Katalog

6 Ainur NOGAYEVA TUSAM Avrasya Araştırmaları Masası anogayeva@tusam.net ‘Avrasya Birliği’ ve ‘Orta Asya Birliği’ tartışmaları… C S TRATEJİ birisindeki istikrarsızlığın tüm bölgeyi tehdit ettiği bir gerçektir. Bu yüzden ki Nazarbayev’in Kırgızistan ziyareti, meşru hükümeti destekleme ve bölgedeki olası bir iç savaş tehdidinin önünü alma girişimi olarak da yorumlanabilir. S SCB’nin dağılmasıyla bağımsız olan Orta Asya devletleri ekonomik, siyasi ve güvenlik sorunlarını çözmek için çeşitli örgütlenmelere başvurdular. Bu örgütler ekonomik ve askeri nitelik taşımaktaydılar. Çin’in dâhil olduğu ŞİÖ’nün dışında bunların hepsinin başını Rusya çekmekteydi. Bunların başında SSCB’nin "medeni boşanma" işlevini gören BDT gelir. Ancak günümüzde bu yapının bir "müzakere platformu"ndan daha fazla bir fonksiyonun olmadığını söylemek yerinde olur. 16 Nisan’da Rusya’nın dört anlaşmadan çekilmesi BDT’nin işlevselliğini yitirdiğini vurgular niteliktedir. Rusya’nın başını çektiği diğer bölgesel örgütlere gelince bunlar ekonomik (Avrasya Ekonomik Ortaklığı, Ortak Ekonomik Alan) ve askeri (Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü) yapılardır. Bölge entegrasyonu açısından Rusya’nın dâhil olduğu örgütlerin işlevsel olmadığı gelinen aşamada görülüyor. Bunun nedeni de, Rusya’nın ağırlığından ve etkinliğinden kaynaklanıyor. Nitekim Rus analistlerin çoğu Rusya’yı belli bir Orta Asya stratejisi belirlemediği için eleştiriyor. Bu bağlamda SSCB sonrası yapıların işlevselliğinin tartışıldığı bu ortamda Nursultan Nazarbayev’in teklif ettiği Orta Asya Birliği projesi önem kazanıyor. Putin, son ulusa sesleniş konuşmasında eski Sovyet coğrafyasına Rusya’nın öncülük etmesi gerektiğini söylese(1) de, 1990’ların sonunda Orta Asya’da entegrasyon KAZAKİSTANKIRGIZİSTAN BİRLİĞİ Enerji kaynakları nedeniyle büyük güçlerin dikkatlerinin yoğunlaştığı Orta Asya’da herkesin bir projesi bulunuyor. Rusya’nın bölgede birkaç araçla çıkarlarını savunmaya çalıştığı gözleniyor. Putin’in görüşleriyle Nazarbayev’in yaklaşımı farklı birlikler öneriyor. "Büyük Avrasya Projesi" ve buna benzeri isimler konularak öne sürülen projelerinin günümüzde henüz gerçekleşemediğini de göstermiş oldu. Bu dönemde popüler olan ve Dugin gibi düşünürlerin başını çektiği Avrasyacılık akımlarının da yavaş yavaş popülaritesini kaybettiği gözlemleniyor. Ancak Dugin’in haklı olduğu bir şey vardı. O da –şu an hayata geçirilmeye çalışıldığı gibiCumhurbaşkanı Nazarbayev’in bölgesel entegrasyonda liderliğe soyunacağı gerçeğidir. Bu, Kazak liderinin komşu Kırgızistan’a yaptığı ziyarette açıkça görüldü. Nazarbayev’in Kırgızistan’daki siyasi istikrarsızlığa aldırmaksızın Bişkek’e gitmesi, Kurmanbek Bakiyev’e olan, daha doğrusu iktidara olan, desteğini göstermesi dikkat çekici oldu. Kırgızıstan’da BakiyevKulov çatışması ülkeyi bir iç savaş eşiğine getirmişti. Nazarbayev’in ziyareti öncesinde günlerce Bişkek’in merkezindeki Ala Too meydanında devam eden gösterilerde kan dökülmesi üzerine güvenlik güçleri protestocuları tutuklamış ve kurdukları çadırları kaldırmıştı. Orta Asya ülkesinden her hangi Nazarbayev’in 26 Nisan’da yaptığı Bişkek ziyareti sırasında imzalanan anlaşmaların en önemlisi, Orta Asya Birliği’nin başlangıcı olarak nitelendirilen Yüksek Devletlerarası Kurulu’nun oluşturulmasına ilişkin anlaşmaydı. Bölge entegrasyonu açısından önemli olan bu Kurul, RusyaBeyaz Rusya Birlik devletine benzer bir yapının temellerini oluşturmaktadır. İki ülkenin cumhurbaşkanları tarafından yönetilecek olan bu Kurul, ülkelerin siyasi, ekonomik, bilimteknik ve sosyal alanlardaki işbirliğinin geliştirilmesi ile bölgesel ve uluslararası güvenlik konularını koordine etmek amacıyla kurulacak. Bu kurulun yanı sıra iki ülkenin Dış İşleri Bakanları Kurulu da oluşturulacak. İki lider yaptıkları ortak açıklamada, alınan kararları 25 Aralık 2003’te imzalanan Kazakistan ve Kırgızistan arasındaki "ittifak/birlik ilişkileri anlaşması"na dayandırdıklarını ve bu anlaşmayı uygulamaya geçirmek istediklerini dile getirdiler. Kırgızistan ziyareti sırasında Nazarbayev’in Kırgız Cumhurbaşkanı Bakiyev’e ince bir mesajı da vardı: siyasetten ziyade ekonomiye önem verirseniz ve siyasi bir olgunluk Bakiyev Nazarbayev