Catalog

12 C S TRATEJİ Çin ve Rusya’nın öncülüğündeki ŞİÖ birliğini Ainur NOGAYEVA TUSAM Avrasya Araştırmaları Masası anogayeva@tusam.net 6 Ağustos 2007 tarihinde son zamanlar siyasi çalkantılarla sesini duyuran Orta Asya ülkelerinden Kırgızistan, ev sahipliği yaptığı Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) devlet başkanları zirvesi nedeniyle yeniden dünyanın dikkatini üzerine çekti. Başta sınır sorunlarını çözmek üzere kurulan örgütün, günümüzde bu "sınırları" aşarak bölgesel sorunlardan dünya sorunlarının çözümüne katkı sağlayarak sesini duyurma yoluna başvurduğu görünüyor. Kuruluş aşamasından beri 7. olan bu zirve, 2005 zirvesi kadar ses çıkarmasa da toplantı esnasında askeri ve enerji boyutunun ağır basmasından dolayı "özel" olarak nitelendirildi. Zirveye üyelerden Kazakistan Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti, Kırgız Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Tacikistan Cumhuriyeti ve Özbekistan Cumhuriyeti devlet başkanlarının yanı sıra gözlemci Moğolistan ve İran cumhurbaşkanları ile toplam on ülkenin devlet başkanı katıldı. Diğer gözlemci ülkelerden Pakistan Dışişleri Bakanı, Hindistan ise Petrol ve Doğalgaz Bakanı düzeyinde temsil edildi. Zirveye onur konukları olarak, Afganistan liderinin yanı sıra ilk defa Türkmenistan Cumhurbaşkanı da katıldı. ŞİÖ’nün son zirvesi Bişkek’te yapıldı. 1 ‘VARŞOVA PAKTI2’YE DOĞRU Hangi düzeyde olursa olsun, tüm toplantıları yeniden Orta Asya’da nüfuz tartışmalarının alevlenmesine neden olan ŞİÖ’nün zirve öncesinde başlatılan ve tüm üyelerin farklı düzeyde de olsa katıldığı tatbikatlardan dolayı Rus yetkililer, basın aracılığıyla sürekli ŞİÖ’nün askeri yönünü ön plana çıkararak örgütün bir blok olma yolunda ilerlediği düşüncesini aşılamaya çalıştılar. Özellikle de Bişkek’teki zirvenin ardından bu tatbikatın aktif aşamasının izlenmesi için ŞİÖ’ye üye ve gözlemci devlet yetkilileri davet edildi. Gün gittikçe askeri alana önem veren Rusya Ağustos ayında bir yeniliğe daha imza attığını açıkladı. Rus yetkililer, ABD savunma sistemi "Patriot"tan daha da ileri olan bir sistemi geliştirdiklerini iddia etiler. "S–400" adlı "beşinci kuşak" teknolojiye sahip füze savunma sistemini geliştirdiğini açıklayan Rus yetkililer, dünyada benzer sistemin olmadığı ve 1012 yıl içinde de hiçbir ülkenin buna sahip olamayacağını belirttiler. Şimdi de Rusya, ŞİÖ çerçevesinde güç gösterisi yapmaktan kendisini alıkoyamadı. Rusya’nın bu tatbikatlar için harcadığı para 2 milyar Ruble (yaklaşık 80.000 Dolar) yani 2007 için Rus ordusunun tatbikatlarına ayrılan paranın yüzde 10’u. Batı ile sorunlar yaşayan Rusya, NATO’nun genişlemesine ve Doğu Avrupa’da füze savunma sistemlerinin yerleştirilmesine karşın Asya’da müttefik aramakta ve bu müttefikinin Çin olduğu tahmin edilmektedir. İki örgütün askeri potansiyelleri aşağı tabloda yer almaktadır(1). ŞİÖ’nün, 7. zirvesi Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te toplandı. Toplantı öncesinde tüm üyelerin katılımıyla gerçekleştirilen tatbikat örgütün gövde gösterisine dönüştü. Keskin olmamakla birlikte ABD karşıtlığı hissedildi. Rusya batı karşısında askeri, Çin ise ekonomik mesajlar vermeye çalıştı. çekleştirilen üçüncü tatbikat öncekilerine nazaran ortak askeri faaliyetten ziyade bir güç gösterisine dönüşmüş ve ABDRusya gerginliğinin bir göstergesi haline gelmiştir. ŞİÖ çerçevesinde ilk ortak tatbikat, Ekim 2002‘de Çin ve Kırgızistan tarafından ÇinKırgız sınırında gerçekleşti. 2003 yılında ise üye devletlerin silahlı kuvvetleri Kazakistan ve Çin topraklarında "Birlik–2003" adlı ilk çok taraflı ortak tatbikatı gerçekleştirdiler. Ağustos 2005’te gerçekleştirilen ve bir hafta süren "Barış Misyonu–2005" RusÇin ortak askeri tatbikatına her iki ülkeden 10 bin subay ve asker katılmıştı. Bu sene yapılan tatbikata katılan asker sayısı fazla olmamasına rağmen tüm üye devletlerden katılım sağlanması önemlidir. Barış Misyonu2007’de Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan birer çıkarma birlikleri gönderdiler, Özbekistan ise önümüzdeki tatbikata askeri birlik gönderebileceğini belirterek bu tatbikata karargâhlarda görevlendirilen uzmanlar ile katılmış oldu. Hazırlık aşaması Çin’in Urumçi şehrinde 4 Ağustos’ta başlayıp 9 Ağustos’ta Rus Çelyabinsk bölgesindeki "Çebarkul" poligonunda devam eden tatbikatta bir ilke imza atıldı. İlk defa Çin ordusu 2 haftalık uzun bir yolu katederek (10.300 km) yurtdışına asker gönderdi. Tatbikata katılan kişi sayısı ise 6.500 (bunların yaklaşık 4000’i bizzat tatbikatta yer aldılar), kullanılan silah ve teçhizat ise 2000’i bulmuştur. Daha önceki tatbikatta olduğu gibi, yetkililer bu tatbikatların herhangi bir üçüncü ülkeye karşı yapılmadığı ve tarafların askeri bir blok oluşturma girişiminde bulunmadığı açıklamalarını yenilediler. Bu açıklamalara rağmen özellikle Rusya tarafından ŞİÖ’nün askeri yönü ön plana çıkarılmakta ve örgütün temel amacının terörle mücadele olduğu belirtilmektedir. ŞİÖ zirvesi öncesinde ülkenin ana hatlarından MoskovaSant Petersburg trenine yapılan saldırı terörle mücadele konusunda katedilmesi gereken daha çok yol olduğunu göstermiş oldu. Çin ise askeri boyutundan ziyade ekonomik ilişkilere önem vermiştir. Nitekim zirvede de ekonomi ve enerji gibi konulara ağırlık vermeye gayret etmiştir. EV SAHİPLİĞİNİN AVANTAJLARI 1.500 konuğu ağılayarak zirvenin ev sahipliğini üstlenen Kırgızistan, önde gelen ülkelerin jeopolitik yönelmeleri alanına katılma fırsatının yanı sıra ulusal ekonomisinin kalkınmasına ivme kazandırma şansını da yakalamış oldu. Rus kaynaklarının belirttikleri üzere Rusya’dan 1 milyon dolar askeri yardım alacağı belirtilen ülke, daha önce yapılan anlaşmalar çerçevesinde yine Rusya’dan toplam 27 milyon dolarlık askeri yardım ve 2,7 milyon dolarlık askeri teçhizat sağlayacak. Bu askeri yardımların yanı sıra Rusya, Kırgızistan’a 2 milyar dolarlık yatırım vaat etti. Zirve öncesi Kırgızistan ve Kazakistan’ı ziyaret eden Çin Cumhurbaşkanı ise Kırgızistan hükümeti ile ulaşım, iletişim ve ticaret konusunda anlaşmalar imzaladı. Banka sektörü ile inşaat alanında iki yatırım anlaşmanın imzalanmasının yanı sıra Çin ve Kırgızistan özellikle KaşİrkeştamSarıtaşOşAndicanTaşkent otoyolu ile ÇinKırgızistanÖzbekistan demiryolu projelerine önem vermektedirler. Ayrıca bu ziyaret sırasında Çin inşaat, ulaşım araçları gibi konularda komşusuna yardım ederek zirve masraflarının karşılanmasına katkı sağladı. "Uzun vadeli iyi komşuluk ve işbirliği anlaşması", "Bişkek Deklarasyonu", "İletişim Güvenliği Programı" adı altında üç belgenin imzalandığı zirvede Kırgızistan’daki ABD üssüne ilişkin 2005’dekine benzer bir karar çıkmadı. Bunun nedeni, Orta Asya ülkelerinin ABD ile iyi ekonomik ilişkilerinin olmasının yanı sıra, Çin ve Rusya’nın bölgedeki tek ABD üssünün bulunduğu Kırgızistan’a bu üssün ülkeden çıkarılması için ABD’den fazla veya en azın ŞİÖ TATBİKATLARI "Barış Misyonu2007" adıyla ŞİÖ çerçevesinde gerToplam Silahlı Kuv.Sayısı (kişi) Nükleer Başlık Stratejik Nükleer Bombardıman Denizaltı Uçakları Tank Zırhlı Araç Av Uçağı Askeri Helikopter 33 bin 13 bin Silah NATO ŞİÖ 3mln 704 bin 3mln 546 bin 2750 1950 190 90 120 19 45 bin 33 bin 165 bin 111 bin 26 bin 5 bin 75 bin 46 bin