Catalog

20 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net Türkiye ve Azerbaycan’ın güçbirliği KOMİTENİN GÖREVLERİ ? Yurtdışında yaşayan arayışı… Azerbaycanlıların hak ve C S TRATEJİ zerbaycan Türklerinin bir kısmı 20. yüzyılda karşılaştığı Rus ve Ermeni işgalleri, İran’ın siyasi baskıları ve Azerbaycan’da yaşanan siyasi ve ekonomik sıkıntılardan dolayı yurt dışına göç etti ve zamanla Azerbaycan diasporası oluştu. Toplam nüfusunun 50 milyon civarında olduğu düşünülen Azerbaycan Türklerinin sadece 8 milyonu Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti sınırları içerisinde yaşıyor. 2530 milyon civarında bir nüfus İran sınırları, 2 milyondan fazla bir nüfus ise Rusya sınırları içinde varlığını sürdürüyor. İran’da yaşayan Azerbaycan Türkleri kendi tarihi topraklarında yaşamakta, Rusya’nın merkez eyalet ve şehirlerinde bulunanlar işçi olarak, Kuzey Kafkasya’nın Dağıstan bölgesinde bulunan 200 bin Azerbaycan Türkü ise yine tarihi topraklarında bulunuyorlar. Bunların yanı sıra Gürcistan’ın da Borçalı bölgesinde 400 binin üzerinde Azerbaycan Türkünün kendi tarihi topraklarında yaşadığı biliniyor. Geri kalan nüfus ise Avrupa ve ABD’de yaşıyor. Batı’da yaşayanların çoğunluğunu ise hem Şah hem de İslam Rejimi döneminde siyasi baskılar nedeniyle İran’dan göç etmiş Azerbaycan Türkleri oluşturuyor. 1988’de Ermenistan merkezi hükümetinin baskıları sonucu 230 bin insan Ermenistan’ı terk ederek Azerbaycan’a yerleşmek zorunda kaldı. Bunun yanı sıra Ermenistan’ın işgali sonucu 1 milyon civarında Azerbaycan Türkü kendi topraklarından kovulmuş durumda. Kendi kimliklerine sıkı sıkıya bağlı olan Azerbaycan Türkleri bulundukları ülkelerde asimile olmadı. Türk cumhuriyetinde yaşayan Azerbaycanlılar kültürel, tarihsel, dilsel ve dinsel yakınlıktan dolayı bir sorun yaşamazken, gerçek demokratik ülkelerde karşılaştığı sorunları demokratik yollarla çözümlüyor. Kendi kimliklerini koruma yönünde en büyük sıkıntı İran’da, daha sonra Rusya’da ve Gürcistan’da karşılaşılıyor. A Türk diasporasında hareketlilik Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de gerçekleştirilen Türk Diasporası Zirvesi’nde dayanışma ön plana çıktı. Yunanistan’ın tepkilerine karşın KKTC lideri Mehmet Ali Talat’ın davet edilmesi, kararlılık göstergesi olarak algılandı. Zirveye itiraz eden ülkelerden biri de İran’dı. Kurultayı, örgütlenme yönünde önemli bir adım oldu. Dünyanın 37 ülkesinden 560’dan çok temsilcinin katıldığı kurultayda, İnsan Hakları ve Uluslararası İlişkiler, Ermenistan İşgaline Karşı Mücadele, Kültür, Eğitim, Ana Dil ve Azerbaycancılık, Ekonomik İlişkiler, Gençlik ve Spor, Medya ile İlişkiler gibi komisyonlar oluşturuldu. Kurultayda aynı zamanda Azerbaycan Cumhuriyeti ile yurtdışında yaşayan Azerbaycanlılar arasında bağları daha da kuvvetlendirmek için bir şura kuruldu. Şuranın çalışmaları sonrası diğer ülkelerde temsilcilikler kuruldu. 5 Temmuz 2002’de Dünyada Yaşayan Azerbaycanlılarla İşbirliği Devlet Komitesi oluşturuldu. Komite’nin çeşitli ülkelerde temsilcileri bulunuyor ve devlet bütçesinden pay alıyor. ÖRGÜTLENME SÜRECİ Azerbaycanlılar, son yıllara kadar bulundukları ülkelerde gerçek bir diaspora olamadı ve bu da kurumsal yapı eksikliğinden kaynaklanıyordu. SSCB’nin dağılmasıyla Azerbaycan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını kazanması yurt dışında yaşayan Azerbaycanlıların da örgütlenmesine yol açtı. 16 Aralık 1991’de Azerbaycan Milli Meclisi’nin aldığı kararla her yıl 31 Aralık Dünya Azerbaycanlıları Dayanışma Günü olarak kutlanıyor. Bu kararla birlikte yurtdışında yaşayan Azerbaycanlılarla Azerbaycan Cumhuriyeti arasındaki bağlar giderek daha da sıkılaştı ve bu süreç 1997 İstanbul, 1997 Los Angeles ve 1998 Washington kongreleri ile devam etti. 910 Kasım 2001’de Bakü’de düzenlenen Dünya Azerbaycanlıları’nın I. özgürlüklerinin korunması, milli kimliklerinin yaşatılması ve geliştirilmesi, ana dilin öğrenilmesinin teşvik edilmesi, ? Yurtdışında yaşayan Azerbaycanlıların Azerbaycan Cumhuriyeti’nin resmi kurumları ve sivil toplum örgütleri ile ilişki kurmasını ve Azerbaycan Cumhuriyeti’nin sosyal, siyasi ve ekonomik durumu ile ilgili bilgilendirilmesini sağlamak, ? Azerbaycan Cumhuriyeti’nin diğer devletlerle ilişkilerini geliştirmek için o ülkede yaşayan Azerbaycanlıların sosyal, ekonomik ve siyasi potansiyellerinden yararlanmak, ? Dünya Azerbaycanlıları arasında ortak bir ideoloji oluşturmak, ? Yurtdışında yaşayan Azerbaycanlıların kurmuş oldukları müze, arşiv, tiyatro ve kültür merkezlerine destek vermek, ? Yurtdışında yaşayan Azerbaycanlıların birbirleriyle ilişki kurmalarına ve örgütlenmelerine destek vermek, ? Azerbaycan’ın yurtdışında çıkarlarının korunması için dost diaspora teşkilatları ile iyi ilişkiler kurmak. Komite kurulduktan sonra Azerbaycanlıların çoğunlukta yaşadığı ülkelerin büyük şehirlerinde dernekler ve bu dernekler arasında bir federasyon oluşturmaya başlandı. Bu dernekler aracılığıyla özellikle bulundukları ülkelerin siyasi, kültürel ve ekonomik hayatında önemli rol almayı ve bu alanlarda alınan kararlarda söz sahibi olunması planlanıyor. Çünkü daha önceki süreçte, Azerbaycan savaş yıllarında haksız Ermeni propagandası ile karşı karşıya kaldı. Azerbaycan Türkleri, Bu komite aracılığıyla dengeyi kendi lehine dönüştürmeyi hedefliyor. Yapılan işlere paralel olarak yurtdışında teşkilatlanma süreci somutlaştıysa da bazı eleştiriler beraberinde gündeme geldi. Özellikle ilişki kurulan insanlar ve diğer devlet kurumları ile (özellikle büyükelçiliklerle komite arasındaki) koordinasyonsuzluk ve bütçenin boşuna harcanması eleştiri okları oldu. Komitenin yurtdışında yaşayan Azerbaycanlılar arasında iktidarmuhalefet farkını gözetmesi ve bunun da yurtdışında yaşayan Azerbaycanlılar arasında birleştirici değil bölücü rol oynadığı eleştirisi ise dikkat çekici oldu. Komite, Azerbaycan dış politikasına uygun bir strateji benimsediği için zaman zaman yurtdışında yaşayan Azerbaycanlıların beklentilerini karşılayamıyor. Bütün eleştirilere rağmen dünyada yaşayan Azerbaycanlıların Diaspora Bakü’de bir araya toplantısından gelmeleri olumlu bir bir görünüm... gelişme olarak