Catalog

18 Arş. Gör. Utku YAPICI Ankara Üniversitesi SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü endilerini dünyanın en eski toplumlarından biri olarak gören Çeçenlerin Rusya ile ilişkileri Çarlık dönemine uzanıyor. Rusya’nın güneye doğru genişleme politikası çerçevesinde Rusya ile Çeçenler arasındaki gerginlikler 18. yüzyılın sonlarında başladı, bu yıllardan itibaren Çeçenler, Şeyh Mansur, Şeyh Şamil gibi liderler önderliğinde isyan hareketlerine katıldılar. Sovyetler Birliği döneminde uygulanan milletler politikasının da etkisiyle Çeçen etnik bilinci büyüdü. Sovyetler Birliği döneminde Çeçenler 1944 yılında bir kitlesel sürgün yaşadılar, ancak 1957 yılında hayatta kalanlar evlerine dönebildi. Tarihsel süreç içerisinde C S TRATEJİ facto (fiili olarak) İçkerya Çeçen Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının Rusya tarafından tanınması anlamına gelmektedir: Birincisi, anlaşmanın başlığı olan "Rusya Federasyonu ile İçkerya Çeçen Cumhuriyeti Arasındaki Barış ve İlişki Prensipleri Anlaşması" bu noktada önemli bir kanıttır. Çünkü uluslararası hukukta anlaşma (treaty) ancak iki bağımsız devlet arasında yapılabilmektedir. Dolayısıyla anlaşma sözcüğü kullanılarak bu husus kabul edilmiştir. İkinci olarak, ona göre federal bir devlet ile onun bir parçası arasındaki ilişkiler Anayasa ile belirlenmektedir. Oysa uzlaşmaya varılan belgenin hiçbir yerinde Rusya Federasyonu Anayasası’ndan bahsedilmemektedir. Üçüncüsü, anlaşmada "İçkerya Çeçen Cumhuriyeti" terimi kullanılmaktadır. Bu terim, Çeçenlerin kendilerine verdiği addır. Bu nedenle de Rusya, ona göre de facto olarak Çeçenya’nın bağımsızlığını tanımıştır.(4) Boyle’nin yorumu abartılı bulunsa bile, anlaşma metni Çeçenya adına önemli bir kazanç sayılabilirdi. Hasavyurt Anlaşması’na göre, taraflar çatışmaları durdururken Rusya Federasyonu Çeçenya’nın selfdeterminasyon hakkını bir süreç içinde ele almak ve Çeçenya’da neden olduğu kayıpları telafi etmek yükümlüğü altına girmiştir. Anlaşmada, Çeçenya’nın statüsünün görüşülmesi için beş senelik bir zaman dilimi öngörülmüştü. K RusÇeçen sorunu Çarlık dönemi Rusya’da sorun olmaya başlayan Kafkas halklarından Çeçenler, Sovyetlerin dağılmasının ardından bağımsızlıklarını ilan ettiler. Dudayev önderliğinde Yeltsin yönetimine karşı başarı kazanan Çeçenler, istikrar sağlayamadı. adına gerçekleştirildiği" açıkladı. Ancak muhalifler Dudayev kuvvetleri tarafından yenilgiye uğratıldı. Bunun üzerine, yeni federasyon anlaşmasını kabul etmeyen tek yönetim olan Dudayev yönetimini yıkmak için, Boris Yeltsin yönetimi Çeçenya’ya doğrudan müdahale kararı aldı. 11 Aralık 1994’te Rusya İçişleri ve Savunma Bakanlıkları’na ait birlikler Çeçenya’ya girdiler. Zamanın Rus Savunma Bakanı Pavel Grachev’in Çeçenya’nın iki saatte ele geçirileceğine ilişkin öngörüsüne karşın, savaş tam 21 ay sürdü. Ruslar on binden fazla asker, Çeçenler ise yaklaşık bir milyon olan nüfuslarının yüzde onunu kaybettiler. Çeçenya lideri Dudayev’in bir Rus füzesiyle öldürülmesine karşın, Çeçenler 1996 yılı Ağustos ayında başkent Grozni’yi yeniden ele geçirip, önemli bir başarı elde ettiler. SOVYET SONRASI DÖNEM Sovyetler Birliği sonrası dönemde, (Rus Anayasası 65/1’e göre federasyona bağlı bir cumhuriyet statüsündeki) Çeçenya’nın Rusya Federasyonu açısından yeniden bir sorun bölgesi haline gelmesi, Cohar Dudayev’in Çeçenya’daki liderlik dönemine rastlıyor. Dudayev, Sovyetler Birliği ordusunda Estonya’da generallik yapmış ve Baltık tipi milliyetçilikten burada görev yaptığı yıllarda önemli ölçüde etkilenmiş bir Çeçen’di. Dudayev’in Rus düşmanlığı ve vatan kavramına vurgu yaparak bu düşmanlığı araçsallaştırmasını onun pek çok konuşmasında görmek mümkündü. Örneğin Dudayev, 1992 yılında yaptığı bir konuşmada şunları söylemekteydi: "Bana inanın ki, gelecekte Rusya’nın Çeçenya’ya silahlı bir müdahalesi yeni bir Kafkas Savaşı anlamına gelecektir… Son üç yüz yıldır Moskova bize yaşamayı öğretti. Birey olarak değil, ulus olarak yaşamayı… Bu kuralların olmadığı bir savaş olacak…" (1) Dudayev desteğiyle 1991’de bir darbeyle Çeçenya’da komünist yönetim devrildi. Yapılan seçimler sonrasında Dudayev, devlet başkanı ilan edildi. Moskova hükümeti, seçim sonuçlarını tanımadığını ilan etti. Çeçenya yönetimi ise federasyon anlaşmasını imzalamayıp bağımsızlık ilan etme yolunu seçti. Çeçenya’nın, Rusya, Ukrayna ya da Estonya gibi Sovyetler Birliği’nin oluşturan on beş cumhuriyetten biri olmayıp, Rusya Federasyonu’na bağlı olması, yani Sovyetler Birliği’nin tersine hukuki varlığını sürdüren bir yapıya ait bulunması, Çeçenya’nın statüsü sorununu gündeme taşıdı. 1999 ÇATIŞMALARI Hasavyurt anlaşmasında, Çeçenya’nın statüsünün görüşülmesi için beş senelik bir zaman dilimi öngörülmüş olmasına rağmen 1999’da Rusya Federasyonu’nun çeşitli şehirlerinde meydana gelen bombalama olayları ve yine bu yıl içinde Ağustos ayında Çeçen liderlerden Şamil Basayev’in Dağıstan’a saldırması, Rus yönetimi açısından "İkinci Çeçenya Savaşı’nın" meşru temelini oluşturma konusunda gerekçe haline getirildi. Ayrıca Şamil Basayev ile birlikte, ABD istihbarat raporlarına göre Bin Laden’in ajanı olduğu söylenen Ibnül Hattab da bu saldırının içinde yer aldı. Rusya Federasyonu, 1999 müdahalesini, Maşadov tarafından 1996 yılında onaylanarak yürürlüğe giren ve çeşitli terörist ve ayrılıkçı unsurların cezalandırılmasını öngören Çeçenya Cumhuriyeti Ceza Yasası’nın uygulanamaması nedenine hukuksal olarak bağladı. Çeçenya Cumhuriyeti’nin Rusya Federasyonu’nun bir bileşeni olduğu ileri sürülerek, Rusya Federasyonu birliklerinin Çeçenya’ya müdahalesi anayasal düzeni yeniden kurma anlamında yasalara uygun olarak gösterildi. Yukarıdaki gerekçelerle şekillenen Rus müdahalesi, Dağıstan topraklarında başladı. Rusya Federasyonu İçişleri Bakanlığı’na ve Federal Karşı İstihbarat Birimi’ne bağlı güçler Basayev güçlerini Dağıstan’dan çıkardılar. İlk kez bu tarihlerde, Kafkasya’da uluslararası terörizmle mücadele, Rusya Federasyonu yetkilileri tarafından, bölgede gerçekleştirilen operasyonların temel nedeni olarak aktarıldı. HASAVYURT BARIŞI 1997 yılının Şubat ayında Rus ve Çeçen birlikleri arasındaki çatışmaları sona erdiren anlaşma Rusya Devlet Başkanı Yeltsin ile Çeçen lider Maşadov arasında imzalandı. Uluslararası hukuk profesörü Francis A. Boyle’ye(3) göre, Rusya’nın Çeçenya ile yaptığı bu anlaşma şu nedenlerden ötürü, de jure (resmi olarak) olmasa bile de Basayev ve Maşadov... 19941996 ÇATIŞMALARI 1994 yılının yaz ayına kadar Moskova yönetimi, Çeçenya’da meydana gelen gelişmelere müdahale edemedi. Ashour’un ifadesiyle, Moskova’da, Yeltsin, Gorbaçov ve komünistler arasında yaşanan güç mücadelesi "Çeçenya savaşını" üç yıl erteledi.(2) Bu süre zarfında, Moskova yönetimi bir taraftan Çeçenya’ya ekonomik ambargo uygularken, diğer taraftan, Moskova destekli Çeçen muhalefet hareketi "Geçici Konsey" adı altında, Dudayev yönetimine karşı silahlı birlikler organize etme ve tüm muhalefet unsurlarını birleştirme yönünde gayretler sarfetti. "Geçici Konsey" adı altında toplanan Moskova destekli muhalefet 26 Kasım 1994 tarihinde Dudayev kuvvetlerine karşı saldırıya geçti. Muhalefet ve Rusya Federasyonu, saldırının "Çeçenya’daki demokratik güçlerce, demokrasi ve insan hakları TERÖR SORUNUNA DÖNÜŞME SÜRECİ Çeçenya sorununun bir terör sorunu haline dönüşme süreci, 1996 yılında Çeçenya devlet başkanlığı görevine gelen Maşadov’un kendilerine yeterince hakim olamamasından yararlanan çeşitli Çeçen ayrılıkçı gruplarının, adam kaçırma ve cinayetlere