Catalog

C S H. Miray VURMAY TRATEJİ 9 İslam’ın en katı yorumu: Vehhabilik TUSAM Orta Doğu Araştırmaları Masası slam’ın en katı yorumlarından biri olan Vehhabilik, ilk kez 18. yüzyılda bugün Suudi Arabistan Krallığı’nın sınırları içerisinde olan Necid bölgesinde ortaya çıktı. Adını kurucusu olan Muhammed bin Abdulvehhab’dan alan Vehhabilik, ilk olarak dini bir akım olarak ortaya çıkmış; daha sonra yine dini içerikli ancak aynı zamanda bir devlet geleneği haline gelerek siyasi bir kimliğe bürünmüştür. Resmen kurulduğu 1921 yılından itibaren Suudi Arabistan Krallığı’nın resmi mezhebi olan Vehhabilik, günümüzde Türkiye dahil olmak üzere halkı Müslüman olan birçok ülkede varlığını sürdürmektedir. Söz konusu ülkelerde mevcut olan siyasal İslamcı akımların ki birçoğu radikal İslami hareketlerdir temel kaynağı olan Vehhabilik anlayışı ortaya çıktığı ve yayıldığı 18. yüzyıldan itibaren Osmanlı İmparatorluğu içinde büyük sorunlara yol açmıştır. Özellikle Hicaz ve çevresinde etkili olan Vehhabilik zaten dağılma sürecinde olan Osmanlı’yı bu bölgede oldukça meşgul etmiştir. Tarihte "Vehhabi İsyanları" olarak geçen olaylar, hem dini hem de siyasi olarak Hicaz bölgesinde Osmanlı egemenliğine bir başkaldırı niteliği taşımaktadır. Vehhabi isyanları Osmanlı’nın dini bütünlüğünü bozmakla kalmamış aynı zamanda siyasi bir kimliğe bürünen hareket bu yönüyle de Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü bozarak imparatorluğun parçalanmasında katalizör rolü üstlenmiştir. Nitekim Vehhabi isyanları ve akabinde yaşanan gelişmeler Hicaz bölgesinde 1517’de başlayan Osmanlı egemenliğinin, 399 yıl sonra 1916 yılında resmen sona ermesine sebep olmuştur. 1744 yılından 1916’ya kadar süren isyanlar sırasında Osmanlı, kutsal şehirler Mekke ve Medine’yi de içerisine alan ve bundan ötürü çok büyük önem verdiği Hicaz’da çok büyük kayıplar vermiştir. Osmanlı’yı 172 yıl gibi uzun bir süre uğraştıran ve so slam’a getirilen farklı İ anlayışlar içerisinde en katı kurallara sahip anlayış olan Vehhabilik, peygamberden sonraki her şeyi sapkınlık ilan edip, Kur’an ayetlerini akılla yorumlamayı yasaklıyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun Arap Yarımadası’ndaki hakimiyetinin sona ermezsine de neden olan bu görüş, Suudi Arabistan’ın kurulmasında da büyük etki sahibi olmuştur. dır. Hatta Muhammed bin Abdulvehhab’ın diğer mezheplere ters düşen Vehhabilik anlayışına karşı birçok reddiye yazılmıştır.2 11 Eylül + El Kaide + Usame Bin Ladin=Vehhabilik 8. yüzyılda ortaya çıkan Vehhabilik, Birinci Dünya Savaşı sırasında yükselen ve hatta doruğa ulaşan Arap milliyetçiliği içerisinde önemli bir faktör olmuştur. Ortaya çıktığı günden beri İslam dünyası içerisinde büyük tartışmalara yol açan Vehhabilik anlayışı, günümüzde de İslam dünyasının en çok tartıştığı ve bir türlü ortak bir karara varamadığı bir mesele haline gelmiştir. Katı Selefiyeci görüşleri ve ağır uygulamaları ile İslam içerisindeki en marjinal anlayışlara ve yeni Selefiyeci akımlara fikri temel oluşturan Vehhabilik, "Radikal İslami" olarak adlandırılan kökten dinci terör örgütlerinin de çoğunun bağlı bulunduğu İslami doktrin haline gelmiştir. Vehhabilik daha yirminci yüzyılın başlarında ortaya çıkan İhvanı Müslimin yani bugün var olan birçok radikal İslami örgütün çekirdeğini oluşturan Müslüman Kardeşler hareketinin de çıkış noktası olmuştur. Bir mezhep olarak bakıldığında ise, Vehhabilik, günümüzde din ve politika açısından Arabistan’ın önemli bir kısmını etkisi altına almış, ayrıca Mezopotamya’dan Somali’ye kadar geniş bir alana yayılmıştır.3 11 Eylül sonrası ABD başta olmak üzere tüm dünyayı kasıp kavuran El Kaide ve El Kaide’nin perde arkasındaki oyuncuları olduğu iddia edilen Taliban’ın Vehhabiliğe olan yakınlıkları şimşekleri birden Vehhabiliğin üzerine çekmişti. Taliban’ın Afganistan’da uyguladığı katı baskıcı İslami rejim ve bunun yanı sıra Usame Bin Ladin’in Suudi yani aynı zamanda Vehhabi olması Vehhabiliğin El Kaide ile özdeşleşmesine sebep oldu. Orta Doğu ve özellikle Pakistan, Afganistan gibi Asya ülkelerinde Vehhabiliği benimsemiş olan birçok radikal İslami terör örgütünün faaliyette bulunması da Vehhabiliği terör ile eş anlamlı hale getirdi. 1 Abdülbaki Gölpınarlı, “100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar”, İstanbul, 1969, s.84. 2 Zekeriya Kurşun, “Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hakimiyeti: Vehhabi Hareketi ve Suud Devletin’nin Ortaya Çıkışı”, TTK Yayınları, Ankara,1998, s.22 3Henri Masse, “İslam”, Paris,1930, s.208 İ Filistinde İslami cihad. (5 Eylül) nunda konjonktürün de yardımı ile bağımsızlığını ilan eden Vehhabiler, Suud ailesi ile yaptıkları ittifakla bugün de varlığını sürdüren Suudi Arabistan Krallığı’nın temellerini atmışlardır. Dönemin süper gücü İngiltere’nin de yardımı ile Osmanlı’ya karşı yaklaşık 100 yıl boyunca isyan eden Vehhabiler’e karşı Osmanlı’nın da bölgeye gereken önemi ve özeni gösterememesi Vehhabilerin işlerini daha da kolaylaştırmıştır. Bu bağlamda, Osmanlı İmparatorluğu’nda çöküşü hızlandıran isyanlardan biri olan Vehhabi isyanları, dikkatle incelenmesi gereken bir konudur. Hem TürkArap ilişkilerini iyi analiz edebilmek hem de bugün dünyayı saran "radikal/siyasal İslamcı" akımların temellerine inebilmek için Vehhabilik tüm yönleri ile araştırılmalıdır. Vehhabilik nedir? slam’a getirilen farklı anlayışlar içerisinde en katı kurallara sahip anlayış olan Vehhabilik, Peygamber döneminde olmayan her şeyi sapkınlık ilan edip, Kur’an ayetlerini akılla yorumlamayı yasaklamıştır. Müridlerinin kendilerine "tevhid yanlısı" ismini verdiği Vehhabiliğin doktrini Selefiyeci anlayışıyla bilinen İbni Teymiyye’nin görüşleri ile Haricilik, Hanbelilik ve Zahiriye mezheplerine dayanmaktadır.1 Vehhabiliğe göre evliya kültü, mezar, türbe ziyaretleri küfür ve Allah’a şirk sayılmaktadır. Ayıca sakal kesmek, tütün içmek, müzik dinlemek, ipek elbise giymek, tespih çekmek, camileri süslemek ve minare inşa etmek de Vehhabilik anlayışı içerisinde yasaklanmıştır. Vehhabiliğin en katı kuralı da kuşkusuz ibadet etmedikleri ya da eksik ettikleri gerekçesi ile "kâfir" saydıkları kişilerin canlarını ve mallarını helal ilan etmeleridir. Bunun tarihteki en acı örneği 1802 yılında Kerbela’da Hz. Hüseyin’in öldürülmesini anmak için toplanan 10 bin Şii’nin Vehhabiler tarafından öldürülmesidir. Bu olayda ayrıca, Hz. Hüseyin’in türbesi yağmalanmış ve Kerbela harabeye dönmüştür. Görüldüğü üzere oldukça katı kuralları olan Vehhabilik, İslam dinine getirilen diğer anlayışların birçoğundan kesin çizgilerle ayrılmakta 1 İ Vehhabiliğin ilkeleri: ? Tevhide, yani Allah’ın birliğine inanmayanın malı, canı helaldir. ? İbadet imanın içinde gizlidir, ibadet yapılmaz ya da eksik yapılırsa iman olamaz. ? İbadet etmeyen veya eksik ibadet edenin kestiği yenmez. Bu kişinin canı da malı da helaldir. Bu kişilere karşı cihad ilan edilir. ? Kuran kesin delildir. Kuran ayetlerini yorumlamak küfürdür. ? Allah'a aracısız ibadet şarttır. Mürşid, şeyh, veli, aracı, hoca, evliya ve dervişlik küfürdür. ? Dört hak mezhep; Hanefi, Maliki, Şafii, Hanbeli dışındaki mezhepler; kelam, tasavvuf, tarikat yasaktır. ? Kur'an ve hadisten başka her şey hurafedir, batıl inançtır. ? Mezar, türbe yapmak, adak adamak, kabir ziyareti puta tapmakla eştir. ? Namazı cemaatle kılmak şarttır. ? Sigara, nargile, içki ve kahve içene kırk değnek vurulur. ? Vakıf kurmak batıldır. Vakıf kuranlar servetlerini kaçıranlardır. ? Muska, tespih, zikir, sünnet ve nafile namaz batıldır. ? El öpmek, boyun kırmak, evliya kabri ve sakalı şerif ziyareti, mevlit ve kaside okumak, çalgı dinlemek, eğlenmek yasaktır. T aliban’ın Afganistan’da uyguladığı katı baskıcı rejim ve bunun yanı sıra Usame Bin Ladin’in Suudi yani aynı zamanda Vehhabi olması Vehhabiliğin El Kaide ile özdeşleşmesine sebep oldu. Orta Doğu ve özellikle Pakistan, Afganistan gibi Asya ülkelerinde Vehhabiliği benimsemiş olan birçok radikal İslami terör örgütünün faaliyette bulunması da Vehhabiliği terör ile eş anlamlı hale getirdi.