Katalog

8 Anar SOMUNCUOĞLU TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası asomuncuoglu@tusam.net ayıs ayının başında Rusya Devlet Başkanı Valdimir Putin, yine bütün dünya basınının dikkatini çekmeyi başardı. Putin’in Orta Asya (Türkistan)’a yaptığı altı günlük ziyaret, Avrasya coğrafyasında dengeleri değiştiren bir gezi olarak nitelendirildi. Dünya basını, Türkistan enerji kaynakları için yapılan mücadelede Rusya’nın öne geçtiğini ve Batı’nın alternatif projelerine bir darbe indirildiğini yazdı. Yapılan anlaşmalar sonucunda Kazakistan petrolü ve Kazakistan ile Türkmenistan doğal gazı üzerindeki Rus tekelinin devam edeceği belirtildi. Türkmenistan’ın Türkmenbaşı kentinde Kazakistan, Türkmenistan ve Rusya arasında Hazar kıyısı doğal gaz boru hattının yapılması konusunda; yine bu üç ülke ve Özbekistan arasında eski Orta AsyaMerkez3 doğal gaz boru hattının onarılması ve kapasitesinin artırılması konusunda ortak deklarasyonlar imzalandı. Rusya’ya göre deklarasyonlar sonucunda anlaşmalar sağlanabilirse, 2014 yılında Rusya, Türkistan ülkelerinden yaklaşık olarak 90 milyar metreküp doğal gaz alabilecek. Rus basınına göre yapılması planlanan ABRusya zirvesi öncesinde Moskova, AB karşısında önemli bir koz elde etti. Putin’in Orta Asya gezisinin sonuçları… C S TRATEJİ olunamadı. Sonuç olarak beş ülke OdessaGdan’sk boru hattının yapılması için bir konsorsiyumun kurulmasına karar verdiler, ancak Kazakistan liderinin bulunmaması boru hattının hayata geçme şansını düşürdü. M Avrasya’da dengeler değişiyor ‘KAZAN KAZAN FORMÜLÜ’ Putin’in son Orta Asya ziyaretinde Batı karşısında epeyce öne geçtiği kabul ediliyor. Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan enerji kaynaklarının Rusya üzerinden taşınması ağırlık kazanıyor. Türkiye’nin koşulsuz Batı yanında konumlanmaktansa çıkarını gözetmesi gerekiyor. DOĞAL GAZ DÖRTLÜSÜ Rusya’nın son dönem Türkistan politikası, dış politikada inisiyatifin ne demek olduğunu açıkça gösteriyor. Rusya, yeni projeler üretiyor ve en üst düzeyde desteklediği projelerin arkasında duruyor. Rus üst düzey yetkilileri Rusya ve Türkistan cumhuriyetleri arasında mekik dokuyor. Nitekim Türkmenbaşı zirvesinde ilan edilen belgelerden birisinde bu diplomasinin sonucunda önceden temin edilen bir imza bulunuyordu. 9 Mayıs’ta Rus Enerji Bakanı’nın Özbekistan ziyaretinde Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov, Orta AsyaMerkez3 boru hattının onarılması ve kapasitesinin artırılması için imza atmıştı. Nisan ayında Moskova’da Türkmenistan liderinin Hazar kıyısı boru hattının onarılması önerisine olumlu karşılık veren Putin, Türkmenbaşı şehrinde üçlü zirvenin yapılmasını sağladı. Zirvede imzalanan üçlü ve dörtlü (Özbekistan dahil) deklarasyonlar, Türkiye üzerinden geçmesi planlanan AB destekli NABUCCO boru hattının ve dolayısıyla Hazar geçişli doğal gaz boru hattının da tehlikeye girdiğini gösteriyor. Türkmenistan devlet başkanı zirve sırasında alternatif projelerden de söz ederek, pazarlık için kapıyı açık bıraksa da Türkiye’nin Türkmen gazı hayallerinin şimdilik sadece hayallerde kalacağı kesin görünüyor. Bugün Türkmenistan’dan uzanacak alternatif doğal gaz boru hattını yapmaya en yakın olan taraf, AB veya ABD değil Çin’dir. Türkmenistan ile yılda 30 milyar metreküp gaz alımı konusunda anlaşma imzalayan Çin, boru hattı konusunda Kazakistan ve Özbekistan ile temaslarını sürdürüyor. Türkistan’ın doğal gaz zengini bu üç ülkesi önümüzdeki yıllarda Çin ile birlikte yeni bir doğal gaz dörtlüsünü bile oluşturabilir. ÇIKIŞ ARAYAN KAZAK PETROLÜ Dünya basınında yer alan haberlerin aksine, Kazak petrolünün sadece Rus topraklarından ihraç edilmesi için halen bir anlaşma sağlanmış değil. Şu anda yaklaşık olarak yılda 65 milyon ton petrol üreten Kazakistan, 2015 yılına gelindiğinde bu miktarı en az ikiye katlamayı planlıyor. Ortaya çıkması planlanan bu ek miktar için mücadele çoktan başladı bile. Ne var ki, Kazakistan’ın BaküTiflisCeyhan’a bugün olduğu gibi Her ne kadar dünya ve Rus basınında Rus projesi olan BurgazDedeağaç boru hattı projesinin esas rakibi AB destekli OdessaGdan’sk boru hattı projesi olarak gösterilse bile, Nisan ayında yapımına başlanan SamsunCeyhan da bu konumda. Aslında BurgazDedeağaç projesi tek başına SamsunCeyhan’ın doldurulması açısından bir problem değil. Putin’in Kazakistan temaslarında da görüldüğü gibi Kazakistan’ın BurgazDedeağaç için garanti etmeye hazır olduğu miktar 17 milyon tondur. Ancak hem BurgazDedeağaç hem de OdessaBrodıGdan’sk devreye girerse SamsunCeyhan’ın dolmama tehlikesi ortaya çıkabilir. Bu aşamada en acil konu, SamsunCeyhan için doldurma garantisi konusunda Rusya ve Kazakistan ile sürdürülecek üçlü görüşmelerdir. Türkiye gerçekten de Ceyhan’ı petrol ve petrol ürünlerinin dağıtım merkezi haline getirmek istiyorsa, TengizNovorossiysk’in kapasitesinin artırılmasının tartışıldığı bu sıralarda Kazakistan ve Rusya ile ikili ve üçlü yoğun görüşmeler sürdürmelidir. Azerbaycan’ın yanı sıra hem Kazakistan hem Rusya, petrollerinin Türkiye’de işlenmesine açık bir ilgi gösteriyor. Diğer taraftan Rusya’nın tepkisinden dolayı Kazakistan, OdessaGdan’sk boru hattı projesine mesafeli yaklaşıyor. Kazakistan tankerlerle taşınan petrolle değil de, boru hattıyla liderinin Polonya enerji zirvesine katılmaması ve bağlanabilmesi için, şartlar halen oluşmuş değil. Bunu TengizNovorossiysk’in genişletilmesi konusunda gören Kazakistan, Rusya’dan TengizNovorossiysk ve Rusya ile görüşmeler yapması, kesin bir şekilde AB’nin AtırauSamara boru hatlarının kapasitesinin aleyhinedir. Buna karşılık bu gelişmelerin ardından artırılmasını istiyor. Ancak Rusya, TengizNovorossiysk SamsunCeyhan’ın şansının kalmadığını söylemek boru hattının zaten yılda yaklaşık olarak 300 milyon mümkün değildir. Sadece Kazakistan’ın değil, dolar zarar eden bir boru hattı olduğuna dikkat çekiyor Rusya’nın da Türkiye’ye enerji nakli konusunda ve uzun süredir transit ücretinin artırılması gerektiğini "güvenilir ortak" olarak bakması, Türk projesinin belirtiyor. Aslında Rusya’nın amacı, uluslararası OdessaGdan’sk’a göre daha avantajlı olmasını konsorsiyumun kontrolünde bulunan bu boru hattı sağlayabilir. üzerinde daha fazla söz sahibi olabilmektir. Buna ek Türkiye Batı’nın projelerine bağımlı olmadığı olarak Rusya, boru hattı kapasitesinin 28’den 67 milyon sürece, Rusya’nın Avrasya’daki her kazancı Türkiye’nin tona çıkarma karşılığında Kazakistan’dan Burgazmutlak kaybı demek değildir. Türkiye sadece DoğuBatı Dedeağaç (BulgaristanYunanistan) boru hattına değil, KuzeyGüney enerji koridorunun da parçasıdır. katılımını garanti etmesini istiyor. Ancak fırsatların iyi değerlendirilmesi için önceliklerin BTC’ye boru hattıyla bağlanmaya karar vererek, bir an önce belirlenmesi gerekiyor. Bütün bölgesel ve bölgede güçlenen Rusya ile gerilim yaşamak istemeyen küresel güçler Türkistan’a aşırı ilgi gösterdiği Kazakistan, artan petrol miktarının gidebileceği bugünlerde Türkiye’nin bölgeye ilgisiz kalması, istikametler bulmak durumunda. Dolaysıyla TengizTürkiye’nin çıkarlarına aykırıdır. Rusya dahil bütün Novorossiysk’in kapasitesinin artırılması konusunda bir güçlerin bölge için çeşitli ulaştırma projeleri ürettikleri anlaşma sağlanacaksa, bu görülüyor. Türkiye’nin bir an öncelikle Rusya’nın değil, önce bölge politikasını gözden Kazakistan’ın işine gelecektir. geçirmesi gerekiyor. Bu anlamda Bugün Kazak petrolü için son RusTürkmenKazak yapılan esas rekabet BTC ile zirvesinde Türkmenistan’ın ilgili değil. Mesele, Tengizortaya attığı demiryolu projesi iyi Novorossiysk’in bir örnektir. Yeraliyevogenişlemesinden sonra Türkmenbaşı demiryolu hattının Karadeniz’e inecek ek 40 çekilmesini öneren Türkmen milyon ton petrolün bundan liderine göre, İran projeye ilgi sonra izleyeceği rota ile gösterdiği takdirde hat İran’daki ilgilidir. Rus destekli BurgazGurgan’a kadar uzatılacak ve Dedeağaç projesinin baş rakibi böylece Türkiye’ye kadar bağlantı AB destekli OdessaBrodısağlanmış olacaktır. Hattın kuzey Gdan’sk (UkraynaPolonya) kısmının ise Rusya’ya giden boru hattı projesidir. Nitekim demiryoluna bağlanması Putin’in Türkistan’da planlanıyor. Bu proje bölgesel bulunduğu sırada Polonya’da işbirliğini yeni düzeye toplanan Azerbaycan, taşıyabilecek örneklerden sadece Gürcistan, Ukrayna, Polonya, birisidir. Bölgesel işbirliğinin Litvanya zirvesi yapıldı. bulunmadığı ortamda ise dış Zirveye Kazakistan liderinin güçler tarafından dolması katılımı sağlanmaya muhtemel bir boşluğun oluşması Putin ve çalışıldıysa da başarılı kaçınılmazdır. Berdimuhammedov...