Catalog

14 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net Azerbaycan ve Rusya’nın birbirlerine karşı kozları bulunuyor... C S TRATEJİ sonuçlara başka bir deyişle yeni bir istikrarsızlığa neden olacak. RUSYA İZOLE Mİ OLUYOR? zerbaycan’da "Rusya yılı"nın sonlarına yaklaşılan günlerde Bakü, Rusya ile ilişkilerini daha sağlam bir zemine oturtmanın yollarını ararken, ilişkilerin seyri beklenmedik bir şekilde değişti. AzerbaycanAB enerji anlaşmasından rahatsız olan Rusya, Avrupa ve Güney Kafkasya pazarında kendisine rakip olabilecek Azerbaycan’a çeşitli baskılar yapmaya başladı. Aynı zamanda Rusya, Gürcistan’la yaşadığı sıkıntılarını Azerbaycan’a baskı yapmak için meşruiyet zemini olarak kullanmaya çalıştı. Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin, Brüksel seferi sonrası Moskova’yı ziyaret eden Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev’e Gürcistan’a karşı ortak enerji bloğu oluşturma teklifi yapmış fakat olumsuz yanıt almıştı. Tam tersine Rusya’nın Gürcistan’a enerji ambargosu uyguladığı günlerde Bakü’yü ziyaret eden Gürcistan Başbakanı Zurab Nogaideli, Azerbaycan’dan enerji konusunda destek sözü aldı. Bunun ardından Rusya, Azerbaycan’ı "cezalandırmak" için vakit kaybetmeden harekete geçti. İlk önce Rus devlet elektrik şirketi RAO (Birleşik Elektrik Sistemi) 22 Kasım 2006’da Azerbaycan’a sattığı elektrik enerjisinin fiyatını 3,6 sentten 4.1 sente yükselteceğini ve enerji miktarını günlük 300 MW’tan 60 MW’a düşüreceğini açıkladı. Rusya’nın baskısı karşısında aynı kaderi paylaşan Gürcistan’ı yalnız bırakma düşüncesinde olmayan Azerbaycan, alternatif elektrik enerjisi kaynakları arayışına girişti ve bu konuda İran’la anlaşmaya vardı. Anlaşamaya göre Azerbaycan İran’dan 150–170 MW gücünde elektrik enerjisi alacak. İkinci ceza açıklaması ise Rusya’nın enerji stratejisinde önemli rol alan Gazprom’dan geldi. Gazprom 2007 yılından itibaren Azerbaycan’a sattığı doğalgaz miktarını 4,5 milyar metreküpten, 1.5 milyar metreküpe düşüreceğini ve fiyatını da 110 dolardan 230 dolara çıkaracağını açıkladı. Rusya’nın Azerbaycan’a baskı yapmasının temel nedeni ileride ortaya çıkabilecek bir rakibi şimdiden susturmaktır. Rus yetkililere göre, Azerbaycan Rusya’dan aldığı doğalgazı ucuz aldığı için kendi iç A Kafkaslarda enerji mücadelesi tüketiminde kullanıyor; kendi doğalgazını ise dışarıya satarak siyasi itibar kazanıyor ve Rus doğalgazına alternatif olarak Moskova’ya rakip oluyor. Yine Rus yetkililere göre eğer Rusya 2007 yılından itibaren Azerbaycan’a sattığı doğalgazın miktarını düşürür ve fiyatını artırırsa Azerbaycan, Rusya’ya rakip olabilme özelliğini yitirecek. Hatta elektrik enerjisinin de fiyatını artırır ve miktarını azaltırsa Azerbaycan, enerji ihtiyacını karşılamak için Rusya’ya daha da muhtaç hale gelecektir. Ancak Rusya bu hamlesi ile enerji piyasasında puan toplamak isterken puan kaybetti. Daha da önemlisi Rusya’nın enerjiyi kullanarak siyasi baskı yapma politikası, şüphesiz Güney Kafkasya’da çok daha farklı Rusya, enerji kozunu Azerbaycan üzerinde de denemek istiyor. Bakü’nün Rusya’dan aldığı elektriğe seçenek olarak İran’a yönelmesi, Moskova’yı ikileme sokuyor. Azerbaycan’ın eli enerji konusunda Rusya’ya karşı Gürcistan ve Ukrayna kadar boş değil. Azerbaycan, Rusya ile ilişkilerini her zaman dengede tutmaya çalıştı. Hatta İlham Aliyev’in iktidara geldiği günden bu yana ilişkilerde sorun yaşanmadı. Azerbaycan’ın Rusya ile ilişkilerine dikkat etmesinin temel nedeni ise Rusya’nın Ermenistan yanlısı politikalarını dengelemektir. Fakat Moskova’nın baskılarına karşı Bakü’nün sert tedbirler alabileceği işaretini vermesi Azerbaycan’ın kendine güveninin artması ve işgal edilmiş topraklarının geri alınmasında Rusya’ya bağladığı ümitlerinin tükenmesi anlamına geliyor. Rusya’nın Güney Kafkasya’da "aynı kaderi paylaşan" iki devlete karşı aynı anda cephe açması ise AzerbaycanGürcistan arasında dayanışmanın daha da artmasına neden oldu. İlk tahminlere göre, GürcistanAzerbaycanRusya çarpışmasında en ağır darbeyi Moskova’nın Güney Kafkasya’daki "ileri karakolu" Ermenistan alacaktır. Azerbaycan topraklarını işgal etmesi nedeniyle doğu enerji yollarının kapanması Ermenistan’ı Rus doğalgazı için transit ülke olan Gürcistan’a muhtaç etmiş durumda. Rusya Gürcistan’a baskı uygulayınca Gürcistan üzerinden Ermenistan’a doğalgaz vermesi zorlaşıyor. Bu durumda Ermenistan da Rusya’dan uzaklaşarak, İran doğalgazına yönelmek zorunda kalıyor. Ermenistan’ın Rusya’dan uzaklaşması ise Moskova’nın Güney Kafkasya’dan izole olmasına neden olabilir. Kısacası yanlış enerji stratejisi Rusya için bumerang etkisi yaratabilir. RUSYA’NIN BASKI SENARYOLARI Azerbaycan–Rusya arasında söz konusu karşılıklı restleşme süreci devam ederse Rusya başarı elde etmek için farklı taktiklere başvurabilir. Nitekim daha önceki yılların tecrübeleri bunu gösteriyor. Azerbaycan 90’lı yılların başlarında kendini egemen bir devlet olarak kabullendirme sürecinde Rusya’dan ağır darbeler almıştı. Rusya tarafından desteklenen iç karışıklıklar, hükümet darbeleri, ayrılıkçı eylemler Azerbaycan tarihinde kalıcı hasarlara yol açtı. Rusya bu kartları tekrar oyuna sürmeye çalışıyor. Rusya Başbakanı Mihail Fratkov’un Azerbaycan ziyareti sırasında Moskova’da Ermeniler "Artsakh’ın(1) Sesi" konserini gerçekleştirdi. Öte yandan Rusya, Ermenistan’ı Azerbaycan’a karşı silahlandırmaya devam edebilir. Basında yer alan bilgilere göre Rusya Kolektif Güvenlik Teşkilatı çerçevesinde Ermenistan ve Özbekistan’a çok ucuz fiyattan silah satmayı planlıyor. Rusya İşgal Edilmiş Azerbaycan Toprakları sorununun çözümü ile uğraşan AGİT Minsk Grubu’nun eşbaşkanlarından biridir. Rusya’nın Minsk grubundaki bu gücü sorunun çözümünü zorlaştırabilir. Diğer yandan Rusya Azerbaycan’ın kuzeyindeki ayrılıkçı eylemleri tekrar harekete geçirebilir. Yine Rusya, KazakistanAzerbaycan, TürkmenistanAzerbaycan arasında TransHazar Boru Hattı Projesi görüşmelerini dolaylı yolla olumsuz etkileyebilir. Eğer ilişkiler kötüleşir ve Azerbaycan Rusya’ya karşı direnme stratejisini devam ettirirse bütün bu baskılara karşı daha ciddi önlemler alması gerekebilir. Putin ve Aliyev..