Catalog

Cumhuriyet Strateji 13 Ekim 2008/224 G Cavid VELİEV TUSAM Kafkasya ve Yakındoğu Masası cveliev@tusam.net ürcistan’ın jeopolitik konumu Ermenistan açısından stratejik bir öneme sahipken Ermenistan Gürcistan için aynı özelliğe sahip değildir. Ermenistan, Gürcistan üzerinden “stratejik müttefiki” Rusya, AB, ABD Türkiye ile ticari ve enerji ilişkilerini, kısacası dış dünyayla bağlantısını kurmaktadır. Gürcistan coğrafyasında ortaya çıkan her türlü olumsuzluktan en çok etkilenen ülkelerden biri de şüphesiz Ermenistan’dır. Bu nedenle Gürcistan’la ilişkilerde her zaman ihtiyatlı davranan Ermenistan yönetimleri gerçek ve hayal arasında sıkışıp kalmaktadır. RusyaGürcistan Savaşı’nda tarafsızlığını korumaya çalışan Ermenistan, Gürcistan’ın Güney Osetya’ya karşı askeri operasyonunu eleştirdi ve bu tür meselelerin diplomatik yolla çözümlenmesinden yana olduğunu söyledi. Çünkü Gürcistan’ın askeri müdahalesinin başarı kazanması ve meşru görülmesi Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ siyaseti açısından emsal teşkil edebilir ve Azerbaycan’ın da toprak bütünlüğünü sağlamak için askeri müdahalesine yol açabilirdi. Diğer taraftan bu savaşta Rusya’yı desteklemek ve Rusya’nın ardından Abhazya ve Güney Osetya’nın bağımsızlıklarını tanımak Ermenistan çıkarlarına uygunken ulaşım nedeniyle Gürcistan’a bağımlılık Ermenistan’ın “tarafsız” tutum sergilemesine neden oldu. Fakat Gürcistan’ın Marneuli şehri yakınlarındaki Gürcistan askeri üssünün Ermenistan’daki Rus Gümrü Üssü’nden kalkan uçaklar tarafından bombalanması Ermenistan’ın tutumu konusunda şüpheler uyandırdı. Erivan’ın jeopolitik açmazları Gerçek ve hayal arasında sıkışıp kalan politikalar… ST R A T E J İ c 11 rahatsızlık yarattı ve Lavrov’un, “Biz Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünü destekliyoruz”, açıklaması Rusya’nın Dağlık Karabağ’ın barışçıl yollarla Azerbaycan’a devredilmesi fikrinden yana olduğu yorumlarına neden oldu. ERMENİSTAN’IN AVANTAJLARI ERMENİSTAN’IN KAYIPLARI Temel ihtiyaçlarını Gürcistan üzerinden karşılayan Ermenistan, Rusya’nın Gürcistan limanlarını ve taşımacılık yollarını bombalaması nedeniyle büyük zarar gördü. Ermenistan dış ticaretinin yüzde 70’ni Gürcistan üzerinden gerçekleştirmektedir ve Gürcistan demiryolları, karayolları ve Karadeniz limanlarının Ruslar tarafından bombalanması nedeniyle kısa süreli olarak dünya ile bağlantısı koptu ve temel ihtiyaçlarını karşılayamaz hale geldi. Bu durum Ermenistan ekonomisine 680 milyon dolara mal oldu ve bu rakam 2.5 milyar dolar devlet bütçesine sahip Ermenistan için çok büyük bir rakamdır. Ermenistan ithalatının büyük bölümünü Gürcistan’ın Karadeniz kıyısındaki Poti ve Batum limanlarından gerçekleştirmektedir. Özellikle Avrupa’dan gelen ürünler limanlardan sonra Gürcistan karayolu ve demiryollarıyla Ermenistan’a taşınmaktadır. Gürcistan’ın Poti limanını yiyecek malzemesinin taşınması için kullanan Ermenistan, Batum limanını ise petrol ve petrol ürünlerinin taşımacılığında kullanmaktadır. Savaş sırasında Batum limanında seyrin normal olmasına rağmen Ermenistan’a giden yoldaki köprünün Ruslar tarafından tahrip edilmesi Ermenistan’a gidecek petrol ve petrol ürünlerinin taşınmasında gecikmelerin yaşanmasına neden oldu. Gürcistan limanlarında birikip kalan petrol ve petrol ürünleri Ermenistan’da yakıt sıkıntısına neden oldu. Yakıt sıkıntısını aşmak için Ermenistan Enerji Bakanı İran’ı ziyaret etti ve ziyaret sonrasında hem İran’dan hem Türkmenistan’dan Ermenistan’a petrol akışı sağlandı. Bu savaş sadece petrol ve petrol ürünlerinde değil doğalgazda da sıkıntıların yaşanmasına neden oldu. Gürcistan, Rusya’dan Ermenistan’a giden doğalgaz miktarını yüzde 30 düşürdü ve bu da Ermenistan’da ikinci bir İranErmenistan doğalgaz boru hattı için çalışmaların hızlanmasına neden oldu. Bu savaştan sonra İran hem ulaşım hem de enerji anlamında Ermenistan için önemli bir ülkeye dönüşmesine rağmen doğalgaz fiyatının ve taşımacılığın pahalılığı nedeniyle Gürcistan’a alternatif olamadı. Bu bağlamda dış ticaret için en iyi ikinci RusGürcü çatışması, hem Batı hem de Moskova ile ilişki kuran Ermenistan’a avantaj ve dezavantaj noktasında uç politikalar dayatmış durumda. Rusya’nın tavrının Erivan’ın hoşuna giden tarafı olduğu gibi, ödün gerektiren tarafları da bulunuyor. Ermenistan’ın Batı’ya yönelmesi yaklaşımı da aynı içerikte. Ortada bir gerçek var: Erivan konumundan mutlaka ödün vermek zorunda… alternatif Türkiye gündeme gelirken bu savaş Ermenistan için TürkiyeErmenistan sınır kapılarının açılması ve diplomatik ilişkilerin başlatılmasının önemini ikiye katladı. Gürcistan Savaşı sonrası Avrupa devletleri gibi Rusya da Azerbaycan’ın toprak bütünlüğüne daha çok vurgu yapmaya başladı ve bu durum diplomatik alanda Ermenistan için bir kayıptı. Bu gelişme Ermenistan’da Sarkisyan Rusya’nın Gürcistan’a sert karşılık vermesi ve Güney Kafkasya’da Rusya’ya rağmen askeri müdahalenin başarıya ulaşamayacağı gerçeğinin ortaya çıkması Azerbaycan’ın askeri söylemlerini rafa kaldırması ve diplomatik söylemleri ön plana çıkarmasına neden oldu ki, bu Erivan’ı memnun eden bir gelişmeydi. Savaş seçeneğinin masadan kalkması Ermenistan lehine olan statükonun devam etmesinin de ötesinde askeri anlamda üstün olan Azerbaycan tarafının bu ağırlığını diplomatik görüşmelerde baskı aracı olarak kullanamaması anlamına da gelmekteydi. Gürcistan’ın, Güney Kafkasya’nın girişi kapısı ve bölgesel projeler açısından son derece hassas bir noktada olmasının RusGürcü Savaşı sonrası kanıtlanması aynı zamanda Ermenistan’a yalnızlıktan kurtulma şansı verdi. “Tarihi düşman Türkiye”nin bile sınır kapılarını açacağı konuşulmaya başlanırken bölgesel projelerin Ermenistan’dan geçebileceği yorumları yapılmaya başlandı. Gürcistan’ı yalnızlığa itmek isteyen Rusya da TürkiyeErmenistan sınır kapıları için Ermenistan’a onay verebilirdi. TürkiyeErmenistan sınır kapılarının açılması Ermenistan’ın Gürcistan limanlarına bağımlılığını azaltacak ve Ermenistan, Gürcistan konusunda daha fazla Rus yanlısı olabilecektir. Bu savaş Ermenistan’a DoğuBatı enerji ve ulaşım hatları açısından 90’lı yıllarda Gürcistan’a kaptırdığı pozisyonunu geri alma fırsatı doğurdu. Aslında Ermenistan’ın çok daha önceden bu umudu taşıdığı fakat Türkiye ve Azerbaycan engeline takıldığı bilinmektedir. Sarkisyan yönetiminin Türkiye ve Azerbaycan engelini aşmak için attığı bazı adımlara rağmen Ermenistan’ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarından çekileceği ve Türkiye ile uzlaşacağı konusunda muğlak durum korunmaktadır. Bunu yapmadığı sürece ister NABUCCO olsun isterse de diğer bölgesel projelere olsun herhangi bir projeye katılma şansı imkansızdır. Bu projeler açısından mevcut konjonktür nedeniyle alternatifsiz bir jeopolitik konuma sahip Azerbaycan’ın kesinlikle buna izin vermeyeceği ortadadır. Azerbaycan Ermenistan’ın yalnız işgal ettiği Azerbaycan topraklarından çekilmesi durumunda bölgesel enerji ve ulaşım projelerine katılma fırsatı verebileceği söylemini uzun zamandır masada tutmaktadır. Kendi stratejik çıkarlarından dolayı TürkiyeErmenistan sınırlarını açılmasını isteyen Rusya, aynı isteği Ermenistan’ın NABUCCO’ya katılımı konusunda göstermeyecektir. RusyaGürcistan Savaşı Ermenistan’ın Türkiye ve Azerbaycan konusunda ne kadar yanlış hesap yaptığını ortaya koymaktadır. Ermenistan yönetiminin bu savaşın doğurduğu sonuçlardan sonra stratejik hesaplarını bir daha yapması gerekiyor. Bu savaş, geçici sıkıntılara rağmen Ermenistan açısından uzun dönemli kazançlara dönüşebilecek fırsatlar doğurdu. Bu fırsat Ermenistan’ın kendisini yalnızlıktan kurtarma fırsatıdır. Dağlık Karabağ’ın Kafkasya ve Türkiye’nin Ermenistan güvenliği açısından önemini dikkate aldığımız zaman ise Ermenistan yönetimleri üzerinde çok büyük bir sorumluluk olduğunu görüyoruz. Bölge barışı ve güvenliği adına Ermenistan yönetimi bu sorumluluğu üstlenmelidir. RusGürcü Savaşı sonrası Güney Kafkasya’da yeni bir dönem başladı. Bu yeni dönem aynı zamanda tam şeklini almamış yeniden başlatılan jeopolitik mücadelenin başlangıcı oldu. RusGürcü Savaşı’nın sonuçlarının bölgesel gelişmelere etkileri bu jeopolitik mücadelenin sonunda belli olacaktır. Dolayısıyla bölge devletlerinin bu savaştan kazançları ve kayıpları bu mücadele bitiğinde ortaya çıkacaktır.