclenegindcn gelen Avnıpa'nın cn giiçlii ordusıınıın oıuıru zedelcnnıiş ve üstiinc iistlük ckonomik kriz.. sosyal çalkanlılara da yol açmışlı. Bu ortamda dış licarcl yoluyla palazlanan Yalıudiler finans kapitali dc cllcrindc hulundııruyorlardı. Ulıısal saıuıyı senııaycsi isc Almaıı ırkındaıı olaıılann clindeydi. Ama sömürgclcr eldcn çıklığı için hammaddc sıkıntısı ve yerli sanayinin ilılıyacı olan dış ckonomik pazarı yoklu. Milli scrmayc içeridc sıkışmıştı. Naziler, siyasi coğrafya bilgini Friedrich Ratzcl'in "hayat sahası" (l.ebcnsraum-llspacc vilalc) lcoıisiııdcn csinlcncrck dışa kaışı salılırgaıı vc yayılınacı bir polilika izlcnıck zorunda kaldılar. Almaıı halkının bckleııtisi, hiirriyctçi bir dü/cmjcn çok otorilcr bir yönetimle, yilirdiklcri onurlarıııı taınir etmck vc işsizliğe çarc bulunnıasıydı. Buna ccvap vcrcbilccck dc Hiller'in önderliğindeki Nazi Partisi'ydi. Hiller'in Yaluıdi düşmanlıgının vc yayılmacı polilikasının dcslckleyicilcri halk yıgınlarıyla ulıısal sanayi scnnaycdarlarıydı. I aşıznıin vc Nazi/ınin kısa bir (aıııını aslııula: "Sermayenin zor yoluyla iklidaı ıdıı." Mu hususları lıalırlamadaıı VV'cııııaı anayasa düzcninin akıbctini açıklamak ınüıııkün dcgil.