Katalog

SAYFA CUMHURİYET 28 ARALIK 2000 PERŞEMBE 10 2000'DE EKONOMİ / [email protected] Umutlar 2001V kalılıFAIMAKOŞAR Dış tıcaret açığı giderek büyüyen, üretimi durma noktasına gelen ve vergi gelirlerinin ortalama yüzde 8O'ini faiz ödemelerine ayıran Tûrkiye, 2000 yılında da IMF politikalanna "can sunidT gibı sanldı. Siyasi irade, yapılan stand-by düzenlemesi kapsamında "niyet mektuplannda" sunduğu; emek karşıtı, ulusal koşullan ve çıkarlan göz ardı eden, sosyal devlet ve kamu yaran ilkelerini hiçe sayan politikalan uygulamaya soktu. 2OOO'de IMF ile yapılan stand-by düzenlemesi kapsamında, 3 yıllık ekonomik programın yürürlüğe girmesi ve bu çerçevede yapılan uygulamalar yıla damgasını vurdu. İstikrar programında toplumsal uzlaşmayı dışlayan bir tutum sergıleyen DSP, MHP, ANAP koalısyonu. Türkiye'nin 70 yıllık kamu birikimlerinı "haraç-mezat" satışa çıkardı. Özel sektöre, şaibeli ihalelerle ve yok pahasına satılan kamu bankalannı katrilyonlarca • 2000 yılında da IMF politikalanna 'can simidVgibi sarılan Türkiye, ciddi ekonomik sorunlarla karşı karşıya kaldı. Giderek büyüyen dış ticaret açığı ile cari döviz açığı Türkiye 'nin üretmeden tükettiğini ortaya koyarken hükümet emek karşıtı, ulusal koşullan ve çıkarlan göz ardı eden, sosyal devlet ilkesini hiçe sayan, üstelik reel sektöre de getirisi olmayan politikalan uygulamayı sürdürdü. maliyetle doldurarak tekrar özel sektöre devretmek için alan hükümet, 2000 yılında "üretici ve çahşan keshni" yüksek oranlı vergilerle karşı karşıya bıraktı. Banka boşaltmalan, piyasadaki dedikodular, kısa vadeli faiz kazancıyla Türkiye'ye gelen yabancılann parasını alıp kaçışı ile IMF'nin bir hafta sonrasmı kestirememesı sonucunda yaşanan mali khzin de faturası çahşan kesim ile üretim yapan işletmelere ve küçük tasarrufçuya çıkanldı. Gecelik faizlerin yüzde 2 binleri geçtiği, borsanın ise 7 bin 300'lü seviyelere kadar gevşediği mali krizin ardından hükümet, IMF'ye kredi karşılığında verdiği taahhütlerde Türkiye'nin "değerierini satma", işçiye ve memura "yoksuüuk ücretini dayatma" sözünü verdi. Bu doğrultuda, THY ve Türk Telekom özelleştırmelerini hızlandıran hükümet, 2000'de, Petrol Ofısi'ni satarken TÜPRAŞ'ı halka arz etti. 2000'de, Türkiye'nin bütçesi, "faiz bütçesT olma özelliğini sürdürdü. Faiz ödemeleri, 1999'a göre 2000'de yüzde 85.4 oranında artışla bütçenin yüzde 47'sıne ulaştı. Dış borç almadan "yaşayamaz" hale gelen Türkiye, 2000'de dışandan ortalama 52 miryar dolarlık dışalım yaparken yaklaşık 28 milyar dolarlık dışsatım yaptı. Tarihinin en büyük dış ticaret açığını yaşayan ülkenın 2000'de, karşı karşıya kaldığı 8.2 miryar dolarlık "cari döviz açığı" ise "üretmeden tüketen bir Olke" konumuna geldığını kamtlar mtelikte. Bankacıhkta çalkantdarlageçen biryü Son veri itjbanyte 2000 yıh (218,073) 88476.1 KişiBaşına GSMH (Dolar) (3,339) KişiBaşınaGSMH(MılyonTl) 1,216* (1,913*) DolafKunj (Yıllık Ortalama-TL) 422,493 (573,030) Toptan Eşya Ryatlan (Kasım Sonu-Yüzde) 62.9 39.1 Tüketcı Fıyatlan (Kasım Sonu-YOzde) Sanayide Büyüme Hızı (Eyiül Sonu-Yüzde) GSYİH GSMH 418 5.7 -4.7 6.5 -6.1 5.4 Bütçe Açığı (Trilyon TL-Kasım Sonu) 9,151.6 11,009.9 Dış Ticaret Hacmı (Mityon Dolar-Eylül Sonu) 67,274 58^79.2 Dış Ticaret Açığı 14,099.5 18,958.1 ihracatın Ithalatı Karşılama Oran* (Yüzde) 653 51.4 Dış Ticaret Açığı (Değişim-Yüzde) -25.6 107.6 DışBcfçStoku(Hazıransonu-MılyonDola) 102,129 106,029 Iç Borç Stoku (Kasım Somj-Tnlyon TL) Hot Parantez iphdefci verifer ftadrf ratomtonfe 22,920.1 32,517.2 Döviz açığımız giderek büyüyor "* I I Y*« • :o>yf sl? '9Ş6 •395" <! W '9SÜ S4.0OO S2M0 n.nı l _4J.fflŞ_ 1S.Î87 * 11J30 7SÎİ 4 $02 K*}:uk, M«rfctz b n 11000* 28000 '.K-ilS 31»? JOM6. 21 S75 •13.016 gjSS 2 9h5 !4'0 •tltnmljtjı 2İ 50» 2İ0SG 10 İ4? »5 3» ;a.5&? Î5 212 ftSSS 4İÖi •6 6A3 «298 •!J« 2SİS •2*1) 2ÎJ9 •2 62S •ton 14Cİ •1İ*İ Taşıma suyla değirmen dönmüyor Dış ticaret açığıUe cari döviz açığı, Türkiye'nin yaünm ve ûretiminin durduğunu ve dış borç almadan yaşayamaz hale geküğini ortaya koyuyor. Bu yd dışandan 52 miryar dolarlık mal alan Türkiye'nin buna karşüık sattığı üriinkr 28 miryar dolarda kakh. Geiecek yıl daha da büyûmesi beldenen dış ticaret açığı ve cari döviz açığını kapatmak için Tfirldye'nin üretim ve istihdam odakh pofitikabn bir an önce uygukmasa gerekiyor. Siyasi iktidariarm "cesaret edemediğT uzun vadefi pohtikaJar yerine borçlanmavı tercih etmeleri Türkiye'ye büyük bedeUer ödettiriyor. Kredi almak uğruna ulusal çıkarlan göz ardt edip özeBeştirmeye sanimak ülkeyi "ryke* çıkmaza sürükrüyor. Geride bıraktığımız yılın en önemli ekonomik gelışmeleri arasında u bankacıhk operasyonlan" yer aldı. Bir yıllık bir gecikrnenin ardından faaliyete geçen Bankacıhk Düzenleme ve Denetleme Kurulu'nun (BDDK) başkanlığma Zekeriya Temizel getınldı. Mali sektördeki siyasi otontenin yetkı kullanım dönemini de bir anlamda sona erdiren ve ağustos sonunda faaliyetlenne başlayan BDDK'nin denetimleri sonucunda, Etıbank, Bank Kapital ve Demirbank da Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na (TMSF) devredildi. Banka operasyonları Bakanlar Kurulu'nun 21 Aralık 1999 tarihli karanyla Ali Avni Balkaner'e aıt Yurtbank, Yabya Murat Demirel'e aıt Egebank, Yavuz Zeytinoğlu'na aıt Esbank, Selçuk Yaşar'a ait Yaşarbank, Hayyam Garipoğhı'na ait Sümerbank fona devredılmiştı. Kasım ayının ortasından itibaren bazı bankacı ve işadamlannın tutuklanması, piyasalarda yaşanan Enflasyon düştii, hedefyakalanamaâ Ekonomik programın teme^amacı olan enflasyonda hedeflerin tutturulamamasına karşın yine de son 13 yılın en düşük rakamlanna ulaşıldı. 1999 yılında yüzde 62.9 düzeyinde gerçekleşen toptan eşya fiyatlan endeksindeki (TEFE) artış,'bu yıl kasım ayı itibanyla son bir yılda yüzde 39.1 oldu. Geçen yıl yüzde 68.8 düzeyinde olan tüketici fıyat endeksindeki (TÜFE) artış ise bu yıl kasım ayı itibanyla son bir yılda yüzde 43.8 olarak saptandı. Bir diğer ifadeyle toptan eşya fıyatlan endeksinde 23.8 puan, tüketici fiyat endeksinde ise 25 puan düştü. Firmalar 2000 yılında tam kapasiteyle çalışamadı Uretim dibe vurdu• Sürekli derin krizlere giren Türkiye ekonomisini bir anlamda ayakta tutan lokomotif sektörlerde üretim "dibe vurdu". Yatınm, istihdam, vergi ve toplum çıkarlannı gözetmeyen politikalan uygulamalan sürdüren siyasi irade ise bu tablo karşısında "günübirlik uygulamalarla sanayiye kısa süreli soluk aldrrabilme" yönünde çaba gösterdi. Uygulanan ekonomik istikrar programı, iç piyasada talebin daralmasma neden olurken firmalar 2000'de tam kapasiteyle çalışamadı. Yılın genelinde talep yetersizliğinin yam sıra bankalann kredi faizleriyle ilgili tutumu ve hükümetın yeterince destek ayırmamasından yakınan iş dünyasının temsilcıleri, yılın sonuna doğru şıkâyetlerini yoğunlaştırarak "yeni vergi indirimleri ve teşvik" taleplerinde bulundular. Sürekli derin krizlere giren Türkiye ekonomisini bir anlamda ayakta tutan lokomotif sektörlerde üretim "dibe vurdu". Bunun sonucunda Türkiye "den dışandan satın alınan ürün karşılığında giden dövizle ıhraç edilen ürünler karşılığmda giren döviz miktan arasındaki açık giderek büyüdü. Yatuım, istihdam, vergi ve toplum çıkarlannı gözetmeyen politikalan uygulamalan sürdüren siyasi irade ise bu tablo karşısında "günübirlik uygulamalarla sanayiye kısa süreli soluk akürabilme" yönünde çaba gösterdi. Sanayide, 1999 yılında yüzde 5.2 oranında gerileyen üretım, bu yılın 10 aylık döneminde yüzde 5.7 arttı. Söz konusu dönemde üretim elektnk, gaz ve su sektöründe yüzde 8.6, imalat sanayıınde yüzde 6 artarken madencilik sektöründe üretim yüzde 4.4 geriledi. İç talep yetersizfiği sorun Geçen yıluı 4. döneminde (ekim- kasım-aralık) imalat sanayiinde yüzde 71.7 olan kapasite kullamm oranı, 2000 yılının kasun aymda yüzde 79.8'e . yükseldi. Firmalann tam kapasiteyle çalışamama nedenleri arasında yüzde 49.2 ile iç pazarda talep yetersizliği ilk sırada yer aldı. tedırgınlik ve dedikodular, özellikle ay sonuna doğru piyasalan sarstı. Ekonomik büyümenin yaşandığı, faizler ve enflasyonun düştügü ortamda, kasun ayının ıkıncı yansında mali piyasalarda yaşanan dalgalanmayla faizler yüzde 2 bınlere yükseldi, Türkiye'den 6-7 miryar dolarlık döviz çıkışı oldu. IMF krizl fcestiremedl Türkiye'nin özelleştirmeleri yapmaması durumunda karşı karşıya kalacağı sosyal güvenlik açıklan konusunda neredeyse 10 yıllık tahminlerde bulunan, ancak krizin yaşanacağuu kestıremeyen IMF, mali krize "müdahafc etti". Aralık başında IMF'den saglanan 10.4 milyar dolarlık ek destek ile piyasalar "normale'' dönmeye başladı. IMF ile vanlan uzlaşma sonrası 6 Aralık 2000'de açıklanan anlaşma ile bankalararası para pıyasasmda (lnterbank) 4 Aralık'ta yüzde 1.950'ye kadar yükselen gecelik faizler, 7 Aralık'ta maksımum yüzde 170'e kadar indi. Kriz, bütün sistemde genel faiz sevıyelerini yükseltti. Bu yıl içinde yüzde 30'lann altına kadar inen mevduat faizlen, tekrar yüzde 70'lere (aylık) kadar çıktı. Bir yıllüc vadede mevduat faizlen genelde yüzde 40'lann altmda kalmaya devam etti. Tüketici kredilennde yüzde 2.7'lere (taşıt kredileri) kadar inen faiz oranlan, bazı bankalarda yüzde 9-9.5'lere yükseldi. Finansal kriz, Cıngıllı grubuna ait olan ve Türkiye'nin en büyük 5 bankasından biri sayılan Demirbank'uı Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na devredilmesine, Karamehmet Grubu'na ait olan Park Yatınm Bankası'mn faaliyetlerinin durdunılmasma yol açtı. Yılın bütününe bakıldığında ise ocak ayında faizlerde yaşanan gevşeme ile birlikte tahvil faizlen yüzde 37'lere kadar geriledi, Türkiye tarihinde ilk kez 30 yıl vadeli 1.5 milyar dolarlık tahvil ıhraç etti. Faizlerdeki düşüş ve Hazine'nin borçlanmalarda rahatlayarak piyasalar üzerindeki baskısmı kaldırmasıyla birlıkte, Borsa endeksi 20 bin puanı gördü. Türkiye'nin bütün biriHmlerisatıştaKamu yararım göz ardı eden özelleştirme uygulamalan 2000'de de sürdü. Arahk ayının ortalannda THY ve Türk Telekom'un satış ilanlan yapılırken yıl içinde özelleştinneden elde edilen gelir 6 miryar dolar civannda gerçekleşti. 7.6 milyar dolarhk gelir hedefınin yakalanamadığı 2000'de enerji özelleştirmelerinden 435 milyon dolar, lisans devri yapılan GSM 1800 cep telefonu sisteminden 2 miryar 525 milyon dolar gelir elde edildi. 2000'de Petrol Ofisi'nin yüzde 51 'lik hissesi 1 milyar 260 milyon dolar karşılığında blok satıldı. TÜPRAŞ da halka arz edildi ve buradan 1 milyar 125 milyon dolar sağlandı. Ekonomide 2000 yılı Ocalc t - Dünya Bankası'ndan Türkiye'ye 3 milyar dolarlık kredi sözü daha geldi. v < - Uluslararası tehkımin geriye dönük işlemesini saglayan tasan yasalaştı. - Elektrikte programlı kesinti başladı. şubat l - TEAŞ, Aktaş'a karşı 1990-1997 yülan ' arasındaki mahsuplaşmasına ilişkm daha önce i actığı 15.6 tnlyon lıralık davayı yeniledi. | - Kira arüşlannı 2000 yılı için yüzde 25,2001 yıh için ise yüzde 10 ile sınırlayan kanun yayımlandı. Mart - Deniz Nakliyat'ın satış sözleşmesi onaylandı. - Doğrudan gelir desteğıne ılişkin Bakanlar Kurulu karan yayımlandı. -10 Mart tarihinde ilana çıkılan TÜPRAŞ m halka arzında 2.6 milyar dolar ön talep geldi. - DÎE, Türkiye'nin 1999 yıhnda yüzde 6.4 oranında küçüldügünü açüdadı. -Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu Başkanlığı'na Zekeriya Temizel getinldi. üisan - TEAŞ üçe bölündü. , - TÜPRAŞ halka arzı tamamlandı. - GSM 1800 ihalesinde en yüksek teklif, Iş Bankası-Telecom Italia'dan geldi. • Dördüncü GSM için yapılan 2. ihalede alıcı çıkmadı ve iptal edildi. - \^kıfbank'ın B grubu hisselerinin yüzde 20'sinin satılması kararlaştmldı. POAŞ'ın saüşı onaylandı. Mayts - Ahmet Necdet Sezer, Cumhurbaşkanı seçildi. - Paraşüt operasyonu başlatıldı. - TBMM, Türkbank Soruşturma Komisyonu Mesut Yılmaz ve Güneş Taner'i akladı. Hazlran - Işsizlik sıgortası uygulaması başladı. - Danıştay, Aktaş ile Enerji Bakanlığı arasında 1997 yılında imzalanan ımtiyaz sözleşmesinde yürütmeyı durdurma karan verdi. - Danıştay tdari Dava Daireleri Genel Kurulu , 10. Daıre'nin 3 elektnk dağıtım bölgesi ve 6 *•' santralm devri ile ilgili iptal karannı bozdu. - SPK müfettişlerinin ÇEAŞ'a girerek defterlere el koyduğu bıldınldi. Temmuz f - 2. ek niyet mektubu onaylandı. - 2. yan memur zamrru yüzde 10 olarak açıklandı - KKTC'de bankazedeler Meclis'i bastı. . - Hazine faizi yüzde 28.27 ile son 14 yılın en * düşük düzeyine geriledi. - Bankalann mevduatlara uyguladıklan faiz oranlan 21 yıl sonra yüzde 30'un altına indi. AflUStOS - Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu faaliyete başladı. - Bakanlar Kurulu, 5 dağıtım bölgesi. 4 termik santralda işletme devir sözleşmesinı onayladı. - Enerji Bakanlığı, Aktaş'a ıkinci kez el koydu. Eyiaı - Avrupa'da petrol fıyatlarmı protesto eylemleri. - Bakanlar Kurulu enerji knzuıı görüşrü. I - Cumhurbaşkanı, kamu I bankalannrn özelleştırilmesine ilişkin KHK'yi iade etti. - Zorunlu deprem sigortası başladı. - IMF toplantılannın yapılacağı Prag'da küreselleşme karşıtlan gösteriler yaptı. - Egebank'ın sahibi Yahya Murat Demirel gözalnna ahndı. Eldıii - 2001 ydının ilk yansı için memur zammı yüzde 10 olarak açıklandı. - Anayasa Mahkemesi, Vakıfbank'ın özelleştirilmesiyle ilgili KHK'yi iptal etti. - Hükümet deprem vergilerini 2002 yılı sonuna kadar uzattı. - Bankacılık Üst Kurulu, Etibank ve Bank Kapital'e el koydu. Kasnn - Sabah Pazariama, Sabah Yayıncılık ve Medya Holding hisseleri borsa endeksınden çıkanldı. - Kaçak et vurgunu de ılgüı buffalo operasyonu başlatıldı. - Egebank'ın Murat Demirel'den önceki sabibı Hüseyin Bayraktar da gözaltına alındı. - Yurtbank' ın sahibi Ali Balkaner sorgulandı. - Hayat standardı uygulaması getirildı. - Ek vergi tasansı Meclis'te kabul edildi. - Cumhurbaşkanı, kamu bankalannın özelleştirilmesiyle ilgili yasayı onayladı. - IMF ile acil yardnn paken' için görüşmeler başladı. Dışan çıkan para 6 miryar dolara yaklaştı. Arahlc - Merkez Bankası'run açıklaması ile dövize hücum durdu, ancak gecelik faizler yüzde 1.700'lere çıktı. Borsa 7 bınler düzeyine indi. - IMF'yle anlaşma haberi borsayı yüzde 20 yüksehti. - Demirbank'a el konuldu. Park Yatınm Bankasf nın izni kaldınldı. - Cumhurbaşkanı, Telekom'un özelleştirilmesine ilişkin karamameyi onayladı. - Telekomünikasyon hizmetlerindeki KDV oranı yüzde 17'den 25'e yükseltüdi. - THY'nin yüzde 51, Türk Telekom hisselerinin yüzde 33.5'inin blok saoşına iüşkin duyurular, gazetelerde yayımlandı. - Asgari ücret 1 Ocak 2001 'den geçerli, brüt 139 milyon 950 bin lira olarak belîrlendi.