Katalog

8 Söyleşi: Zeynep FAZLILAR USİAD Genel Başkan Danışmanı Yıldız: C S TRATEJİ GAP'ta yaklaşık 280.000 hektarlık alan sulamaya açılmış durumda. Ancak bir alana sulama sistemi götürmekle her şey bitmiyor. Tarımsal verimliliğin sağlanabilmesi için çiftçi eğitiminden, arazi düzenlemesi ve en uygun ürün deseninin uygulanmasına kadar çeşitli konularda altyapının da hazırlanması gerekiyor. Tarımsal sanayinin gelişmesi, depolama, nakliye ve pazar olanaklarının da arttırılması bu entegre proje içinde yapılması gereken önemli çalışmalar. Bu arada sulamanın da bilinçli olarak yapılması gerekiyor. Yapılan resmi açıklamalar sulamaya açılan topraklarda 50.000 hektarlık arazinin tuzlanma tehdidi altında olduğu belirtiliyor. Bu nedenle GAP'ta sulanan alanlarda planlanan verimliliğe henüz ulaşılabilmiş değil. Bunun zaman alacağı görülüyor. Entegre proje hakkında bilgi verir misiniz? Entegre proje bir bölgenin topyekun gelişimi için hazırlanan çok amaçlı bir projedir. GAP’ın entegre proje olmasının neması büyük olacağı gibi böyle bir projenin gerçekleştirilebilmesinin zorlukları da vardır. Proje kapsamında 40 farklı kamu kurumu bulunmakta ve 270 adet proje yürütülmektedir. Bu projenin sağlıklı bir şekilde ilerlemesi ilgili kurumlar arasında büyük bir eşgüdüm ister. GAP'ta bunun başarılması konusunda da sıkıntılar yaşandı. GAP'a ayrılan kamu yatırım miktarları ne düzeyde? Resmi verilere göre GAP, 1990–2007 yılları arasında Türkiye geneli kamu yatırımlarından ortalama yüzde 6,5 gibi düşük bir pay aldı. GAP kapsamında bugüne kadar yapılması gereken arazilerin sulanması tarım, hayvancılık, istihdam, eğitim, sağlık, çevre, kültür ve yerel ham maddeleri kullanabilecek sanayi yatırımları entegre proje parçaları planlananın çok gerisinde kalmıştır. GAP gibi bir projede kamu sektörü yatırımları öncülük yapmalıdır. Bu yatırımlar orada yatırım yapma niyetinde olan özel sektörü de hareketlendirecektir. GAP'ta bugüne kadar ne gibi sosyal değişim eğilimleri ortaya çıktı? Aslında sulama yatırımlarının hala çok küçük bir bölümünün gerçekleştiği dikkate alındığında bu değişimin yeterli düzeyde olmasını beklemek mümkün değil. Sonuçlar da bunu gösteriyor. Örneğin DPT'nin 1996 ve 2003 yıllarında yaptığı illere göre sosyoekonomik gelişmişlik düzeyi sıralamasında Güneydoğu illerinin Gaziantep dışında gerilediğini ortaya koymuştur. GAP bölgesinde iller ve sektörler bazında tek tek ilerleme ve gelişmenin olduğu sektörler bulunmasına rağmen proje bütünü içinde entegre bir gelişme sağlanamadığı için sosyoekonomik gelişmişlik düşük olmaktadır. Ayrıca yapılan araştırmalar GAP ile birlikte gelen ekonomik ve sosyal hareketliliğin aşiret yapısında bazı bölgelerde çözülmelere neden olduğunu göstermiştir. Ancak bu çözülmenin sosyal kontrolü zayıflatacağı ve olumsuzluklara neden olabileceği de ileri sürülmektedir. Diğer taraftan bu sosyal değişimin temel unsurlarından birisi de toprak reformudur. GAP'ta toprak reformunun önemi nedir, ne kadar gerçekleşmiştir? GAP'tan sağlanması düşünülen ekonomik ve sosyal geri dönüşler mülkiyet altyapısındaki reformlarla doğrudan bağlantılıdır. Ancak buna rağmen GAP'taki toprak reformu çalışmaları başlangıç hedeflerinin çok gerisinde kalmıştır. Kayıtlara göre, bölge genelinde çiftçi ailelerinin üçte biri Şanlıurfa genelinde ise yüzde 42'si topraksızdır. Diğer taraftan Şanlıurfa'da toplam arazinin üçte birlik bölümünde çiftçilerin sadece yüzde 5'i tarım rtadoğu’nun en önemli entegre tarımsal projesi olan GAP, yeniden gündeme geldi. Proje kapsamındaki barajların daha çok elektrik üretimi bölümlerinin bitirilmesi, sulamada istenen sonuçların alınamaması, kuraklığın etkisiyle gündeme geldi, hükümet "kaynak arayışına" başladı. Konunun ulusal, bölgesel ve küresel tüm boyutlarını USİAD Genel Başkan Danışmanı ve Su Uzmanı Dursun Yıldız ile değerlendirdik. Yıldız’ın sorularımıza verdiği yanıtlar şöyle: Türkiye ve bölge için GAP deyince aklınıza neler geliyor? GAP ülkemiz için çok önemli bir bölgede gerçekleştirilmeye çalıştığımız bir yapısal dönüşüm projesidir. Ülkemiz için ekonomik olduğu kadar stratejik bir önem taşır. Bölgedeki hareketlilik dikkate alınacak olursa GAP'ın bu öneminin gün geçtikçe arttığı görülecektir. GAP tamamlanması durumunda Türkiye'nin bölgede stratejik ve ekonomik açıdan konum kazanmasını sağlayacak bir özelliğe de sahiptir. Genel olarak Kuzey Afrika ve Ortadoğu'ya bakıldığında bölgedeki su havzalarının hemen hemen tümünün geliştirildiğini görürüz. Bu nedenle GAP, gelişme ve değerlendirme potansiyeli bulunan tek su havzası özelliğiyle de büyük önem taşıyor. GAP bölge için de çok önemli bir proje. Tümüyle geliştirilmesi durumunda özellikle tarımsal sanayi ürünleri açısından bölgeye çok katkısı olacak. Bölgedeki ticari ve sanayi hareketliliği arttıracak ve birçok açıdan komşu ülkelerce örnek alınacak bir proje olacağını düşünüyorum. USİAD GAP Raporu'nda neleri ele aldınız, gelinen noktayı nasıl değerlendiriyorsunuz? Raporda esas olarak GAP'taki gelişmenin daha hızlı bütüncül ve etkili olabilmesi için projenin karşılaştığı teknik ekonomik ve idari sorunlar incelendi ve projenin bulunduğu bölgede ekonomik stratejik ve siyasal gelişmeler ele alındı. canlanma görülmektedir. GAP'ın enerji projelerinde kurulu güç itibariyle GAP'ta sulama yatırımlarının geri kalmasının yüzde 74 oranında sulama projelerinde ise yüzde 14 nedeni enerjiye öncelik verilmiş olması mı? oranında gerçekleşme sağlandı. GAP'ın sosyo Hayır. GAP'ta enerji tesislerinin büyük bir ekonomik hedefleri projenin birkaç kez değiştirilen bölümünün tamamlandığı doğrudur. Ancak sulama tamamlanma tarihleri ile birlikte ötelenmiştir. Daha barajlarının depolama tesislerinin üçte ikisi de hazır. önceki resmi açıklamalara göre GAP'ta 19 milyar dolar GAP'ta enerjiye önem verildi. Bu nedenle sulama harcanmış olup tamamlanması için 13 milyar dolara projeleri geri kaldı açıklamaları doğru değildir. GAP'ta ihtiyaç bulunmaktaydı. Ancak GAP için yeni hazırlanan sulama kanalları inşaatının tamamlanma yüzdesi kaynak paketi kapsamında yapılan açıklamalar bu düşüktür. Ancak bu sistemlerin tamamlanma yüzdesinin miktarın 27,7 milyar YTL olduğunu göstermektedir. düşük olması enerjideki yüksek gerçekleşmeden Bu açıklamalar. Projedeki toplam nakdi bağımsız bir konudur. gerçekleşmenin yüzde 50'nin de altında olduğunu Sulamaya açılan alanlarda üretim verimli ortaya çıkartmaktadır. Tabii bölgedeki sosyoekonomik olarak yapılabiliyor mu? gelişme için tarım sektörü USİAD yetkilileri GAP Raporu’nu Demirel’e sundu... yatırımları kilit öneme sahiptir. Ancak bu alanda yeterli gelişmenin olmadığını görüyoruz. Başlangıçtaki hız ve heyecan kaybedilmiş ve projeye olan siyasi ilgi ve destek özellikle 1990'lı yılların sonundan itibaren azalmıştır. Bunun temel nedeni yaşanan ekonomik krizler ve dönemin hükümetlerinin öncelikler sırasındaki farklılıklarıdır. Proje ile ilgili olarak bugün artan tek şey siyasi ilgidir. Bu ilginin sonunda GAP'ta finansmanından desteklenecek öncelikli sektörlere kadar bir dizi çalışma yapılmıştır. İstenilen sonuç alınıp alınamayacağı bir tarafa projede bir O ‘Başarı desteğe bağlı’ ‘GAP ülkemiz için çok önemli bir bölgede gerçekleştirilmeye çalıştığımız yapısal dönüşüm projesidir. Ülkemiz için ekonomik olduğu kadar stratejik bir önem taşır. Bölgedeki hareketlilik dikkate alınacak olursa GAP'ın bu öneminin gün geçtikçe arttığı görülecektir.’