Catalog

Cumhuriyet Strateji 27 Ekim 2008/226 ST R A T E J İ c 3 taşıması gereği açısından önemlidir. Özbekistan seçim sistemi; genel seçim, herkesin hakkını kullandığı eşitlikçi seçim ve gizli seçim ilkelerine önem verir. Kazanmak için oyların yüzde 50’sinden fazlasını almak ve seçimlerin geçerli olması için katılım oranının en az yüzde 33 olması gerekir. Yasalarla ilgili çalışma yapan ve doğrudan Devlet Başkanlığı’na bağlı ve 1996’da kurulmuş bir İzleme Enstitüsü vardır. Bu İzleme Enstitüsü, teklif aşamasındaki sosyal, sosyoekonomik, insan hakları ve korunması, askeri ve güvenlik gibi konular başta olmak üzere ilgili yasaların uluslararası normlara uygunluğunu ve işlerliğini izler. G Ali KÜLEBİ TUSAM Ulusal Güvenlik Stratejileri Araştırma Merkezi Başkanvekili akulebi@tusam.net eçtiğimiz 1416 Ekim 2008’de, kendini sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel yönden sürekli geliştirme konusunda ciddi çabaları olan Özbekistan Cumhuriyeti’nin Bölgesel Politika Vakfı çok geniş katılımlı bir uluslararası toplantı düzenledi. 20 ülkenin temsilcilerinin katıldığı ve bizim de görüşlerimizi sunduğumuz toplantıda seçim sistemleri, bunların geliştirilmesi, seçilenlerin ve seçmenlerin siyasi kültürlerinin yükseltilmesinin ele alındığı bilgi ve görüş alışverişleri, tartışmaları oldu. Toplantının hiç şüphesiz en önemli yönleri, 1990’ların başında, Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla gerçek anlamda bağımsızlığına kavuşan ve demokratik sürece adım atan Özbekistan’ın seçim gibi demokrasinin en önemli unsurlarından birini bütün yönleriyle ele almasıydı. Bu konunun her türlü eleştiriye açık bir şekilde ele alınması ve özellikle Özbek bilim ve siyaset adamlarının çok açık bir şekilde görüşlerini bildirmeleri, Orta Asya’da çok genç olan siyaset kültürünün gelişmesinin bir örneği olduğu gibi, konunun ciddiyetinin alabildiğince ele alınıyor olmasını da gösteriyordu. Demokrasi ve insan hakları konusunun önemli olmasına karşın bunların sınırının ve ölçüsünün ne olacağı, nereye kadar uygulanacağı hususunun artık dünyamızda tartışıldığı biliniyor. Çünkü terörün çoğunlukla ülkelerarası düşmanlık ve çıkar çatışmaları ile kışkırtıldığı, kötü niyetlilerin demokratik özgürlüklerden yararlanarak terörü kullandıkları dünyamızda demokrasinin sınırları, ölçüsü, çok eski demokrasilere sahip İngiltere, Fransa ve ABD’de bile tartışılır olmuştur. Bu ülkeler genelde kendileri dışındaki ülkelerin iç işlerine karışmak amacıyla demokrasi ve insan haklarının azlığından şikayet ederken, çifte standartlı yaklaşımlarının gereği kendi ülkelerinde bunlardan belli ölçülerde vazgeçebilmekte ve hatta demokrasi adına ve bahanesiyle başka ülkeleri işgal edebilmektedirler. Orta Asya gibi kaynayan bir bölgede, Afganistan nedeniyle ABD’ye komşu olan, Rusya gibi enerjiyi silah olarak kullanırken gerektiğinde eski Sovyet Cumhuriyetleri’ne saldırmaktan kaçınmayacağını gösteren, köktendinci radikal örgütlerin etki alanı yaratmak istedikleri ve terörden kaçınmadıkları çok hassas bir bölgede Özbekistan’ın her şeye rağmen demokrasi konusundaki ısrarı ve demokrasisinde mükemmeli arayışı, üzerinde önemle durulması gereken bir husustur. Yine Özbekistan öncülüğünda yürütülen “bölgede su problemlerinin ortak çözümü” ve Afganistan sorunu ile ilgili 6+3 formülü girişimi dikkate değer çalışmalardır. Hiç şüphesiz böylesine kaotik bir ortamda mükemmeli arama Özbekistan’da demokrasi ABD, Çin ve Rusya arasında hassas bir politika izleyen Özbekistan, Orta Asya’nın önemli ülkesi. Batının ‘demokrasi’ eleştirilerine karşın ülkede yönetim sistemini geliştirmek amacıyla arayışlar sürüyor. sağlanması, Politik kültürün oluşmasında coğrafi, tarihi, dini ve etnik faktörlerin rolü, “Seçmen niçin oy verir, niçin vermez” konusu ve seçmenin oy vermedeki kişisel öncelikleri ve çıkarları, Seçimlerin şeffaflığı hususu, Seçim uygulamalarının uluslararası standart ve deneyimleriydi. Bu konuların Özbekistan’ın kilit noktalarında görevli kişi ve siyasileri önünde tartışılması ve onların da görüş bildirip, tebliğ sunmaları, bugüne kadar sağlıklı bir çizgide gelişme gösteren Özbekistan’ın en iyiyi aradığının açık bir kanıtıydı. ancak güçlü ülkelere ve liderlere özgüdür. Bağımsızlığını gerçek anlamda gerçekleştirememiş, yabancı baskı ve oyunlara açık ülkelerde demokrasinin geliştirilmesi söz konusu bile değildir. Bu karmaşık ve dış güçlerin etkin olmak istedikleri coğrafyada son yıllardaki çok partili sisteme geçme ve seçimleri en ideal şekilde Yönetimin sistemi geliştirme arayışları… DEMOKRATİK KÜLTÜR Orta Asya’nın en eski ve önemli medeniyeti, Türklüğün ve Müslümanlığın beşiği olan Özbekistan, esasen kökü çok eskilere dayanan demokratik ve liberal bir kültürün mirasçısıdır. Bu nedenle de bugün parlamenter sistemin ve demokrasinin şartı olan seçimlere bağımsızlığından bu yana artan ölçüde önem vermiş olan Özbekistan bunu dışarıdan ithal ederek değil, kendi öz sistemini kurarak, nesillerden nesillere intikal eden gelenekleriyle başarmıştır. Tabandan yukarıya yükselen bu “kendi kendini yönetme” anlayışı başarının sebebidir. Çünkü tarihsel bir kendini yönetme geleneği olan Özbek halkı bağımsızlıkla tekrar geliştirdiği ve uyguladığı “Mahalle Vakıfları” sistemi ile zaman zaman haksız şekilde Özbekistan’daki uygulamaları eleştiren çifte standartlı Batılı ülkeleri başta bütün dünyaya örnek olabilecek bir demokratik yönetimi gerçekleştirmektedir. Sosyal adalet, sosyal refahla ilgili sorunların bizzat bilenlerce yerinde çözüldüğü, güvenli ve istikrarlı bir ortamda insanların gerçek demokrasi anlayışıyla en doğruyu bulmaları ve demokrasiyi çevre ülkelere bile örnek noktaya getirmeleri son derece doğal bir beklentidir. Çünkü Vakıf sistemi örnek bir demokratik çizgide gerçekçi ve liderlik becerisi olan, iş bilir Aksakallar gibi yetenekli kendini ispatlamışların iş başına gelmesini sağlar. gerçekleştirme kararlılığında, Mustafa Kemal Atatürk gibi bağımsızlık konusuna çok önem veren Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov’un ustalığının, dirayetinin rolü tartışılmayacak şekilde ortadadır. ÖZBEKİSTAN’DAKİ SİYASİ YAPI Sosyopolitik ve demokratik reformlarla ilgili çok çeşitli gelişme ve geçişlerin yaşandığı Özbekistan’da gelinen nokta, demokrasinin siyasal partiler olmadan gerçekleşemeyeceğini gösteriyor. Nitekim bu gerçekten hareketle ülkede hızlı bir şekilde çok partili rejime geçilmiş ve bu bağlamda birçok parti kurulmuştur. Halen “Ali Meclis” denilen alt mecliste “Adalet Partisi” (Sosyal Demokrat) 10 sandalye, müteşebbis ve iş adamlarının kurduğu “Liberal Demokratik Parti” 41 sandalye, Özbekistan Demokratik Halk Partisi 29 sandalye ve birbirleriyle ittifak yaparak meclise giren “Milli Uyanış” (Özbekistan Demokrat Partisi) 28 sandalye ile temsil edilmektedir. Bu partilerin oluşturduğu Ali Meclis 120 sandalyelidir. Ali Meclis’in dışında 100 sandalyeli üst meclis olan Senato vardır. Senato’daki 16 sandalye Devlet Başkanınca seçilenlerce doldurulur. Kalan 84 üye illerden seçilerek gelir. Çift kademeli parlamento sistemi, yasaların halkın refahı, güvenliği ve ülke geleceği açısından bir sigorta Kerimov özelliği 2009 SEÇİMLERİNE HAZIRLIK Bölgesel Politika Vakfı’nın düzenlediği söz konusu toplantı, Özbekistan’ın demokrasiye ve bunun temeli olan seçimlere verdiği önemi gösterirken 2009 yılında yapılacak genel seçimlerin hazırlığında Özbekistan’da oluşmuş olan motivasyonu göstermesi açısından da ayrıca dikkat çekiciydi. Ayrıntılı bir şekilde konuşulan konular ve sunulan tebliğler arasında öne çıkanlar şöyle oldu: Özbekistan’ın seçim sistemi ve geliştirilmesi, Basın ve medyanın seçimler ve seçmenler üzerindeki rolü, Devlet görevlilerinin seçimlerdeki rolü ve sorumlulukları, Seçimlerin hazırlanması ve yapılmasındaki takip edilecek prosedürler, Özbekistan’daki parlamenter sistem ve partilerin dağılımı, Seçimlerle ilgili yasal prensipler, bilgi akış mekanizması ile seçimlerin analitik değerlendirilmesi, Seçmenlerin politik kültürünün geliştirilmesi ve bunda ekonomik ve teknolojik faktörlerin rolü, Hükümetlerin adil ve tarafsız seçim gerçekleştirmedeki sorumlulukları, Seçimlerin seçmenlerle ilgili yasalarının uygunluğu ve işlerliğinin