Catalog

4 Ainur NOGAYEVA TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası anogayeva@tusam.net art 2005’te "Lale Devrimi" sonrasında Akayev’in görevden çekilmesi ve muhalefetin başını çeken isimlerin iktidara gelmesi ile ülkenin düzene ve istikrara kavuşması beklentisi doğmuştu. Bu beklenti hala gerçekleşmiş görünmüyor. 2005 seçimleri öncesinde bazı yorumcuların ve o dönemki Kırgız yetkililerinin de üzerinde durdukları konuların bugün gerçekleşme noktasına geldiği görülüyor. Aradan bir buçuk yıl geçmesinden sonra bugün "Tacik senaryosu" uyarılarının dile getiriliyor olması geçmişte yapılan tahminlerin haklı çıkacağının işaretlerini taşıyor. "Kritik" diye nitelendirebileceğimiz Mart 2005 döneminde dikkat edilmesi gereken önemli konular arasında ülkenin bölünmüşlüğü ile uyuşturucu ve diğer örgütlü suçların artması dikkat çekmişti. Akayev karşıtları bölündü, ülke çaresiz görünüm sergiliyor… C S TRATEJİ 4 Yasaları ihlal eden Başsavcı Kambaralı Kongantiyev ve Bişkek şehrinin Emniyet Müdürü Moldomusa Kongantiyev’in görevden alınması; 5 "Aile işi"ne son verilmesi ve yolsuzlukla mücadelede reel adımların atılması, Akayev ailesine ait olan işletmelerin kamulaştırılması.(2) Bakiyev’in mal varlığı beyanında bulunması da istekler arasında yer alıyor. Bunun dışında Kırgızistan Cumhurbaşkanı, Başbakanı ile Ekonomi ve Maliye Bakanına istifa çağrıları da yöneltiliyor. Ayrıca muhalefet, "güncel" olmadığı ve "ülke bağımsızlığına, güvenliğine ve itibarına" zarar verdiği gerekçesiyle Kırgız hükümetinin IMF, Dünya Bankası ve Afrika Kalkınma Bankası tarafından yüklü dış borcu olan dünyanın en yoksul ülkeleri için geliştirilen HIPC programına(3) dâhil olma konusunun gündemden çıkartılmasını da talep etti. Hükümet ise ülkenin 2 milyar dolarlık borcunun büyük kısmının silinmesini, o parayı da eğitim, sağlık ve altyapıya kaydırmayı planlıyor. Ayrıca bu paraları "binyılın kalkınma hedefleri" programı çerçevesinde 2015 yılına kadar yoksulluk oranını yüzde 50 azaltma planlarında değerlendirmek istiyor. Ancak uzmanlar ülkenin bütçe yapısı ve planlaması konusunda IMF’ye bağımlı hale geleceğini belirterek yabancı yatırımcıları çekmekte de sorunlar oluşabileceği uyarılarında bulunuyorlar. Cumhurbaşkanı Bakiyev ise kendisine yöneltilen bu talep ve eleştiriler karşısında muhalefeti diyalog değil ültimatom yoluyla hareket etmekle suçlamasına rağmen yine de muhalefetle uzlaşabilecekleri sinyallerini veriyor. Bununla birlikte Bakiyev 20 Kasım’a kadar anayasa reformu konusunda Parlamento ile bir uzlaşma sağlanamaması halinde reform konusunu bizzat Parlamento konusuyla birlikte Aralık ayında referanduma götüreceğini belirtti. Burada kastedilenin parlamentonun dağıtılması olduğunu belirtmek gerekir. Planlanan iktidarmuhalefet görüşmelerinin yapılamamasının ardından karşılıklı suçlamalar ve çekişmelerle geçen haftadan sonra 31 Ekim günü söz konusu görüşmeler gerçekleşti ve aynı gün "Piramida" kanalı yayına başladı. Ancak muhalefetin 2 Kasım’daki gösteri planlarından vazgeçmemesi, iktidarın da buna karşı güvenlik önlemlerini arttırması, Bişkek sakinlerini tedirgin etmiş görünüyor. 24 Mart 2005 tarihindeki gasp ve işyerlerine yapılan soygunları unutamayan işadamları ise market ve işyerlerindeki malları depolara kaldırmaya ve can güvenliği sağlamak adına silah satın almaya başladılar. Siyasi arenada yapılan bu tartışmalar ve iktidar kavgası, bölgenin "demokratik adası" olarak nitelendirilen bu küçük ülkenin ekonomisini olumsuz etkiliyor. Kırgızistan’ın Özbekistan’dan gaz alımı konusunda anlaşamaması ve ABD’den askeri üs kirası için istediği fiyatı alamaması da dikkate alındığında ifade özgürlüğü adına rant peşinde koşanların aralarında uzlaşarak mali sorunlara ağırlık vermeleri ve halkın refahını birincil hedef olarak belirlemeleri gerekiyor. Ancak farklı kaynaklara göre sadece 2 Kasım günü Ala Too meydanında 10 ila 50 bin civarında kişiyi bir araya getiren, başkentte başlayan ve diğer bölgelerden katılımlarla artması beklenen, süresiz protesto gösterilerinin, ikinci bir devrime dönüşüp dönüşmeyeceği ve bölgeyi nasıl etkileyeceği merakla bekleniyor. Dipnotlar 1)Mart 2005’ten bu yana 20’den fazla Anayasa taslağı bulunmaktadır. 2)Bkz: http://www.fergana.ru/article.php?id=4656 3)Highly Indebted Poor Countries (Yüksek Borçlu Fakir Ülkeler). Kırgızistan bu programa aday olan ilk BDT ülkesidir. İki yıl önce Tacikistan bu kulübe katılmak istediğini bildirmiş, ancak Rusya ile yapılan müzakereler sonucunda ülkenin Rusya’ya olan borç miktarı azaltılınca bu fikrinden vazgeçmiştir. M Kırgızistan yeniden hareketlendi Renkli devrimlerin son durağı Kırgızistan, istikrarsızlığın pençesinden kurtulamıyor. Ülkedeki güneykuzey bölünmesi yeniden su yüzüne çıktı. İşyeri sahipleri yağma korkusuyla mallarını depolara kaldırıyor ve silahlanıyor. "matruşkagate" olayı ile devam etti. ÜLKENİN BÖLÜNMÜŞLÜĞÜ Kırgızistan’ın renkli devrimlerin gerçekleştiği Gürcistan ve Ukrayna’dan farklı olarak, Rus yanlısı/Batı karşıtı veya Batı yanlısı/Rus karşıtı olarak değil, coğrafik olarak TyanŞan Dağları ile ikiye ayrılmasından kaynaklanan güneykuzey boyların rekabetine sahne olması, ülkenin seçim öncesi dönemine damgasını vurmuştu. Devrimden sonra ise ülke bölünmüşlüğünün farklı şekiller almaya başladığı değerlendiriliyor. Devrim sırasında "iktidar" ve "muhalefet" olarak ortaya çıkan net tablo günümüzde değişimler geçirmiş durumda: daha önce muhalif cephede beraber olanlar şimdi birbirine muhalefet oluşturmaya başladılar. Başta "Sarı devrim" liderlerinden Roza Otunbayeva olmak üzere birçok kişi BakiyevKulov iktidarına yönelttikleri eleştirilere cevap alamadıkları gerekçesiyle 2 Kasım’da meydana çıkacaklarını ve süresiz protesto gösterileri düzenleyeceklerini belirtmişlerdi. Kırgız medyasında, Bakiyev’in hemşerilik duygularından dolayı güneylilerce desteklendiğine ancak kuzeyliler tarafından BakiyevKulov ikilisine sıcak bakılmadığına işaret ediliyor. Bunun sebebi olarak da Bakiyev’in güneyli olması, Kulov’un ise Bakiyev’e "boyun eğmesi" nedeniyle siyasi gücünü yitirmesi gösteriliyor. MUHALEFETİN TALEPLERİ 7 Eylül’de Varşova Havalimanı’nda eski Parlamento Başkanı ve "Reformlar İçin" muhalif hareketi lideri Omurbek Tekebayev’in valizindeki "matruşka" oyuncağının içinde 500 gram uyuşturucu bulundu. Bu olayın arkasında başta Cumhurbaşkanı Bakiyev’in kardeşi olmak üzere Kırgız güvenlik güçlerin (SNB) olduğunun anlaşılmasıyla olaylar patlak verdi ve Bakiyev SNB yöneticilerini görevden aldı. Bu arada muhalefet de harekete geçti. 2 Kasım’daki süresiz protesto gösterisi sırasında "Reformlar İçin" hareketi, başta BakiyevKulov ikilisinin istifaya çağırılması olmak üzere birçok talep yöneltiyorlar. Muhalefetin Bakiyev’e yönelttiği talepler şöyle sıralanıyor: 1 17 Haziran 2005 tarihinde yazılı basında yer alan Anayasa tasarısının Kırgızistan Parlamentosu’na sunulması;(1) 2 Muhalif temsilcilerinin de yer alacağı "Halk Güven hükümeti"nin kurulması; 3 21 Haziran 2005 tarihli Kırgızistan Cumhurbaşkanı’nın kararı doğrultusunda KRT’nin "kamu" kanalına dönüştürülmesi, ifade özgürlüğü garantilerinin verilmesi, "Piramida" radyo televizyon kanalına yapılan baskıların kaldırılması ve yayın yapmasına izin verilmesi; Kırgızistan’daki gösterilerden... ‘KENEVİR DEVRİMİ’ Mart 2005 seçimleri öncesinde bir Kırgız yetkilisi ülkede Akayev sonrası dönemde uyuşturucu örgütlerinin etkinliklerinin artacağına ve Kırgızistan’ın "Lale devrimi" yerine "kenevir devrimi" ile karşı karşıya kalabileceğine dikkat çekmişti. Aradan geçen bir buçuk yıl sonra milletvekili cinayetleri ile başlayan süreç, siyasetmafya ilişkileri, adam kayırma ve yolsuzluk tartışmaları, protesto eylemleri, ardı ardına gelen istifalar ve nitekim