Catalog

SAYFA CUMHURİYET 18 AĞUSTOS 2010 ÇARŞAMBA 16 KÜLTÜR kultur@cumhuriyet.com.tr CMYB C M Y B Türkiye’de de birçok yayõnevinin uygulamaya başladõğõ e-kitap nedir, ne değildir? SİBEL ÇORBACIOĞLU AYŞEGÜL ÖZBEK D ünyada hõzla yayõlan e-kitap dalgasõ, geçen nisan ayõnda online kültür satõş mağazasõ İdefix’in başlattõğõ uygula- ma ile Türkiye’de de yayõlmaya başladõ. Şimdi- den birçok yayõnevinin dahil olduğu e-kitap uy- gulamasõ alan kaplamamasõ, pratikliği ve kolay ulaşõlabilirliği açõsõndan tercih edilse de, pek çok soru işaretini de beraberinde taşõyor. İletişim teknolojilerinin sunduğu avantajlarla yayõn sektörünü ilk elden etkileyecek bu deği- şim sürecini son sayõsõnda Notos edebiyat der- gisi, ayrõntõlõ bir dosyayla masaya yatõrdõ. e-ki- tabõn basõlõ kitabõn tahtõna aday olup olmadõğõ, sektörde tekelleşmeye yol açõp açmayacağõ tar- tõşõlõrken son olarak yurtdõşõnda kimi yazarlarõn telif haklarõnõ e-kitap dağõtõmcõlarõna devretme kararõ almasõ sektörün daha pek çok yeniliğe gebe olduğunu da ortaya koydu. Belli başlõ yayõnevlerinden aldõğõmõz yanõtlar gösteriyor ki, bu iki farklõ kitap formatõ birbiri- nin rakibi olmasa da yayõn sektöründe büyük değişimler yaşanacak. Yaşanan belirsizliğin or- tadan kalkmasõ ise sektörün zaman içinde kura- cağõ yeni dengeyle sağlanacak. Zaman faktörü- ne eklemlenen en önemli sorun ise tekelcilik. Yayõncõlar okurlarõn yeni mecrasõ e-kitap’õ an- latõyor... 1- Kâğıda basılı kitabın ortadan kalkaca- ğını sanmıyorum. Televizyon geldiğin- de radyodan vazgeçmediysek, CD var diye taş plakları atmadıysak o da eski bir tür olarak kalacak ve pahalı bir merak olarak sürecek. 2- e-kitabın en önemli özelliği dünyanın neresinde olursanız olun kitaba ulaşa- bilmeniz. Kitabın baskısı bitti diye bir şey yok. Kolay ulaşabilmenin okuma alışkanlığına önemli etkisi olacağını düşünüyorum. Tabii Kültür Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı bu kolaylık- ları halk ve okul kütüphanelerine yan- sıtırsa okuma oranları ciddi olarak ar- tar. 3-e-kitap, kâğıda basma, depolama, stok tutma gibi gibi birçok önemli masrafı ortadan kaldırdığı için önemli bir ge- lişme. Üstelik gereksiz yere kâğıt israfı yapıp ormanları yok etmediği için de doğa dostu. Ama yayıncılar için yeni masraflar oluşturacağı da gerçek, sa- nıldığı gibi ucuz bir medya türü değil. O nedenle de kitap fiyatlarında büyük indirimler beklemek yanlış. Üstelik maliyet ucuzlayacak diye yazarların daha çok telif payı talep ettiği düşünü- lürse bu indirim bile mümkün olmaya- bilir. 4- Yeni bir alan açılmasını fırsat bilip pi- yasanın düzenini kendi lehlerine boz- maya çalışıyorlar. Amaçları kazançtan daha çok pay almak. Bizde de böyleleri var. Ticari ahlaka aykırı bir davranış. Sektör gereken tepkiyi verecektir. Mev- cut mekanizmaları bozarak bir yere va- rılamaz. Yazar, ajans, yayıncı, dağıtım- cı, kitapçı bir zincir olarak yayın sektö- rünü oluşturuyorlar. Yayıncıyı aradan çıkarmak mümkün değil, e-kitap üreti- minde bu yapı bozulmuyor. Tabii ya- yıncıyı matbaacı sanmıyorlarsa... ‘Sanõldõğõ gibi ucuz değil’ 1- Koşullara baktığımızda, e-kitabın pa- yının hızlı bir şekilde artmaya devam edeceğini öngörebiliriz. Ulaşılabilirlik, ucuzluk, taşınabilirlik vs. gibi pek çok konu düşünüldüğünde tabii ki yerini almaya aday. Bunun yanı sıra e-kita- bın küçük de olsa bir kütüphanenin kişiye sunduğu yalnızca fiziksel değil, düşünsel bir mekân sağlama, alt çiz- me, yanına not alma, arkadaşlarınla paylaşma gibi henüz tam karşılayama- dığı ya da ilk elde daha pahalı hale getirdiği pek çok yön var. İki biçimin birbirini besleyecek şekilde ele alın- ması gerekir. Dikkat edilmesi gereken kimi ciddi sorunlarsa esas olarak tek- nolojiden değil tekelcilikten kaynakla- nıyor. 2- e-kitapla birlikte Türkiye’de okuma alışkanlığının değişebileceğini söyle- mek biraz iddialı. Tıpkı sansürcülük ya da ekonomik koşullar gibi, gençle- re üniversite düzeyinde bile okuma ve düşünme alışkanlığı verilmeyen bir eğitim sorununun da biçimsel bir ye- nilikle aşılması beklenmemeli. 3- Kitapların maliyetlerinin önemli bir kısmını kâğıt ve matbaa ücretleri oluş- tuyor, bu da ister istemez okura yansı- yor. e-kitaplarla birlikte okurların ter- cihleri çeşitlenebilir. Ancak yakın ve orta vadede bir alternatif olabileceğini düşünmüyoruz. 4- Yayıncılık yalnızca hazır bir dosyaya bir kapak uydurup basılı hale getir- mek değilse eğer, yayınevleri ile pro- fesyonel bir ilişki kurmak isteyen ya- zarlar her zaman olacaktır, söz konu- su e-kitap olsa bile. Öte yandan oku- yucuya direkt ulaşmak isteyen yazar- lar da olabilir. 1- e-kitap basılı kitapların yerini alır mı, yayın dünyasına getirileri- götürüleri nelerdir? 2- Özellikle genç kuşakta, e-kitap uygulamasõ ile birlikte okuma alõş- kanlõğõ yaygõnlaşõr mõ? 3- e-kitap, ekonomik anlamda basılı kitaba bir seçenek olabilir mi? 4- Yurtdõşõndaki birçok yazarõn e-kitap şirketleriyle anlaşmalarõnõ nasõl değerlendiriyorsunuz, e-kitap ile gündeme gelen telif haklarõ so- runu nasõl çözülebilir? METİN CELÂL Türkiye Yayıncılar Birliği Genel Sekreteri İRFAN SANCI Sel Yayıncılık ‘Esas sorun tekelcilik’ YARIN: Can Yayınları, İş Kültür, Ayrıntı Yayınları ve net.kitap.com’un yanıtları e-kitap, asõrlardõr kütüphanelerimizde yer alan ki- taplarõn sanal ortamda okunabilmesi için özel olarak tasarlanmõş bir bilgisayar dosya formatõ. Sahip ol- duğunuz bilgisayar, e-mürekkep teknolojili okuyu- cu cihazlar ve telefonlar üzerinden okunabilen e-ki- taplar, dijital yayõncõ ve dağõtõmcõlar aracõlõğõyla in- ternet üzerinden satõn alõnabiliniyor. Dünyada hõzla yayõlan e-kitap (elektronik kitap), 1990’larda internet kullanõmõnõn yaygõnlaşmasõyla birlikte oluşumuna hõz katmõş bir kavram. Bu öyle bir hõza ulaşmõş durumda ki, ABD Yayõncõlar Birli- ği verilerine göre ABD’de yayõncõlõk sektörü 2006- 2009 arasõ yüzde 2 oranõnda küçülürken, aynõ dö- nemde e-kitap artõş oranõ yüzde 476. Bu artõşa rağ- men e-kitap satõşlarõnõn tüm yayõncõlõk sektörü için- deki 2009 yõlõ payõ henüz yüzde 1, kültür kitaplarõ içindeki payõ ise yüzde 3. Ancak artõş bu hõzda de- vam ederse, 2015 yõlõnda e-kitap payõnõn yüzde 38’leri, 2018 yõlõnda yüzde 50’yi bulacağõ tahmin ediliyor. Ortaya çõktõğõ ilk günden bu yana, basõlõ kitap kavramõnõ ortadan kaldõrma tehlikesi olup olmadõğõ, basõlõ kitabõn okuyucuya vereceği hazzõ verip vere- meyeceği tartõşõlan e-kitap konusunda üç ana dağõ- tõm sistemi mevcut. Bunlardan ilki, “cihaza özel” dağõtõm sistemi. İlk ortaya çõkan ve Amazon.com’un kullandõğõ bu sis- temde, dağõtõmcõ sadece kendi ürettiği cihaz üzerin- den okunabilecek e-kitaplarõn satõşõnõ gerçekleştiri- yor. Amazon.com’u ve kendi e-kitap okuyucusu ‘Kindle’õ tek seçenek olarak sunan bu sistem, yurt- dõşõnda yayõncõlar arasõnda büyük hoşnutsuzluğa ne- den oldu. Bunun en büyük nedenlerinden birisi de Amazon.com’un uyguladõğõ sabit fiyat sistemi oldu. İkinci dağõtõm sistemi, yine cihaza özel bir dağõ- tõm sistemi olan ancak, “agency modeli” ile yani yayõncõlarõn belirlediği fiyatlar üzerinden iskonto modeliyle çalõşan “Apple” modeli. Üçüncü ve şu an için son model ise Avrupa ve şimdi Türkiye’de de uygulanmakta olan, hem cihazõ bağõmsõz, hem de fiyatlandõrmayõ yayõncõlara bõra- kan iş modeli. Türkiye’de bu modeli uygulamaya başlayan ve e-kitabõn ülkemize gelmesine önayak olan kurum ise online kültür ürünleri satõcõsõ ide- fix.com oldu. Nisan ayõnda e-kütüphanesini yayõna açarak 2009 yõlõnda başladõklarõ e-kitap çalõşmalarõnõ hayata ge- çiren idefix.com, şu an için piyasadaki tek isim ol- masõna karşõn, izlediği açõk politikayla ve bilgilen- dirme toplantõlarõyla, bu sektörde yeni oyunculara da ihtiyaç duyulduğunu, yakõn zamanda yeni isim- lerin de dijital yayõncõlõk hayatõna geçeceğini ümit ediyor. Zira kulislerde D&R, Ttnet gibi isimlerin, e- kitap alanõnda çalõşmalar yürüttüğü konuşuluyor. Peki, ama nedir T ürkiye’de e-kitap da- ğõtõmõnõn öncüsü olan online kültürel alõşveriş sitesi İdefix.com, Türk e-kitap pazarõnõn ilk dört aylõk satõş durumunu açõkladõ. Satõş raporlarõna göre Arman Kırım’õn “Ye- ni Girişimcilik” kitabõ en çok satan e-kitap olurken, Erhan Afyoncu da toplam beş kitabõyla e-kitap katego- risindeki en çok satan yazar oldu. İlk defa 15 Nisan’da satõşa sunulan e-kitaplarõn, sadece dört ay içinde toplam satõş- lardan yüzde 4.11 gibi önemli bir pay almayõ başar- dõğõ belirtilen açõklamada, en çok İstanbul, Ankara, İz- mir, Samsun, Kocaeli ve Ga- ziantep illerindeki okuyucu- larõn e-kitap satõn aldõğõ, yurtdõşõnda yaşayan okuyu- cularõn da toplam e-kitap sa- tõşlarõ içinde önemli bir paya sahip olduğu belirtiliyor. Arşivindeki e-kitap sayõsõ 500’e yaklaşan İdefix.com, aralarõnda Can Yayõnlarõ, Türkiye İş Bankasõ Kültür Yayõnlarõ, Epsilon Yayõn- evi, Turkuvaz ve Altõkõrk- beş’in de bulunduğu e-kitap yayõnevi sayõsõnõ 2011’e ka- dar 57’den 150’ye çõkarma- yõ ve 472 olan kitap sayõsõnõ ise 2 bine yükseltmeyi he- defliyor. İlkdörtaydae-kitap Ü lkemizde Nisan ayõndan itibaren yer bulmaya başlayan e-kitap, yurt- dõşõnda 2000’lerden bu yana okuyu- culara ulaşõyor ve yayõnevleriyle birlikte yazarlarõn da gündeminde yer alõyor. Aralarõnda Orhan Pa- muk’un da bulunduğu Philip Roth, Vladimir Nabokov, VS Naipaul, Salman Rüşdi, Borges, Martin Amis ve John Updike gibi yazarlar, bağlõ bulunduklarõ yayõnevlerini devre dõ- şõ bõrakõp e-kitaplarõnõ doğrudan Amazon.com üzerinden satacağõnõ açõklamõştõ. Dünyanõn en büyüklerinden olan Wylie Telif Ajansõ’nõn birçok yazarõ da, kendi yayõnevleri ile e-kitap telif yüzdesinde anlaşmazlõğa düşünce, Wylie’nin yalnõzca e-kitap satõşõ için kurduğu Odyssey Editions ile anla- şarak yayõnevlerini devde dõşõ bõrak- mõş ve daha yüksek bir gelir elde et- meyi planlamõştõ. Geçtiğimiz ayõn sonunda yayõn hayatõna başlayan Odyssey Editions’õn kurucusu, dün- yanõn en etkili telif ajanlarõndan biri olarak kabul edilen “Çakal” lakaplõ Andrew Wylie idi. Odyssey Editi- ons, 20 modern klasik yapõtõ yalnõz- ca e-kitap olarak, Amazon.com üze- rinden $9.99’dan satõşa sundu. Tartõşmalõ konu: Telif hakkõ Kitapta yepyeni bir çağ1