Catalog

CUMHURİYET/10 Birlik sözleşmesi • taslağı • MOSKOVA (AA) — SSCB Başkanı Mihail Gorbaçov'un, ülkenin 15 cumhuriyetini bir arada tutmak amacıyla imzalanmasını önerdiği yeni birlik sözleşmesinde, son üç yıldır ülkenin en üst duzeydekı iktidar organı sayılan Halk Temsilcileri Kongresi'nin kaldırılması ve merkezi devletin ülkenin doğal kaynaklan uzerinde tam bir denetim kurması öngörülüyor. Resmi haber ajansı TASS tarafından dün akşam tam metni yayımlanan birlik sözleşmesi taslağında, egemenliğini ilan etmiş bulunan tum cumhuriyetler "eşit" sayılıyor ve birlik cumhuriyeti olsun, özerk cumhuriyet olsun, egemenliğini ilan eden her birim, yeni sözleşmenin eşit bir tarafı olarak değerlendiriliyor. Sözleşmenin bu yönü, başta Rusya ve Kazakistan olmak üzere, ekonomik açıdan güçlu olan cumhuriyetlerin büyiık tepkisine yol açmıştı. Halkoylaınası için uyarı • MOSKOVA (AA) — SSCB Başsavcısı Nikolay Trubin, 17 martta yapılacak yeni birlik sözleşmesine ilişkin halkoylamasında, seçraenlerin oy kullanmasını ve "siyasi görüşünü oy kullanarak ifade etmesini" engelleyecek herkesin beş yıla kadar uzayabilen hapis cezasına raahkûm edilebileceğini bildirdi. Trubin, TASS Ajansı'na yaptığı açıklamada, yeni birlik sözleşmesi imzalanıncaya değin yürürlükte kalacak olan SSCB Anayasası ve yasalannın yanı sıra SSCB'nin imzaladığı uluslararası sözleşmeler uyannca da her Sovyet vatandaşının oy kullanma yoluyla ülke yönetimine katılma hakkına sahip olduğunu hatırlatarak referandumda oy kullanması engellenecek her Sovyet vatandaşının bu haktan yoksun bırakılmış olacağına dikkati çekti. Azerbaycan'da referandunı • MOSKOVA (AA) — Azerbaycan Parlamentosu, iki gündür devam eden şiddetli tartışmalardan sonra, 17 martta tüm SSCB çapında yapılmasına karar verilen SSCB'nin geleceğine ilişkin halkoylamasına, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin de katılmasını kararlaştırdı. AA'nın edindiği bilgilere göre Azerbaycan Parlamentosu'nun dünkü oturumunda görüşülmeye başlanan halkoylaması konusundaki karar, Devlet Başkanı Ayaz Muttalibov'un katıldığı Moskova'daki federasyon konseyi toplantısının sonucunun beklenmesi için bugüne ertelenirken konunun, parlamentonun üç alt komisyonunda ayn ayn göruşülmesine devam edilmesi göruşü benimsendi. Azerbaycan Halk Cephesi'ne yakın kaynaklar, her üç alt komitenin de bugünkü otunımda, halkoylamasına katılınmaması yönündeki tavsiye kararlannı açıkladığıru, ancak daha sonra parlamentodaki komünist parti grubunun, sahip olduğu büyük sayısal üstünlükle halkoylamasınm yapılması yolundaki kararı geçirdiğini bildirdiler. Çernişev umutlu • ANKARA (AA) — SSCB'nin Ankara Büyükelçisi Albert Çernişev, Cumhurbaşkanı Turgut özal'ın Sovyetler Birliği'ne yapacağı ziyaretin hazırlıklan için dün Moskova'ya gitti. Çernişev A.A. muhabirine yaptığı açıklamada, "Moskova'ya büyük umutlarla gidiyorum" dedi. Albert Çernişev, Özal'ın ziyaretinin Türk-Sovyet ilişkilerinde bir aşama oluşturacağı görüşünden hareket ettiklerini belirterek, "Sayın Gorbaçov ile Sayın Özal arasında yapılacak zirve görüşmelerinin, ilişkilerimize yeni bir nitelik kazandıracağından eminim" diye konuştu. Cumhurbaşkanı Özal'ın ziyaretinin, Türkiye ile SSCB arasmdaki dostluk, işbirliği ve iyi komşuluk duygularının olumlu yönde gelişmesine büyük hız kazandıracağını belirten büyükelçi Çernişev, ziyaret sırasında iki ulke arasında yeni bir siyasi anlaşmanının imzalanmasının beklendiğini söyledi. DIŞ HABERLER 9 MAKT 1991 Türk-Sovyet ekonomik ilişkileri son birkaçyılda hem büyük ölçüde gelişti hem de nitelik değiştirdi SSCB, komşıdar arasında birinciTürkiye ile SSCB arasmdaki ticaret hacmi dört yılda dört kat artarak 2 milyar dolara yaklaşıyor. Azerbaycan Başbakanı özelleştirmede Türk uzmanlardan yardım istiyor. Rusya Başbakanı, Türk işadamlarına ülkesinde özelleştirilecek çiftliklerle ilgilenmeleri için çağrıda bulunuyor. AYŞEN GÜR Türkiye Cumhuriyeti'nin ük yıllannda baş- layan ve Seydişehir Alüminyum Tesisleri, Is- kenderun Demir-Çelik, Aliağa Rafınerisi gi- bi büyük tesislerin kurulmasını sağlayan Türk-Sovyet ekonomik ilişkileri 80'li yıllann ortasından sonra giderek hem gelişti, hem de kabuk değiştirdi. 20 Mayıs 1982'de imzalanan ve iki ülke ara- sındaki ödemelerin serbest döviz üzerinden yapılmasını öngören protokolle, 18 Eylül 1984'te imzalanan doğalgaz anlaşması, Türk- Sovyet ekonomik ilişkilerinde yeni bir döne- min başlamasını sağîadı. 1986 yılında iki ül- kenin kamu kuruluşlan Soyuzgazexport ve Botaş arasında imzalanan ve SSCB'den Tür- kiye'ye doğalgaz naklini düzenleyen sözleş- me, doğalgaz karşılığındaki gelirin buyük bir bölümünün çeşitli Türk sanayi ve tüketim mallarının Sovyetler Birliği'ne ihracı yoluy- la karşılanmasını öngörüyordu. Bu anlaşmalarla hemen hemen ayru tarih- lerde Sovyetler Birliği'nde baslayan perestroy- ka dönemi de iki ülke arasmdaki ilişkilerin, sözcüğün gerçek anlamıyla patlamasına yol açtı. Perestroyka, hafif sanayi ve tüketim maddeleri üretimi konusunda ciddi yetersiz- likler içinde bulunan, savunma ve uzay tek- nolojisi alanında büyük atılımlar yaptığı hal- de bunlan sivil ekonomiye benüz aktarama- mış durumdaki Sovyetler Birliği'ni, büyük ve aç bir pazar olarak dünyaya açtı. Dolayısıyla Türk-Sovyet ticareti de 80'li yıl- lann sonunda nitelik değiştirdi. Eskiden mal takası sistemiyle Türkiye, Sovyetler Birliği'- ne fındık, üzüm, kayısı, limon gibi gelenek- sel ihraç Urünlerini satar, karşılığında SSCB'den temsilcilikler aracüığıyla petrol, makine parklan vb. gibi yine geleneksel ürün- ler alırdı. Şimdi ise Türkiye'den Sovyetler Bir- liği'ne giden geleneksel ürünlerin yerini in- şaat malzemeleri, ilaç ve sağlık araç gereci, deterjandan sabuna kadar çeşitli temizlik malzemeleri, sigara gibi çeşitli ürünler aldı. 1987'de 518 milyon dolar, 1988'de 700 mil- yon dolar, 1989'da ise 1 milyar 200 milyon dolan bulan ticaret hacmi, geçen yıl da 1 mil- yar 700 milyon dolara ulaştı. 1991'de bu ra- kamın 2 milyar dolan aşması hedefleniyor. Müteahhit cenneti Türk-Sovyet ekonomik ilişkilerinde önemli bir başka değişiklik de müteahhitlik hizmet- ieri oldu. Önce Ortadoğu'ya açılan, ancak bu bölgedeki çeşitli ulkelerde birçok kez hayal kırıklığına uğrayan Türk müteahhitleri, do- ğalgaz anlaşmasıyla birlikte'Sovyet pazannı keşfettiler. Kısa sürede Sovyetler Birliği bü- tLK ANLAŞMA — 1920'de genç SSCB'nin Türkiye'yi resmen tanımastyta başlayan ilişkfler, 17 Anüık 1925'te imzalanan tarafsıdık ve dostluk anlaşmasıyla geltşmeye başladı. yük taahhüt fırmalanna yeni bir soluk getir- di. ENKA, Baytur, Tekser, MİR, Alarko gi- bi şirketler SSCB'de hastaneler, kültür mer- kezleri, oteller, fabrikalar yapmaya başladı. En son olarak SSCB'de yapılacak askeri lojman ihalesi, müteahhitlere yeni bir kapı aç- tı. Eski Doğu Almanya'dan çekilen 330 bin Sovyet askeri için yapılacak olan bu konut- lann fınansmanını Almanya üstlenecek. 7.8 milyar marklık, 72 bin konutluk dev bir proje olan askeri lojman inşaatında Türk müteah- hitlerinin de gözü var. Şubat sonunda bu 72 bin konutun 4 bini için açılan ön ihalede EN- KA, Baytur, MİR Grubu ve Tekser ilk raun- du kazandılar. Alman Markı'yla yapılacak Sovyet lojmanlan, bütün dnnyada olduğu gi- bi Türkiye'de de müteahhitler için kaçınlma- yacak bir fırsat olarak görülüyor. Sorunlar da var Türk-Sovyet ekonomik ilişkilerinde sorun- lar da yaşaruyor. İki ülke arasında doğalgaz anlaşması çerçevesinde her yıl "gaz listesi" hazırlanıyor. Bu listede SSCB'den gelen do- ğalgaz karşılığında Sovyetler'e ihraç edilecek mallar saptanıyor. Türk-Sovyet Iş Konseyi Başkanı Nihat Gökyiğit, doğalgaz parasının Türkiye tarafından peşin olarak ödendiğini, ancak listede yer alacak mallar konusunda- ki anlaşmarun geciktiğini, bunun da Türk ih- racatçısını zaman zaman zor durumda bırak- tığını belirtiyor. Öte yandan Eximbank kre- dileriyle yapılan ticarette de liste üzerindeki anlaşma gecikebiliyor. Bu listede Eximbank, ihraç edilecek ürünlerde yerli katkı paymın yüzde 50 düzeyinde olması konusunda ısrarlı davranırken Sovyet tarafı doğal olarak bu noktayı göz önünde tutmadan acil gereksi- nimini karşılayacak mallar konusunda anlaş- mayı tercih ediyor. Gökyiğit, 1990 yılında bu gecikmelerden ötürü ticaret hacminin beklendiği kadar fazla büyümediğini, bu yavaşlamanın 1991'de te- lafi edileceğini belirtiyor. Sovyetler Birliği, ticaretin dışında Türki- ye de dahil Batı dünyasını, kendi topraklan- na yatınm yapmaya da çağınyor. Ancak bu konuda Batı'da olduğu gibi Türkiye'de de çe- kimserlik var. Girişimciler, hem Sovyetler Birliği'ndeki siyasal belirsizlik ve kargaşa or- tamından hem de ülkenin döviz darboğazı nedeniyle yurtdışma kâr transferi yapılabil- TüRKİYE/SSCB mesi için döviz ayırmamasından ötürü bura- da sanayi yatınmı yapmaya yanaşmıyor. Far- hold'ün Sovyet toprağında lavabo ve mutfak evyesi üretmek üzere kurduğu Santefar şir- ketinden sonra Türkiye'den başka girişimler de oldu. Urasnaf Dış Ticaret ile Sovyet Ag- rochim fırmasının gübre üretimine yönelik olarak kurduğu Souras şirketi SSCB'de au- dio ve video kaseti ûretümek üzere Raks'ın sürdürdüğü görüşmeler, Pancar Motor AŞ- nin Azerbaycan'da Azerilerle ortak olarak planladığı dizel motor ve jeneratör üretimi bunlardan bazıları. Ancak Türk şirketleri, Sovyetler'de yatın- ma gitmek yerine ticaret hacminin genişletil- mesinden yana. Nihat Gökyiğit, bu hacmi daha da büyütmek açısından Sovyetler Bir- liğTnin Türkiye'de inşaat projelerine katılma- sının olumlu sonuçlar verebileceğini söylüyor. Gökyiğit'in sözünü ettiği projelerin başında metro yapımı geliyor. Çeşitlenen ilişkiler Türkiye ile Sovyetler Birliği arasmdaki iliş- kiler, tek tek cumhuriyetlerin de işe katılma- sıyla son zamanlarda çeşitlilik ka^anıyor. Or- neğin Azerbaycan Başbakanı, Türkiye'ye ge- lerek özelleştirme konusunda Türk uzman- lannın yardımını istiyor. Sovyetler Birliği'nde sigara darboğazı ortaya çıkınca Tekel derhal harekete geçerek sigara ihraç etmeye başlıyor. Rusya Başbakanı Türk işadamlannı kendi ül- kesinde özelleştirilecek çiftliklerle ilgüenmeye çağınyor. Gürcüler, Sarp sınır kapısı sayesin- de Türkiye'deki komşulanyla bavul ticareti- ni arttırıyor. Türk işadamları bu yıl Sovyet- ler'in çeşitli cumhuriyetlerinde yapılacak 30'a yakın sergiye katılmak üzere hazırlanıyor. Merkez Bankası Başkanı Rüşdü Saracoglu, Moskova'da para reformu konusunda kon- ferans veriyor. Aeroflot, Türkiye'de bir ha- vayolu şirketine ortak olarak katüıyor, turis- tik ilişkiler gelişiyor, bir Rus bankası (Tveru- niversalbank) Türkiye'de bir Türk ortakla kı- yı bankacılığı yapmak üzere girişimlerde bu- lunuyor, vb... Kısacası son birkaç yıldır iki ülke arasm- da yapılan sayısız temas, ziyaret, anlaşma ve proje, Sovyetler Birliği'ni hiç kuşkusuz Tür- kiye"nin ekonomik açıdan en önde gelen komşusu haline getirmiş durumda. Özal'ın çantasında dış Türkler de varCumhurbaşkanı Turgut Özal'ın SSCB'ye yapacağı ziyarette, Azerbaycan ve Kazakistan da önemli yer tutuyor. Bu cumhuriyetlerle siyasi ve ekonomik alanda daha yakın ilişkiler kuruhnası gündemde. Özal'ın Bakü'de Türkiye'nin Azerbaycan Konsolosluğu'nu da açması bekleniyor. Dış Haberter Servisi — Cum- hurbaşkanı Turgut Özal'iTi SSCB'ye yapacağı ziyaret iki Ul- ke ilişkilerinde yeni bir sayfa açacak. Özal, Moskova'daki te- maslarmı tamamladıktan sonra Azerbaycan ve Kazakistan'ın da aralarında bulunduğu Türkiye ile yakın ilişkiler kurmak isteyen curnhuriyetleri de ziyaret edecek. Bu açıdan bakıldığında Özal'ın SSCB gezisi, özellikle ekonomik alanda Azerbaycan ve Kazakis- tan cumhuriyetlerinde yaşayan Türklerle ilişkilerin daha da ge- liştirilmesine katkıda bu- lunacak. SSCB, Türkiye'den sonra yer- kürede Türklerin nüfus açısın- dan en fazla olduğu ikinci ulke. 285 milyon nufusa sahip SSCB'de 40-45 milyon arasmda Turk kökenli insan yaşadıgı sa- nıhyor. Tatarlar, Başkırtlar, Ka- zaklar, Kırgızlar, Özbekler, Ta- cikler, Azerüer, Türkmenler, Ya- kutlar, SSCB'deki Türk köken- li gruplan oluşturuyor. Bu ülke- deki Türkler, Azerbaycan, Öz- bekistan, Tacikistan, Kazakis- tan, Kırgızistan, Türkmenistan cumhuriyetlerine dağılmış bu- lunuyor. Bu cumhuriyetler içinde özel- likle Azerbaycan'da Türkiye'ye çok sıcak bir ilgi ve yakınlık du- yuluyor. SSCB'den daha fazla egemenlik isteyen Azerbaycan, Türkiye ile siyasi ve ekonomik işbirliğini geliştirmek istiyor. Azerbaycan Cumhuriyeti yetki- lilerinin son zamanlarda Türki- ye'ye yaptıkları ziyaretler de bu amacın gerçekleştirilmesinde önemli adımlar olarak değerlen- diriliyor. Bakü'de açılacak Türkiye Konsolosluğu da Azerbaycan- Türkiye arasında son yıllarda fi- lizlenen ilişkilerin daha da ilerı gittiğine ilişkin bir işaret olarak görulüyor. Cumhurbaşkanı Turgut Özal, SSCB gezisine 100 kişilik bir he- yet ile çıkacak. Heyette, Dışişjeri Bakanı Ahmel Kurtcebe Alpte- moçin, E>evlet Bakanı Giıneş Ta- ner ve Kültür Bakanı Namık Ke- mal Z«ybek ile çok sayıda bü- rokrat, işadamı ve gazeteci bu- lunacak. Özal'ın başkent Moskova ve üç Sovyet cumhuriyetini kapsa- yan gezi programı şöyle: Cumhurbaşkanı ve beraberin- deki heyet özel bir uçakla 11 mart günü oğle uzeri Moskova'- ya hareket edecek. Moskova'da Sovyet lideri Mihail Gorbaçov "ile baş başa görüşecek olan Özal'ın daha sonra resmi görüş- melerde Türk heyetine de baş- kanlık etmesi bekleniyor. Özal'ın, 11 martta Mosko 1 da olması durumunda, AB Dışişleri Bakanı James Baker i bir araya gelme olasılığının bulunduğu öğrenildi. Ancak bu bilgi, ABD ve Türk kaynakla- rınca henüz resmen doğru- lanmadı. 12 martı Moskova'da geçire- cek olan Özal, 13 martta Ukray- na Cumhuriyeti'nin başkenti Ki- ev'e geçecek. 14 martta Kazakis- tan Cumhuriyeti'nin başkenti Alma-Ata'ya giderek olan Cum- hurbaşkanı özal, 15 martta Azerbaycan Cumhuriyeti'nde olacak. Cumhurbaşkanı'nın başkent Bakü'de Turkiye'nı^ Azerbaycan Konsolosluğu'n açması bekleniyor. Özal ve bc- raberindeki heyet 16 martta Ba- kü'den ayrılarak Türkiye'ye do- necek. Cumhurbaşkanı Özal'ın gezı si için hazırlıklar çok önceder başladı. 1990'da ve 1991 başla- rında birçok heyetin karşıhklı zi- yaretleri oldu. Aralık ayında do- nemin Sovyet Dışişleri Bakanı Eduard Şevardnadze'nin Anka- ra ziyareti de bu hazırlıklann önemli bir aşamasını oluşturdu. 25 yıllık bir aradan sonra ilk kez gerçekleşen ziyaret sırasında ikili ekonomik ilişkilerin gelişmesini teşvik edecek dört anlaşma dı- şişleri bakanları Şevardnadze ve Alptemoçin tarafından imzalan- dı. Ankara'daki bu görüşmeler sırasında Cumhurbaşkanı Özal' ın ziyaret programı görüşülerek, uzerinde mutabakat sağlandı. İkinci buluşma Cumhurbaşkanı Özal ile Sov- yet lideri Gorbaçov ikinci kez bir araya gelecekler. İki lider, Avrupa Guvenlik ve İşbirliği Konferansfnın Fransa'nın baş- kenti Paris'te geçen aralık ayın- da yapılan zirvesinde ilk kez karşı karşıya gelmişler ve "ayaküstü" denilebilecek bir gö- rüşme yapmışlardı. Körfez krizi sırasında bir kez de telefon ile göruşen iki lider, ilk baş başa gorüşmelerini bu gezi sırasında Moskova'da ger- çekleştirecekler. ÖZAL'IN SSCB GEZİSİ Hişkilerde kültürköprüsü Sovyet cumhuriyetlerindeki Türklerin, ülkeler arasmdaki kültür bağlarımn gelişmesinde en önemli halkayı oluşturacağı vurgulanıyor. AYŞE SAYIN KIRGIZLAR— SSCB'de 40-45 müyon Türk >aşı>or, Kırgızlar da bu Türk kökenli gruplardan. ANKARA — Türkiye ile Sov- yetler Birliği arasmdaki siyasi ve ekonomik ilişkilerin gelişmesi- nip iki ülke arasmdaki kultur alışverişini de olumlu ölçude et- kileyeceği belirtiliyor. Sovyet cumhuriyetlerindeki Türklerin ülkeler arasmdaki kültür bağla- rımn gelişmesinde en önemli halkayı oluşturacağı vurgulanı- yor. Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın SSCB'ye yapacağı ziya- rete her iki ülkede de "tarihi önem" veriliyor. Sovyetler'de imzalanacak anlaşmalann uygu- lamaya konmasıyla birlikte bu ülkedeki açıklık politikasından sonra artan kültürel bağlar da- ha da güçlenecek. Geçen yıllar- da Kızılordu Korosu'nun Tür- kiye'de verdiği konserler ve ül- kemizdeki festivallere katilan Sovyet sanatçılann artmasına karşılık, Türkiye'den de başta Azerbaycan olmak uzere SSCB'deki Türk cumhuriyetle- rine yapılan resmi geziler ve "sanatçı" turlan da yoğunlaştı. Bu yoğunluğun artarak sürme- si bekleniyor. Önumüzdeki dönemde iki ül- ke arasında kurulacak kültür ilişkileri şöyle sıralanıyor: • Sovyetler'le kültürel ilişkile- rin "mimarı" olarak nitelenen KUltUr Bakanı Namık Kemal Zeybek de Özal'la birlikte gezi- ye katılacak. 10 ekimde Mosko- va'da imzalanan kültür anlaş- masının yaşama geçirilmesi için temaslar yapacak. • Önumüzdeki dönemde Sov- yet ve Türk üniversitelerinde her iki ülkenin dili ve edebiyatının öğrenilmeşi için kürsüler oluştu- rulacak. Üniversite elemanları karşıhklı ziyaretler yapacak. • Sovyetler'deki Türk cumhu- riyetlerinde Türkiyeli arkeolog^ lar, Turkiye'de de Sovyet arke- ologlar kazı yapacak. Bu girişi- me Kazakistan'dan başlanacak. • Ortak film yapımları ger- çekleştirilecek. Halen sürmekte olan sanatçı değişimleri arttın- lacak. • Her iki ulke, kendi radyo- televizyonlannda diğer ülkenin müzik ve folklor programlarını yayımlayacak. • Sovyetler'deki Türk cumhu- riyetlerinde konuşulan dille Türkiye Türkçesi arasında "or- taklık" sağlanması için başlatı- lan çalışmalar sürdürülecek. Türkiye, Sovyet cumhuriyetle- rinden dilbilüncileri davet etti. Bu dilbilimciler ortak ansiklope- dik bir Türkçe sozlük oluşturul- masına oncüluk yapacak. Kültür Bakanı Namık Kemal Zeybek'in geçen aralık ayında Kazakistan Kultur Bakanlığı ile imzaladığı Kültür İşbirliği Sözleşmesi' çerçevesinde her alanda kültürel işbirliği öngöru- lüyor. Sözleşmede 1991 yılı bo- yunca hayata geçirilmesi planla- nan maddeler şöyle: • Her iki ulke, folklor festival- lerine diğerini davet edecek. Bu çerçevede Kazakistan her yıl kutlanan "Nevruz" bayramına Türk heyetini çağıracak. • Ankara'da ve Kazakistan'ın başkenti Alma-Ata'da birer kül- tür merkezi kurulacak. • Karşıhklı film haftalan dü- zenlenecek. • îpekyolu projesinin gerçek- leştirilmesi için işbirliği yapıla- cak. Zeybek, burada Ukrayna Cumhuriyeti Kültür Bakanı ile görüşecek. Zeybek'in buraya iki- li kültürel ilişkilerin geliştirilme- si yönünde bir "iyiniyet mek- tubu" sunacağı belirtiliy&r. Insanoğlu aya ilk kez hangi yıl ayak bastı hatuiıyor musunuz? AGLAMAK VE GULMEK tlhan Selçuk 8. bası 5.000 lira (KDV içinde) Çağdaş Yaymlan Turkocağı Cad. 39-41 Cağaloğlu-htanbul Ödemeli gonderilmez.