Catalog

SADIK USTA’DAN ‘SPARTA: İLKÇAĞ ÜTOPYALARI’ Antik düşünce tarihinde bir dönüm noktası! “Antikçağ filozofları, düşünür ve yazarları hangi konuya değinirlerse değinsinler, sözü eninde sonunda getirip Sparta’ya bağlarlar. Çünkü Sparta, uygarlık tarihinde ve özellikle de antikçağda siyaset, felsefe, bilim, yaşam tarzı, müzik, spor, edebiyat, eğitim, savaş kuramı ve mitoloji gibi alanlarda bir efsanedir. Dolayısıyla düşünürlerin -konu ne olursa olsun- bahsetmeden geçemeyeceği tek şey Sparta’nın geçmişidir.” ŞEBNEM SORAL TAMER Sparta: İlkçağ Ütopyaları (Kafka Kitap) adlı, önemli bir özelliği de antikçağda yazılmış ütopik metinlerin bir derlemesi olan kitabını kaleme “ZAMANININ ÇOK ÖTESİNDEKİ, alma nedenini bu sözlerle açıklıyor Sadık Usta. Peki Sparta düşünce tarihi ‘LİKURGOS YASALARI’YLA açısından neden bu denli büyük bir öneme sahip? İşte yazarının dilinden, YÖNETİLDİLER!” Sparta ve tarihin en erken ütopya örneklerinin hikâyesi... Sparta’nın felsefe dünyasındaki n önemini açar mısınız? Sparta, esas olarak “300 Spartalı” filmi Lukianos’un ütopyası gerçekten çok etkileyici. dolayısıyla popüler kültürde daha çok yer edin- Bu yapıtlardan da bahsedebilir misiniz? miş bir halde. Bu kitabın önemli bir özelliği de antikçağda Ancak Sparta’nın gerçek tarihçesi pek bilinmiyor. yazılmış ütopik metinlerin bir derlemesi olması- Sparta’yı kuran en önemli isimlerden biri, bundan dır. Bu açıdan dünyada da eşi çok az bulunabile- yaklaşık 2800 yıl önce yaşamış olan Likurgos’tur. cek bir derleme olduğunu paylaşabilirim. Onun geliştirdiği ve zamanının çok ötesindeki dev- Çok kapsamlı bir kitap olduğu için Platon’un let kuralları da “Likurgos Yasaları” adıyla bilinir. Devlet’ine bu çalışmada yer vermedim fakat hem Bunlar, her biri diğerinden önemli yasalardır. Bi- daha az bilinen hem de kendi memleketimizden rincisi, eğitim yasası. Bu yasaya göre, kız-erkek ay- olan iki önemli yazara, Miletli Hippodamos ve rımı yapılmadan herkes aynı eğitime tabi tutuluyor- Kalkedonlu Phaleas’a sayfa ayırdım. du -düşünün, bundan tam 2800 yıl önce!-. İkisi de çok önemli devlet modelleri önermiş- Savaşçı bir toplum olduğu için programa aske- tir ve Aristoteles de Politika adlı kitabında bun- ri eğitim de mutlaka katıştırılıyordu ama bunun lardan bahseder. yanı sıra retorik, özellikle edebiyat gibi bir dizi Kitapta Jambulos’un “Güneş Adaları” adında, disiplinde de eğitim veriliyordu. benim de çok sevdiğim bir ütopyası da yer alıyor. ‘SPARTA’NIN BİR ÖZELLİĞİ DE ADIYAMANLI LUKİANOS’UN ÜTOPYASI ORTAKLAŞA YAŞAMA ÇOK ÖNEM İLE BİNBİR GECE MASALLARI VERMESİDİR!’ ARASINDAKİ BÜYÜK BENZERLİKLER! Sparta’nın bir özelliği de toplumun ortaklaşa Ve sizin de sözünü ettiğiniz gibi, Adıyamanlı yaşama çok önem vermesidir. Bu ne demek? Or- Lukianos’un ütopyasına da yer verdim. taklaşa yemek yenir, ortak üretim yapılır, herke- Kendisi bir tanrıtanımaz olan Lukianos, o dö- sin kendine ait evi varsa bile bir başkasınınkine nemin deistlerini eleştirir ve onlarla alay eder bu taşınıp yer değiştirme olanakları bulunur. Yani metinde. Bunu yaparken aklındaki çeşitli ütopik mülkiyet kavramı varsa bile bu da toplumsal pay- öyküleri de yazıya dökmüş olur. laşıma dahildir, bireysel olmaktan çok uzaktır. Çok ilginçtir ki Lukianos’un yapıtlarını oku- Evlilik kavramına bakışları da oldukça ilginçtir: Kadınlar ma, büyük bir dayanışma ruhu yaratıyordu. Çünkü kahra- duğumuzda sonraki yüzyıllarda yazılacak olan Binbir Ge- diledikleri kişiyle evlenebilir, dilediklerinden çocuk yapabi- manlık çağında herkes teke tek dövüşüp kendi başarılarıyla ce Masalları’yla büyük benzerlikler olduğunu görürüz. Yani lirler. Herkesin kendi çocuğu varsa da kimse “Bu benim ço- övünürdü, Sparta’da ise bu da farklı yorumlandı ve başarı, bu düşünürün canlandırdıkları, 700-800 yıl sonra Binbir Ge- cuğum” diyerek bir diğerinden daha kıymetli görmez, tüm bütün bir topluluğa ait hale getirildi. ce Masalları’nda kendini göstermiştir. çocuklar toplumun çocuğudur ve herkesçe sevilirler. Hem bu bakış açısı hem de 10’lu, 25’li ya da 50’li tabur- Bir örnek vereyim: Bir gemi felaketi atlatan kazazedeler, ada Ülkede para denen bir şey de yok, herkes istediği işte ça- ların kendi içlerindeki bağlılığı, Sparta’yı 400-500 yıl bo- olduğunu düşündükleri bir yere çıkarlar, buranın aslında deva- lışabiliyor. Köleci bir toplumlar ancak Sparta’nın içinde bil- yunca Yunan diyarının en başarılı savaşçısı kıldı. sa bir balinanın bedeni olduğunu ise sonradan öğreneceklerdir. diğimiz anlamda köle de yok. Şöyle; köleleştirilmiş başka ‘ÇOK İLGİNÇ BİR KUVVETLER AYRILIĞI Bu hikâyenin aynısını Binbir Gece Masalları’nda da göre- halklar var, onları kendi topraklarında çalıştırıyor ve üretim- İLKESİ UYGULANIYORDU!’ bileceğimiz gibi daha birçok benzerlik bulmak da olanaklı. lerinin yarısına el koyuyorlar. Platon’un “Devlet” adlı yapıtında Sparta’nın yönetim Bu da antikçağda köleciliğe getirilmiş bir tür devrimdir n ‘BU KİTABIN ANTİKÇAĞ FELSEFESİYLE çünkü o dönemlerde köleler erk sahibine karşı ayaklanmala- sisteminden esinlendiğini söylüyorsunuz kitabınızda. KEYİFLİ BİR TANIŞMA OLACAĞINI Bunu anlatır mısınız? rından korkulduğu için ya öldürülürdü ya da kendi yurtların- DÜŞÜNÜYORUM’ dan edilerek başka ülkelerde çalışmaya zorlanırlardı. Sparta’da çok ilginç bir kuvvetler ayrılığı ilkesi uygulanı- Bitirirken şu konudaki fikrinizi almak isterim: Felse- n Spartalılar ise yeni bir uygulamayı hayata geçirip esir et- yordu: Buna göre devlet, iki farklı kral tarafından yönetilir- fe ve tarihi sevip anlamak için çaba sarf eden okuyucular tikleri ya da köleleştirdikleri halkları belli şartlar altında ya- di ancak yönetim gücü sadece onlarda değildi; halkı temsil bu kitabı neden edinmeli sizce? şamlarına dahil etmiş, kendi ülkeleri ve halkları içinde tut- eden ephor’lar ve aristokratların temsilcileri olan geron’lar Bu kitabın en önemli özelliği, birçok önemli antikçağ düşü- mayı kararlaştırmışlardır. da iş başındaydı. nürünün felsefi metinlerinin burada bir araya gelmiş olması. Bu dört bacaklı yönetim modeli, eşitsizliklerin önünde du- ‘EN ÖNEMLİ ÖZELLİKLERİ ‘PHALANKS’ Diğer yandan ilkçağ ütopyaları devlet modellerini içerdi- ran ve toplumu bütünüyle gözeten bir modeli oluşturuyordu. ADI VERİLEN TABURLAR / BÖLÜKLER ği için kitap kendiliğinden bir siyaset felsefesine giriş bilgi- Platon’un Devlet’ine baktığınızda da buna çok yakın bir tasarım ŞEKLİNDE ÖRGÜTLENMELERİYDİ!’ sini de barındırmakta. görüyorsunuz, dolayısıyla bire bir bunu anlatmadıysa da büyük Savaşçı bir toplum olarak da çok başarılı oldukların- Fantastik yaratım içeren ütopik eserler üzerinden felse- n oranda bundan etkilendiğini söylemek yanlış olmayacaktır. dan söz ediyorsunuz Sparta: İlkçağ Ütopyaları (Kafka Ki- fe öğrenmek, sadece felsefeye ilgi duyanların değil, okuma- ANTİKÇAĞDA YAZILMIŞ ÜTOPİK METİNLER! tap) adlı kitabınızda. Sizce bunun nedeni neydi? ya meraklı herkesin ilgisini çekebileceğinden bunun antik- En önemli özellikleri, phalanks adı verilen taburlar / bö- Kitabınızın ikinci yarısında kendi çevirilerinizle yer çağ felsefesiyle keyifli bir tanışma olacağını düşünüyorum. n lükler şeklinde örgütlenmiş olmalarıydı. Bu kolektif çalış- verdiğiniz olağanüstü ütopik metinler bulunuyor. Özellikle Okuyan herkesin bunu hissetmesini dilerim. n 8 16 Ocak 2025 VEDAT ARIK