Catalog

Ainur NOGAYEVA TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası anogayeva@tusam.net Demografik yapı bozuluyor, nüfuz alanı daralıyor… C S TRATEJİ 15 yıllarında bu rakamın yılda 1 milyon olacağı tahmin ediliyor. GDEE uzmanlarına göre bu açık, ancak dışarıdan gelen iş gücü ile kapatılabilir."(2) Rus yetkililer, Rusya’da ırkçı ve yabancı düşmanlığına maruz kalan yabancı göçmenlere karşı koruyucu tavır sergileyerek Rusya’ya gelenlerin arasından soydaşlarına öncelik vermeye çalışsa da Orta Asya ülkelerinden Kırgızistan’ın 30 Aralık 2006’da kabul ettiği yeni anayasası, vatandaşlarına çifte vatandaşlık hakkı tanıyor. Günümüzde ülkeler bazında anlaşma imzalanmasa da bu konuda ilk görüşmeler Rusya ile yapılacak. Burada Kırgızistan yetkililerinin asıl endişesi, vatandaşlarını korumaktır. Zira ülkedeki işsizlik ve sosyal alandaki güvensizlik, Kırgız vatandaşlarını Rusya’ya yönlendiriyor. Yani Kırgız vatandaşlarının Rus vatandaşlığına geçme eğilimleri arttı. Dışişleri Bakanlığına bağlı PasaportVize İşlemleri Dairesi’nin verilerine göre Mart 2004Ağustos 2006 arasında 46 bin Kırgız vatandaşı Rus vatandaşlığına geçti. Günümüzde Kırgız yetkililer Rusya’nın nüfus politikalarının Rusya’ya olan göçü arttıracağından endişeliler ve çare çifte vatandaşlık yasasının kabul edilmesiydi. S ovyetlerin dağılmasıyla iç sorunlarına dalan Yeltsin dönemi Rusya’sının ihmal ettiği eski Sovyet coğrafyası, Putin iktidarıyla tekrar gündeme taşınmıştı. Putin, BDT ülkelerindeki Rus nüfuzunu kaybetmek istemiyor. "Soğuk Savaş" esintilerinin de yayılmaya başladığı ortamda Rusya kendi gücünü arttırmaya yöneldi. Bu adımların birisi de dünyada Rus dilinin yayılmasına verdiği destektir. RUSÇA’NIN DURUMU Günümüzde en çok konuşulan dördüncü dil olan Rusça’nın daha fazla yayılması gayretinde olan Rusya, 2007 yılını "Rusya ve dünyada Rus dili yılı" ilan etti.(1) Rusya Dışişleri Bakanlığı bünyesindeki "Roszarubejcenter"in (Rusya Uluslararası Bilim ve Kültürel İşbirliği Merkezi) amaçları arasında Rusya’nın iç ve dış politikasına bilgi desteği sağlamanın ve uluslararası toplumda Rusya’ya karşı olumlu bir algılamanın oluşturulmasını sağlamanın yanı sıra Rus dilinin durumunun sağlamlaştırılması da bulunuyor. Bunun için Rusya dışındaki soydaşların "tarihi vatan" ile çok yönlü bağlarının geliştirilmesi ve işbirliğinin sıkılaştırılması amaçlanıyor. Ancak son yıllarda Rusya’nın çok çelişkili bir durumla karşı karşıya kalındığı söylenebilir. Zira Çarlık döneminde başlayan ve Sovyetler döneminde de devam eden Ruslaştırma ve "Sovyetleştirme" politikaları gereği eski Sovyet coğrafyasına yerleştirilen Rusların günümüzde Rusya’daki ağır demografik sorunu çözmek üzere Rusya’ya dönmeleri teşvik ediliyorlar. Rusya’nın sorunu nüfus ve dil Rusya’nın nüfus yapısındaki sorun giderek yaşamsal boyutlar alıyor. Azalan nüfusu artırmak amacıyla özel önlemler ve uygulamalara gidiliyor. RUS NÜFUSU Özellikle Rusya’da köylüleri toprağa bağlayan Rusya, eski Sovyet alanında uygulamanın 1869 yılında kaldırılmasıyla komşuları olan Orta Asya ülkelerine artan göç Rusça’nın etkinliğini korumak nedeniyle bölgenin demografik yapısı değişmeye Sovyetler döneminde de devam eden amacıyla da özel önlemler alıyor. başlamıştı. politikalar bu süreçte etkili olmuştu. Sovyetlerin pilot bölgeler belirlenerek, göç edecek Ruslar için öngörülen koşullar ve verilecek maddi destek netleştirildi. Rus yetkililerine göre, artış olmasa da sadece nüfusun azalmaması için doğum oranı (yani bir kadına düşen doğum oranı) 2,15–2,2 olması gerekirken bu rakam Rusya’da 1,3’tür. Bu yüzden Rusya’da doğum oranını arttırmak amacıyla ikinci çocuğa 10 bin dolar yardım verilmesi gibi teşvik politikaları geliştiriliyor. Demografik sorun, ülkenin büyük sorunlarından birisi olan alkolizmle birlikte ülkenin iş gücünü olumsuz etkiliyor. Rusya’da 15 Ocak’ta kabul edilen ve yabancı göçmenlere sınırlama getiren yasanın ülkenin demografik yapısına yaptığı olumsuz etkiler de hesap edilmeye başlandı. Zira demografik sorunun çözümü için önerilen bu üç yöntemden en etkilisi göçtür. Geçiş Dönemi Ekonomi Enstitüsü’nün (GDEE) hazırladığı "Ocak 2006’da Rusya’nın ekonomiksosyal durumu" raporuna göre önümüzdeki 20 yıl içinde Rusya’nın yaklaşık 25 milyon göçmene ihtiyacı olacak. Aksi takdirde çalışabilir nüfusunun azalmasından dolayı ülke ekonomisi durma noktasına, emeklilik sistemi de çökme noktasına gelecek. Nitekim raporda çalışabilir nüfusun yılda 300 bin azaldığı belirtilirken, 2010–2018 DEMOGRAFİK SORUN Rusya’da son günlerde demografi sorunu sivriliyor. Açıklanan son BM raporuna göre, 2050 yılında Rusya’nın nüfusu 30 milyon daha azalacak. Bu soruna devlet düzeyinde çok önem veriliyor. Nitekim Temmuz 2006’da Öncelikli Projeleri Uygulama Kurulu, Ulusal Projeler ve Demografi Politikası Kurulu’na dönüştürüldü. Cumhurbaşkanı tarafından imzalanan kanun ile "Yurtdışında yaşayan soydaşların Rusya Federasyonu’na göç etmelerine yardım eden" devlet programı onaylandı. Bu programa göre demografi sorununun üç şekilde çözülmesi bekleniyor: Doğum oranın arttırılması, Ölüm oranın azaltılması ve Rusya’ya soydaşların gelmelerini sağlayacak göç politikasının düzenlenmesi. 22 Haziran 2006’da onaylanan yasa ile Rusya’da dağılmasıyla Rusya’ya göç yaşanmasına rağmen günümüzde Rusya içindeki 125 milyonun yanı sıra ülke dışında yaklaşık 25 milyon Rus asıllı yaşıyor. Bunların büyük kısmını doğal olarak eski Sovyet coğrafyasında kalanlar oluşturuyor. En çok Rusların bulunduğu Kazakistan’dan(3) SSCB’nin dağılmasından bu yana yaklaşık 3 milyon Rus göç etti. O dönemde (özellikle 19931994’te) göç dalgası sırasında Ruslardan başka halkların da(4) göç etmesine ve Kazakistan ile Kırgızistan’da Rus dilinin resmi düzeyde kullanımının devam etmesine rağmen Rus basını bu iki Orta Asya ülkesini Ruslara baskı yapmakla suçluyor ve ulusdevlet oluşturma çabalarını eleştiriyor. Hatta son dönemde çıkan haberler KırgızKazak ilişkilerine zarar verir nitelikte. Bu da Rusya’daki bazı çevrelerin Çarlık ve Sovyet döneminden kalan "böl ve yönet" politikasından vazgeçemediklerini gösteriyor. Bişkek’te yapılan bir anketin sonuçları da durumu açıkça sergiliyor. "Hangi ülke ve halk ile öncelikli olarak dost olmak ve geleceğinizi kurmak istiyorsunuz?" sorusuna yarısından fazlası Rusya ve Ruslar cevabını verdi. Ülkeye son zamanda en çok yatırım yapan Kazakistan ve Kazaklar ile dost olmak isteyenlerin sayısı yüzde 6–7 ile sınırlı kaldı.(5) Ciddi boyutlara ulaşan iç sorunlarıyla uğraşan Rusya, diğer yandan da Rus nüfuzunu sürdürme aracı olan Rus dilinin statüsünün korunmasına ve sağlamlaştırılmasına yönelik politikalarını da sürdürmeyi ihmal etmiyor. 2007 yılının Kazakistan’da Kazak dili yılı ilan edildiğini göz önünde bulundurduğumuzda, Rusya ile iyi ilişkiler sürdürmek isteyen ama aynı zamanda ulusdevlet ve milli kimlik yaratma aşamasında olan ülkelerin atacağı adımlar ise merakla bekleniyor. Dipnotlar: 1 http://www.rusintercenter.ru/?lang=ru&menu=117 2 Sergey Kulikov, Klondajk dlja migrantov. Rossija nuzhdaetsja v pritoke 25 millionov inostrannyh rabochih ruk, <http://www.centrasia.ru/newsA.php4?st=1170822780>,07.02. 2007 3 SSCB döneminde ülkede Rusların sayısı %38, Kazakların sayısı ise %38 idi.Bkz. http://www.demoscope.ru/weekly/2006/0245/panorm01.php#3 4 Örneğin, 1 milyona yakın Alman Almanya’ya göç etmiştir. 5 İbragim Rustambek, "Russkie Aziaty": Kuda zovet Rossiamatuşka, <http://www.gazeta.kz/art.asp?aid=87154> Rusya’nın nüfus yapısı Sovyetler’in dağılmasının ardından daha da bozuldu...