Katalog

kaçınmaktadır. Çünkü ne zaman olduğunu bilmemekle birlikte "elbet bir gün" ABD’nin bu bölgeden çekileceğinin ve İran ile baş başa kalacağının farkındadır. Bu nedenle dış politikasındaki denge stratejisini devam ettirmek için yoğun çaba sarf etmektedir. ABD’nin BM Güvenlik Konseyi’nden İran’a yönelik yaptırım kararı çıkarmayı planladığı bir dönemde Azerbaycan İran’la elektrik ve doğalgaz anlaşması imzaladı. İlham Aliyev ise 30 Ekim 2006’da İnterfax’a verdiği demeçte, "Azerbaycan’ın İran’a karşı uluslararası yaptırımı desteklemediğini" açıkladı. Aynı zamanda Azerbaycan, ABD’nin Azerbaycan topraklarını İran’a karşı kullanma baskılarını da sürekli olarak reddetmektedir. 6 Mayıs 2005’de İran’ı ziyaret eden Azerbaycan Savunma Nakanı Sefer Abiyev, İran Savunma Bakanı Ali Şamhani ile karşılıklı saldırmazlık anlaşması imzaladı. 21 Ağustos 2007’de imzalanan ortak bildiride yer alan bir diğer önemli husus da iki tarafın birbirinin iç işlerine karışmayacağı ve karşılıklı olarak kuvvet kullanmayacağı ve kuvvet kullanmakla tehdit etmeyeceğini ifade etmiş olmasıdır. Bu husus, Azerbaycan’ın kendi topraklarını İran’a karşı üçüncü bir güce kullandırtmayacağının garantisi olması açısından önemlidir. Azerbaycan İran’a karşı ekonomik yaptırım ve askeri müdahalenin Kuzey Azerbaycan’ın güvenlik ve istikrarına aynı zamanda, Güney Azerbaycan Türklerinin mücadelesine zarar vereceğinden endişelenmektedir. Askeri müdahale, savaşın Azerbaycan’a sıçramasının da ötesinde en düşük ihtimalle İran’daki Azerbaycanlıların Azerbaycan’a göç etmesi olasılığı nedeni ile tedirginlik yaratmaktadır. Güvenlik Konseyi’nden çıkacak yaptırım kararından en çok Azerbaycan ana karasıyla bağlantısı bulunmayan Nahçıvan’ın zarar görmesi anlamına gelmektedir. Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarını işgali sonucu Nahçıvan Özerk Bölgesiyle Azerbaycan arasında karasal bağlantı kesilmiştir. AzerbaycanNahçıvan ulaşımı sadece havadan sağlanmaktadır. GürcistanTürkiye güzergahı uzak olduğu için NahçıvanAzerbaycan kara bağlantısı İran üzerinden sağlanmaktadır. Bunun dışında İranAzerbaycan arasında imzalanan anlaşmalarla Nahçıvan İran’dan doğalgaz ve elektrik enerjisi almaktadır. (Nahçıvan Türkiye’den 5060 MW, İran’dan ise 90100 MW elektrik enerjisi almaktadır.) C S TRATEJİ 17 İki liderin basın toplantısı... Azerbaycan, ABD ile İran arasında denge politikası izlemeye çalışıyor. ABD ile İran arasındaki olası çatışmadan Bakü yönetiminin memnun olması beklenmiyor. Ermenistan’ın işgali Azerbaycan’ı İran üzerinden Nahçıvan’la iletişime zorluyor. ve aynı gün İran’ın Bakü büyükelçiliği önünde gösteriler yapılmaya çalışılmıştır. HAZAR VE BATI 1994’de Azerbaycan’ın yabancı petrol şirketleriyle Asrın Anlaşması’nı imzalaması İran tarafından tepkiyle karşılandı. İran Azerbaycan’ın Batı’yı, Güney Kafkasya ve Hazar bölgesine taşımakla suçluyordu. Hazar’ın paylaşılması sorunu da Asrın Anlaşması’ndan sonra ortaya çıktı. Hatta bu nedenle 2001 yılında İran uçakları Azerbaycan kara sınırlarını 40 km ihlal etti ve İran gemileri Hazar’da çalışan petrol şirketlerine ateş açtı. Azerbaycan’ın ABD ve AB ile ilişkilerini geliştirmesi İran ve Rusya’nın Güney Kafkasya’ya yönelik baskıcı politikalarını hafifletti. İran Azerbaycan’ın ABD ve İsrail’le ilişkilerinden rahatsızdır. Özellikle ABDAzerbaycan askeri işbirliğinin Hazar’ın güvenliğini olumsuz etkileyeceğini iddia etmektedir. Ayrıca olası askeri operasyonda ABD’nin Azerbaycan’ı askeri üs olarak kullanmasa bile istihbarat anlamında Azerbaycan topraklarından yaralanacağı düşüncesindedir. Bu nedenle sık sık İran basını Azerbaycanİran sınırlarında ABD istihbarat elemanlarının bulunduğunu yazmaktadır. İran diğer yandan ABD’nin Azerbaycan üzerinden İran’daki 35 milyon Azerbaycan Türkü ile temas kuracağından endişelenmektedir. Azerbaycan topraklarını işgal etmesi nedeniyle Ermenistan’ı işgalci devlet olarak tanıyan ilk devlet İran olmuştur. Fakat daha sonraları İran’ın dış politikasında bu hususta bir ikilem olduğu ortaya çıktı. Bir taraftan işgalci olduğu gerekçesi ile İsrail’in yeryüzünden silinmesi gerektiği gibi sert bir söylem benimseyen İran diğer taraftan yine işgalci devlet olarak tanıdığı Ermenistan’la müttefiklik düzeyinde ilişkiler sürdürmektedir. İran’ın Ermenistan politikası Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ politikasına dolaylı yoldan zarar vermektedir. Azerbaycan Ermenistan’ı ekonomik ve enerji bağlamında köşeye sıkıştırarak Karabağ konusunda taviz vermeye zorlamaktadır, fakat İran Ermenistan’la enerji ve ekonomik ilişkilerini üst düzeye çıkartarak adeta bütün komşularından tecrit edilmiş olan Ermenistan için nefes borusu rolünü üstlenmektedir. Diğer yandan ayrılıkçı Karabağ’da da NAHÇIVAN FAKTÖRÜ İki devlet arasında 25 yıllık doğalgaz swap anlaşması Ağustos 2004’de imzalanmıştı. Anlaşmaya göre İran’ın 2006 yılında Nahçıvan’a vereceği 250 milyon m3 doğalgaza karşılık Azerbaycan İran’ın kuzeydoğu vilayetlerine 2007’de 350 milyon m3 doğalgaz verecekti. 20 Aralık 2006’da İranNahçıvan doğalgaz boru hattının açılışı Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad tarafından yapıldı. Azerbaycan’ın, dış politikasında denge stratejisini koruma çalışmalarına rağmen İranAzerbaycan arasında çözülmeyi bekleyen köklü sorunlar bulunmaktadır. Bunlar şöyle sıralanabilir ? Güney Azerbaycan, ? Azerbaycan’ın, ABD ve İsrail’le olan işbirliği, ? İran’ın Karabağ politikası, ? İranErmenistan ilişkileri. Haydar Aliyev döneminden farklı olarak İlham Aliyev döneminde Azerbaycan’ın İran politikasında ince bir "ayar" yapılmıştır. Azerbaycan’ın Tebriz konsolosluğunun İlham Aliyev döneminde açılması ve Dünya Azerbaycanlıların II Kurultayı’nda İlham Aliyev’in, "Ben 50 milyonluk Azerbaycan Türkü’nün cumhurbaşkanıyım" ifadesi Kuzey Azerbaycan’ın Güney’le en üst düzeyde ilgilendiğinin göstergesidir. Bunun dışında İran İslam Rejimi’nin Güney Azerbaycan Türklerine uyguladığı baskı politikaları, tutuklamalar, işkenceler ve yasakları iki devlet arasında soruna neden olmaktadır Bu nedenle Ahmedinecad’ın Azerbaycan ziyareti halk arasında tepkiyle karşılanmış İran şirketlerinin ticari yatırımlar yaptığı bilinmektedir. Ahmedinecad, Azerbaycan’da Karabağ konusunda Bakü’ye destek verdiğini açıklarken İran şirketleri işgal altındaki Azerbaycan topraklarında Araz nehri üzerinde ayrılıkçı Karabağ Ermenileri için elektrik santralı yapıyordu. Bütün bu nedenlerden dolayı Ahmedinecad Azerbaycan halkı tarafından Azerbaycan iktidarı tarafından karşılandığı gibi karşılanmadı. Bu bağlamda İran dış politikasındaki ikilemi kaldırmadığı sürece iki devlet arasında köklü sorunlar bundan sonra da devam edecektir. Halk İran’ı sevmediği sürece her iki devletin iktidarları arasında sürdürülen bu üst düzey ilişkiler söz konusu köklü sorunların çözümünde yeterli olmayacaktır. Azerbaycan’ın, büyük güçler arasında uyguladığı denge stratejisini devam ettirebilmek için daha çok çaba sarf ettiği bir gerçektir. Azerbaycan’ın Rusya ve İran arasında bulunması ve söz konusu iki bölgesel gücün ABD ile çıkar çatışmasında olması Azerbaycan’ın denge politikasını devam ettirmesini zorlaştırmaktadır. ABD, Rusya ve İran üçlüsü kendi dış politika çıkarları doğrultusunda Azerbaycan’ı taviz vermeye zorlamaktadır. İran ise ABDİran krizi nedeniyle komşu devletlerle işbirliğine önem vermektedir. Özellikle son haftalarda İran’ın komşu Türk devletleriyle ilişkilerini geliştirme çabası dikkat çekmektedir. ABDİran krizinde Arap devletlerinin yeterli desteğini alamayan ve Rusya ile sorunlar yaşayan İran, bu bağlamda komşu Türk devletlerinin desteğine yönelmiş olabilir. Bu nedenle İran Azerbaycan’la ilişkilerinde 90’lı yıllara oranla daha hassas davranmaktadır. Azerbaycan’ın komşu İran’la işbirliğini devam ettirmesi genel olarak olumlu olarak değerlendiriliyor. Fakat BM Güvenlik Konseyi’nin İran’a karşı yaptırım kararı almasının bu ilişkileri nasıl etkileyeceği büyük bir soru işareti olsa da Azerbaycan’ı zorlayacağı kesin görünüyor. ABD’nin İran’a karşı olası bir askeri operasyonda Azerbaycan’ı askeri üs olarak kullanması ise olağan dışı bir olaydır. Çünkü Azerbaycan tarafı buna izin vermeyeceğini hem sözlü hem de yazılı olarak ifade etmiştir. Bu konuda ABD’nin baskıları karşısında manevra alanı geniştir. Bunun dışında ABD sırf bu nedenden dolayı Azerbaycan’la ilişkilerini kötüleştirerek diğer önemli işbirliği alanlarına da zarar vermek istemez.