Catalog

Yevgeni Zamyatin ve ‘Biz’ Yaşadığı yüzyılın önemli yazarlarından Yevgeni Zamyatin, 1884’te, Rusya’nın Lebedian kentinde doğdu. Gemi mühendisliği öğrenimi gördü. 1805 Devrimi’nde tutuklanıp Finlandiya’ya sürüldü. Ülkesine döndüğünde romanlar yazmaya başladı, gazetelerde yazıları yayımladı. İyi yazarların başına geleni o da yaşadı, 1920’de yazdığı en önemli romanı Biz (Çeviren: Eyüp Karakuş / Can Yayınları), Sovyetler Birliği’nde 1988’e dek yayımlanamadı. Kurtuluşa ancak, 1931’de Maksim Gorki’nin aracılığıyla Stalin, ona Rusya’dan ayrılma izni verince eşiyle yerleştiği Paris’te, 10 Mart 1937’de yoksulluk içinde öldü. Bu özgeçmişi okuyanlar, Yevgeni Zamyatin’in, Finlandiya’ya sürülmesini, orada romanlar yazmaya başlayarak kendi çevresinde yazınsal bir dünya yarattığını, onun özgeçmişini yansıtan Biz’in hangi koşullarda yazıldığını, sürgünlüklerin onda nasıl bir yıkıma yol açtığını yansıtan bir anlatıyla karşılaşacağını sanır. Oysa Biz, “bugüne değin yazılmış en iyi bir bilimkurgu” romanı sayılsa da kanımca yapısıyla içeriğiyle, anlatı yalınlığıyla Rus yazınının klasikleşen yapıtlarından biridir. lerin dışında yalnızca kitabın açıklamasından da belli: sonlarında bilimkurgu aracı “Şu anda böyle şeyler yazarken utanı- İntegral’in düşüşüne yönelik yorum ama bu notları tutarken sonuna ka- izlenimlerini dile getiriyor: dar açık sözlü olacağıma söz vermiştim. “Makineler stop! diye bağır- Bunları yazarken insanlık tarihi boyun- dım makine dairesine. İlerleme ca hiçbir yazarın zorlanmadığı kadar zor- sürüyordu. Ama atalete bağlı landığımı da anlayacağınızdan eminim. giderek yavaşlıyordu. Derken Çünkü o yazarların bir kısmı kendi İntegral bir saniyeliğine durdu, bir saç te- çağdaşları için, bir kısmı da gelecek evgeni Zamyatin’in Biz’inin konusu gibi daha şerefli bir görev bekliyor.” line bağlı kalmışçasına öylece asılı kaldı, kuşaklar için yazmış ama hiç kimse toplumsal içeriklidir. İnsanların tek Bu açıklamalar, çağımızda sıkça rast- ardından o saç teli de koptu ve İntegral Y tip giyindiği, ad yerine numaralar- oturup ataları veya o uzak atalarına lanan “tek devlet” yandaşlarının arayıp bir kaya kütlesi gibi giderek hızlandı ge- la anıldığı, çalışma yaşamlarında, tutku- bulamadığı bir olaydır İntegral’in uzaya benzeyen ilkel varlıklara hitaben bir şey risin geri düşmeye başladı. larını bile belli bir zaman çizelgesine uy- fırlatma olayı. yazmamıştır. O sessizlik içinde dakikalar boyunca, Biz’in bir yerinde yazar, “Yarın işte... ma zorunda olduğu bir “tek devlet ikti- Tekrar ediyorum: Hiçbir şeyi sakla- onlarca dakika -işitilen tek ses, nabız Evet, yarın İntegral’in ilk uçuşu... Bu daha darı” yaratılmak istenmektedir. yıp gizlemeden yazmayı kendime görev atışlarıydı- yelkovan giderek 12.00’ye önce görülmemiş bir şey olacak, müthiş Programda öbür gezegenlere ulaş- edinmiştim.” yaklaşmakta, şurası gayet açık: Ben ka- mucizeleri andıran bir şey. Hem de dehşet mak için bir uzay aracı yapılmak da ya kütlesiydim.” VEDA SÖZLERİ verici” der. Ama uçuşa kalkan İntegral’in vardır programda. İntegral adlı bu uzay Bu yaklaşım, yalnızca dil bağlamında yere çakılmasıyla ilgili haberler yayımla- Zamyatin, şu veda sözlerinin gele- aracının başmühendisi D-503, bu proje değil, kişi betimlerinde de aynıdır. Yevge- nınca hayaller suya düşer. neksel Rus romancılığının anlatısını sürecinde bazı notlar alıp kayıt tutarak ni Zamyatin, o klasik anlatılı yazarların 19. okura duyumsatacağı kanısındayım: bir günlük yazmaya başlar. KİTABIN OLAY ÖRGÜSÜ yüzyıldaki anlatı geleneğini sürdürüyor. “Elveda hepinize, tanımadığım, öte Uzay aracı İntegral konusunda devlet Belki kişi adlarının anılmayıp onun ye- Örneğin, bilimkurgunun ünlü yaza- yandan sevdiğim, bu kadar sayfayı bir- gazetesi de şöyle bir haber yayımlar: rini D-503 (mühendis yazar), O-90 (ba- - rı George Orwell, Biz romanına yöne likte yaşadığım, haşat olmuş son veda- “İntegral’in yapımı 120 gün sonra tamam- har), R-13 (zenci dudaklı bir şair), I-1330 lik, “Bu, aslında Makine üzerine, insanın ma, kopmuş son yayıma kadar içimi- lanmış olacaktır. Olağanüstü bir emekle (yazarın ilişki kurduğu kadın) gibi, sayıla- düşüncesizce şişesinden çıkardığı ve hasta ruhumu-açtığım insanlar! Benim yapılan İntegral’in uzaya ilk fırlatılacağı o rın kullanımına giren matematik simgele- bir daha yerine sokamadığı cin üzerine de -eski dönemlerde yaşayanlar gibi bir büyük ve tarihi gün çok yakındır. rinin kullanılması, yeni bir şey ortaya atıl- bir çalışma” diyor. annem olsaydı keşke. Bundan bin yıl kadar önce kahraman ma yönünden, belki bilimkurgu türü an- Orwell’in Biz’e roman demeyip onu Ve onun için ben İntegral başmü- atalarımız bütün güçlerini gösterip bü- latılarda önemli bir yeri olabilir. çalışma sayması anlamlıdır. tün dünyayı tek devlet hâkimiyeti altına hendisi değil, D-503 Numara değil, tek Ama Zamyatin, romanında bilimkurgu almışlardı. devletin bir molekülü değil de sadece üslubu kullanmıyor, Rus edebiyatının te- YAZAR-OKUR İLİŞKİLERİ Bugün ise sizleri, camla kaplı, elektrik- Roman baştan sona, yazar-okur bir insan parçası, -bizzat ondan bir par- mel taşları Tolstoy, Dostoyevski, Gorki gi- li ve alev soluyan İntegral yardımıyla ev- bi yazarların anlatı geleneğini sürdürüyor. arasında yaratılan bütünleşmeyi sağ- ça- ayaklar altına alınmış, ezilmiş, fırla- renin sonsuz denklemini bütünleştirmek Ayrıca Zamyatin, girişte verdiği bilgi- lıyor. Yazarın okura önem verdiği şu tıp atılmış bir kırıntı olsaydım...” n 16 Ocak 2025 4 Resim: BORİS KUSTODİEV