Katalog

10 Ali KÜLEBİ TUSAM Ulusal Güvenlik Stratejileri Araştırma Merkezi Başkanvekili [email protected] ABD, AB, Rusya, Çin ve Hindistan dikkatlerini bu ülkeye yöneltmiş durumda… C S TRATEJİ İlk olarak Şubat 2007’de, Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi’nin (SOCAR) eski başkanı Sabit Bahirov, Türkmenistan’ın, TransHazar doğalgaz boru hattı projesine katılımını beklediklerini bir anlamda yeniden dile getirmiştir. Hazar altından böyle bir boru hattının inşasının 11,5 milyar dolarlık büyük bir proje olmasının yanı sıra, işin olabilirliği açısından birçok politik sorunu da beraberinde getirmesi sıkıntılar arz etmektedir. Böyle bir boru hattının inşasının ise, Azerbaycan’ın halen çalışmakta olan Şahdeniz boru hattıyla Türkiye’ye aktarılması ise Türkmenistan’a açık denizlere çıkmada, üzerinde ayrıca tartışılan Güney Asya boru hattı yanında bir seçenek yaratabilecektir. Yine Şubat 2007’de Rusya Federasyonu’nun 2028 yılına kadar Türkmen gazının tek ithalatçısı olacağı konusunda yeni Türkmen Devlet Başkanı’nın Rus Başbakanı’na söz vermiş olduğu yönündeki beyanatlar da önemlidir. Çünkü bu konu bilahare Gazprom ile yapılmış olan ve 2007 yılında Rusya’ya 60 milyar metreküp ve 2008 yılına kadar her yıl yaklaşık 80 milyar metreküp gaz satılacağına dair anlaşmaların, daha önceki yıllarda Gazprom’un yılda 42 milyar metreküp gaz almış olmasına bakarak çıtanın Rusya lehine önemli ölçüde yükseltildiğini gösteren ve kafaları karıştıran haberler olarak yoruma açıktır. Bu haberler, sadece bölge gazına ilgi gösteren AB ve ABD’nin değil Çin Halk Cumhuriyeti’nin bile çok arzu etmiş olmasına karşın Moskova’yla rekabet edemeyeceğini göstermiştir. Mayıs 2007’ye gelindiğinde ise, Gazprom ile Şubat ayında yapılmış olan anlaşmaya rağmen Çin’in Milli Petrol Şirketi (CNPC) ile 151 milyar dolarlık bir gaz arama anlaşması yapılmıştır. Buna göre CNPC, Günorta Eloten sahasında 12 araştırma kuyusunu 3 yıl içinde açacaktır. Bu anlaşma her ne kadar Çin’e, Türkmen gazının alımı konusunda bir garanti vermiyorsa da önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca bu adım, 2006 yılında Türkmenbaşı’nın Çin ziyaretiyle yapılmış olan ve Türkmenistan’ın Çin’e 30 yıl boyunca yılda 30 milyar metreküp gaz satımıyla ilgili anlaşmanın da bir teyidi ve devamıdır. Söz konusu anlaşma ile Türkmen gazı, 2009 yılına kadar tamamlanması beklenen, Kazakistan ve Özbekistan üzerinden geçen boru hattına verilecektir. Haziran 2006’da, Türkmenistan ile Malezya arasında yapılan anlaşma uyarınca, Malezya şirketi Petronas tarafından 500 milyon dolara inşa edilecek ve yılda 10 milyar metreküplük gaz üretip, temizleyip taşınacak hale getirecek gaz işleme tesisinin ve bunun yanı sıra bir petrol rafinerisinin temeli atılmıştır. Yine Mayıs 2007’de, Başkan Berdimuhammedov, Amerikan Chevron şirketini, Hazar’ın Türkmen tarafındaki hidrokarbon sahalarını geliştirmeye ski Sovyetler Birliği ülkeleri arasında Rusya Federasyonu’ndan sonra ikinci büyük doğalgaz üreticisi olan Türkmenistan, 20 trilyon metreküp rezervi ve bu özelliği bakımından dünyanın önde gelen 15 doğalgaz üreticisinden biri olması nedeniyle enerji açlığı çeken tüketici ülkeler açısından giderek önem kazanmakta. Ancak ülkenin ihraç yollarının hemen hepsinin Rusya’nın kontrolü altındaki boru hatlarına bağımlı olması ve açık denizlere çıkış olanağının olmayışı bu zengin doğal kaynağından gerektiği kadar yararlanılmasına engel olmaktadır. 2006 yılında ürettiği yaklaşık 65 milyar metreküp gazın 42 milyar metreküpünü Rusya, 8 milyar metreküpünü de İran’a ihraç edilmiştir. Özbek doğalgazının yanı sıra Türkmen doğalgazının da adeta Rusya Federasyonu ve Putin’in kendi petrol ve doğalgaz ihraç politikalarının bir aracı ve hatta silahı gibi kullanılması, bu ülkelerin kendi kaynaklarını dünya fiyatları üzerinden ve diledikleri miktarda değerlendirmelerine engel olmaktadır. Aynı husus Kazakistan için de geçerliyse de, Kazakistan’ın, Hazar Denizi, Azerbaycan, Gürcistan üzerinden boru hatları ve gemi ulaşımıyla dışa açılım konusunda birkaç adım önde olması ve BaküTiflisCeyhan hattı ile de petrol ihracını bir ölçüde sağlaması nedeniyle bu doğal kaynaklarını değerlendirmede göreceli bir rahatlık içindedir. Uzun yıllar özellikle ABD’nin öncülüğünde Hazar Havzası’nın doğal kaynaklarını dünya pazarlarına ulaştırma konusunda yapılan çalışmalarda, belli bir süreç zarfında Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan’ın yanında yer alan Türkmenistan bu bağlamda Hazar altından geçecek bir boru hattıyla gazını dünya pazarlarına Türkiye üzerinden eriştirebilecekti. Ne var ki 2000 yılında Türkmenbaşı’nın aniden bu işbirliğinden çekilmesi bu ülkeyi uzun bir süre daha tamamen Rusya’nın kucağına itti. Ancak Türkmenbaşı’nın ölümünden sonra değişme belirtileri gösteren Türkmen enerji politikası en son olarak Mayıs 2007’de RusyaKazakistanTürkmenistan üçlü görüşmelerinde yeniden, yeni hali ile gündeme geldi. Türkmenistan’ın Türkmenbaşı’ndan sonraki Devlet Başkanı Berdimuhammedov, TransHazar hattı projesine katılımlarını reddetmekten kaçınır bir dil kullanarak, konuya bir anlamda yeşil ışık yakabileceğinin sinyalini de vermiş oldu. E Türkmen gazına ilgi Türkmenistan’ın doğalgaz kaynakları, enerji ihtiyaçları açısından bütün küresel oyuncuların dikkatini çekiyor. Rusya, Sovyetlerin dağılmasının ardından yeniden öne geçmiş gibi görünüyor. Ancak Türkmenistan, seçeneksiz kalmayı istemiyor, en azından bunu elini güçlendirmek için kullanmaya çalışıyor. Türkmenbaşı Saparmurat Niyazov’un ölümünden sonra devletin çeşitli kademelerinde önemli değişiklikler yapıldığı söylenen Türkmenistan’ın doğalgaz ile ilişkili dış politikasında da yeni açılımların söz konusu olması, ülkenin küresel sistemdeki önemini arttırmış ve bölgesel güç konumundaki birçok büyük sanayi ülkesinin Türkmenistan ile siyasi ve ekonomik ilişkilerini arttırma çabası içerisine girmesine neden olmuştur. Bu bağlamda; Putin ve Berdimuhammedov TÜRKMENİSTAN ZAMAN DİZİNİ