Catalog

Gözde KILIÇ YAŞIN TUSAM Balkan Araştırmaları Masası gyasin@tusam.net Rusya’nın Bulgaristan’daki projelerinden kısa sürede çözüm beklenmiyor. C S TRATEJİ 11 Ukrayna’dan ve Rusya’dan kömür tedarikinde sorun yaşaması Bulgaristan’ın termik santrallerinin verimini de düşürüyor. Açığı kapatacak yeni bir tedarikçi de olmadığından Balkanlar karanlığa boğuldu. Bölgede şebeke bağlantıları gelişmediğinden Avrupa’dan elektrik nakli de bölgesel tüketimin ancak yüzde1.5’ini karşılayabiliyor. Reaktörlerin kapatılmasıyla Makedonya, Karadağ ve elektrik kesintileri olağan hale gelen Kosova’nın enerji açığı yüzde 30 oranında arttı. Enerji ihtiyacını büyük ölçüde hidroelektrik santrallerinden ve Bulgaristan’dan karşılayan Arnavutluk ise az yağan yağmura ek olarak ithalatın da azalmasıyla günde 14 saate varan elektrik kesintileri nedeniyle en fazla sıkıntı yaşayan ülke. Üstelik elektrik açığı bu ülkelerde fiyatları da önceki yıla kıyasla yüzde 80100 oranında arttırdı; elektrik fiyatları megavat/saat başına 4050 Eurodan 80100 Euroya çıktı. 12 Mart’taki enerji konferansı ardından beş Balkan ülkesince yayınlanan bildirgede de bu enerji sıkıntısının yarattığı fiyat artışlarına dikkat çekilerek bunu ekonomik ve siyasi istikrarsızlığın izleyeceği ve bölgenin iktisadı gelişmesini geciktireceği söyleniyordu. Konferansa Makedonya Cumhuriyeti’nin adıyla ilgili sorunu bulunduğu için katılmayan Yunanistan da özellikle yaz aylarında 10 bin megavata varacak açığı nedeniyle elektrik kesintilerinden başı ağrıyacak ülkelerden. Ancak Yunanistan, olası bir kazanın en az 132 bin Yunanlının da hayatına mal olacağı gerekçesiyle kapatılan reaktörlerin açılmasına karşı çıkan ülkelerden birisi aynı zamanda. Bulgaristan’ın reaktörlerin kapatılmasını 8 ay uzatma talebini 2006’da reddedenler arasında Yeşiller, Avusturya ve Almanya milletvekilleri de bulunuyordu. Şimdi bunlara Romanya’da dahil. AB’nin Sofya temsilcisi Michael Humphreys de, ''Reaktörlerin kapatılması kararını tersine çeviremeyiz; bunun için 27 AB üyesinin konuyu tekrar görüşüp pazarlık etmesi gerekir'' derken bu grubu dikkate alıyordu. Bulgaristan, kapatılma kararının eski veriler üzerinden alındığını son on yılda güvenlik arttırıcı modernizasyon gerçekleştirdiğini ve IAEA incelemelerinin bu iki reaktörün 2020 yılına kadar güvenlik içinde çalışma kapasitesinde olduğunu gösterdiğini ileri sürerek tetkiklerin yenilenmesini istiyor. Avrupa Komisyonu'nun enerjiden sorumlu yetkilisi Ferran Tarrandellas ise bu reaktörlerin kapatılması için Bulgaristan’a milyonlarca Euro aktarıldığını söyleyerek talebin görüşülmesinin imkansızlığına vurgu yapıyor. AB Katılım Antlaşması’na göre iki reaktörü kapatması için Bulgaristan’a 250 milyon Euro tazminat ödenecekti. AB’nin 20072013 bütçesinde bu rakam 550 milyon Euro’ya çıkarıldı. Ne var ki Kozloduy Santralinin toplam güçleri 1760 megavat olan 1,2,3 ve 4. reaktörlerin devre dışı bırakılmasıyla Bulgaristan’ın uğradığı zarar uzmanlara göre 12 milyar Euro’ya ulaşıyor. Şimdi Bulgaristan diğer mağdurlarla birlikte reaktörlerin açılmasını istiyor ancak bir yandan da yeni tetkiklerin yapılması ve tazminat miktarının arttırılması yönünde Brüksel’de lobi yapıyor. Bulgaristan Belene nükleer santralinin devreye gireceği 2013’de enerji pazarına yeniden yoğun biçimde katılabilecek güce erişecek ancak bu arada liberalleşen bu pazardaki payının ne olacağını şimdiden kestirmek mümkün değil. Romanya’da yapımı devam eden Cernovada Nükleer Santrali’nin Belene’den önce tamamlanması halinde ise Bulgaristan geç kalmış olacak. Dipnotlar: 1 Hala faaliyette olan 5 numaralı reaktör 1988’de, 6 numaralı reaktör ise 1993’de işletmeye girdi.2010’a kadar çalışmaları mümkün görülüyor. http://www.nukleer.web.tr/cgibin/nvt.cgi?map:bulgaristan: 2 http://www.bnr.bg/RadioBulgaria B ulgaristan bir yandan "enerji transferinde merkez ülke"lerden biri olarak küresel ve bölgesel önemini arttırırken bir yandan da "enerji üreticisi ülke" olma vasfını önemli ölçüde yitirerek elektrik ihracatındaki pazarını kaybetme riski yaşıyor. 7 Şubat 2007’de imzalanan hükümetler arası protokolle kesinleşen Burgaz–Dedeağaç Petrol Boru Hattı Projesi, 15 Mart’ta Atina’da bir araya gelen Rusya Devlet Başkanı Putin, Yunanistan Başbakanı Karamanlis ve Bulgaristan Başbakanı Stanişev’in imzalarıyla resmileşti. Mayıs 2007’de inşasının başlatılması planlanan Burgaz–Vlore Boru Hattı Projesi’nde de başat rol oynayan Bulgaristan dünya petrol pazarının yeni oyuncusu oldu. Bulgaristan–Rusya işbirliği bunlarla sınırlı değil. Rus Atomstroyeksport Şirketi’nce Belene’de 2000 megavat gücünde yeni bir nükleer santral kurulmasına ilişkin 29 Kasım 2006’da imzalanan anlaşma da Bulgaristan’ın enerji üretimine önemli bir katkı sağlayacak. Belene’de yapılacak yeni nesil iki nükleer reaktörün en erken 2013’de bitirilebilecek olması ise Kozloduy’da iki reaktörün kapanmasıyla ortaya çıkan elektrik açığının en az yedi yıl sürecek muğlak bir soruna dönüşeceğini gösteriyor. Doğan enerji açığı, sadece hızla büyüyen ekonomisinin artan enerji gereksinimi nedeniyle Bulgaristan’ın değil aynı zamanda elektrik ihtiyacının yüzde 90’ını karşıladığı Balkan ülkelerinin de sorunu. Nitekim 12 Mart’ta Sofya’da düzenlenen Bölgesel Enerji Güvenliği Konferansı’nda Bulgaristan, Sırbistan, Makedonya, Arnavutluk ve Hırvatistan yetkilileri ortak bildirge yayınlayarak Kozloduy nükleer santralinin kapatılan 3. ve 4. ünitelerinin yeniden devreye girmesini istediler. Muhatap ise elbette Bulgaristan’ın üyeliğe kabulü için Avrupa’nın en tehlikeli santralinin kapatılmasını şart koşan AB. Bulgaristan’ın AB’ye girişinin ön koşulu olan Kozluduy’un bazı ünitelerinin kapatılması Balkanları enerji sıkıntısına soktu. Arnavutluk, Romanya, Bulgaristan ve Sırbistan çözüm arıyor. Kalkınma Bankası, AB, Fransa ve Almanya’nın finansörlüğünde personel eğitimi, tesisat onarımı gibi konuları içeren iyileştirmelerin ardından reaktörler tekrar açıldı. Ancak Batı tipi santrallerde bulunan acil iç soğutma ya da yedek su soğutma sistemleri bulunmayan bu Sovyet yapımı eski tip reaktörler yine de güvenlikli değildi. Bulgaristan’ın üyeliğinden önce mutlaka kapatılması istenenler de bu eski reaktörlerdi. Daha 1999’da tüm kıta için risk oluşturan reaktörlerin kapatılması konusunda AB ile Bulgaristan uzlaşıya varmıştı. Bu Bulgaristan’ın AB üyeliği için verdiği en ağır ödündü. Balkanlarda enerji sıkıntısı SAATLİ BOMBA KOZLODUY Bulgaristan’ın kuzeybatısında, Romanya sınırında yer alan ve 1980’den beri faaliyette olan Kozloduy Nükleer Santrali’nin her biri Sovyet yapımı olan PWR türü altı reaktörü bulunuyor. Santralin altı ünitesinden dördü eski birer VVER440 tasarımı ve 440 megavat gücünde, diğer ikisi ise VVER1000 tasarımlı ve 1000 megavat kapasitede. Tasarım hatalarına ek olarak reaktörlerden birinde güvenlik sisteminin devre dışı bırakıldığı bir sırada deney yapılması nedeniyle 1986’da Çernobil Nükleer Santrali’nde gerçekleşen patlama hala hafızalarda. Nükleer kalıntıların ürettiği radyoaktif bulutun tüm Avrupa üzerine de yayılması güvenilir bulunmayan Sovyet döneminden kalma reaktörlerin kapatılmasında AB’yi haklı çıkarıyor. Çernobil santralinde kullanılanların bir benzeri olan Kozloduy reaktörleri de uzun zamandır mercek altında. 1990’dan beri güvenliğinin arttırılması için birçok yardımcı program ele alındı ve Uluslararası Atom Enerji Ajansı (IAEA) teftişler yaptı. IAEA 1990’daki incelemelerinde beş ayrı bölgeye ek olarak santralin kenarında bulunduğu Tuna Nehri sularında da radyoaktif kirlilik tespit etmişti. IAEA, 1991’deki incelemesi ardından ise dört VVER440 tasarımlı reaktörün ciddi güvenlik eksiklikleri bulunduğunu belirterek iyileştirmeler yapılıncaya dek kapatılmalarını önermişti. Dünya Bankası, Avrupa İmar ve BALKANLAR KARANLIĞA BOĞULDU Şebekeye 1974’de bağlanan 1. reaktör ile 1975’de bağlanan 2. reaktör 31 Aralık 2002’de kapatılmıştı. Devreye 1980’de giren 3. reaktör ve 1982’de giren 4. reaktör ise AB üyeliğinin resmen başladığı tarihten hemen önce 31 Aralık 2006’da kapatıldı.(1) Kapatılan 3. ve 4. reaktörler yaklaşık 7,8 milyar kilovat/saat elektrik üretiyordu. Bu rakam Bulgaristan’ın 2006 yılında ihraç ettiği elektrik miktarıyla aynı. Romanya’nın 2,9 milyar kw/saat, BosnaHersek’in 1,5 milyar kw/saat ihracatıyla elektrik enerji alışverişinin ortak kapasitesi 12 milyar kw/saat.(2) Kış aylarında Balkan ülkelerinin ihtiyacının yüzde 90’ını karşılayan Bulgaristan’ın reaktörlerinin devreden çıkarılmasıyla bölgedeki ihracatçılar ancak yılda 5 milyar kw/saat elektrik temin edebilecekler. Putin, Karamanlis ve Stanişev...