Katalog

18 İranABD gerginliğinin mevcut durumu ve Türkiye’ye olası etkileri... C S TRATEJİ Çatışma olasılığı az E. Tümg. Armağan KULOĞLU A BD soğuk savaş sonrası tek süper güç olarak kaldı ve dünyada tek kutuplu bir düzen oluştu. Yeni dönemde tehdit algılamaları da değişti, terörizm başta olmak üzere kitle imha silahlarının yaygınlaşması, kitlesel göç hareketleri, uyuşturucu, silah ve insan kaçakçılığı, kökten dincilik, çevrenin korunması gibi konular küresel güvenlik sorunları olarak ortaya çıktı. ABD, küresel hegemonya sağlamak ve bunu devam ettirebilmek, yeni dünya düzenini kendi istekleri çerçevesinde oluşturabilmek ve ortaya çıkan bu yeni tehditleri etkisiz hale getirebilmek amacıyla politikalar belirlemeye başladı. Yeni düzende dünyayı kontrol edebilmek; bölgesel politikalar geliştirerek stratejik bölgelerde söz sahibi olma temeline dayanıyor. amacının olduğunu ve özellikle İslam Coğrafyası üzerinde gerçekleştirilmek istenen bir proje olduğunu söylemek de olanaklıdır. Bu düşünceden hareketle ABD, gerektiğinde askerî güç kullanmak da dahil olmak üzere, demokrasinin oluşturulması ve geliştirilmesi adı altında çeşitli yöntemlerle bu bölgelerde hakimiyet kurmayı ve hegemonyasını pekiştirmeyi amaçlıyor. ABD’nin bu amacını gerçekleştirmek için uyguladığı politika ve stratejiler, uluslararası ortamın durumu ve ülkelerin özelliğine göre sürdürülüyor. İran da, ABD tarafından, kontrol altına alınamayan, terörü destekleyen, hatta terör yaratabilecek nitelikte olan bir ülke olarak nitelendiriliyor. ABD’nin küresel hedefleri arasında önemli rol oynayan GOKAP coğrafyasındaki İran, diğer bölge ülkelerine göre daha çetin ceviz özellikler taşıyor. ABD, İran ile arasındaki sorunu, diplomasi yoluyla çözmeye çalışıyor. Müdahale kozunu da elinde tutuyor. sahip bir ülkedir. Bu nedenlerle baskılara karşı direnebilmektedir. Böyle bir ülkenin, gittikçe artan menzildeki balistik füze kabiliyetine, bir de nükleer teknoloji ve silaha sahip olmasının eklenmesinin bölge ve dünya barışını tehdit edeceği, ABD tarafından kurulması istenen kontrole engel olacağı ve nükleer silahı elde ettikten sonra müdahalenin de olanaksız duruma geleceği değerlendiriliyor. İran’ın nükleer teknoloji çalışmalarının enerji maksatlı ve barışçıl amaçlı olduğu yönündeki ifadeleri batı dünyası açısından inandırıcı gelmiyor, Uluslararası Atom Enerjisi Komisyonu’nun gerekli kontrolü sağlayamadığı ileri sürülüyor. Ancak bu durum tam olarak ispatlanmadığından, İran haklı olarak bu konudaki baskılara karşı direniyor. Konu, BM Güvenlik Konseyi’ne götürüldü, Uluslararası Atom Enerjisi Komisyonu gerekli çalışmaları yaptı. ABD özellikle Irak müdahalesindeki sıkıntılarından dolayı baskıyı, yaptırımları ve olacaksa müdahaleyi BM çatısı altında veya desteğinde yapmayı tercih ediyor. Bunun mümkün olamaması halinde Irak müdahalesine benzer bir müdahale için de gerekli politik hazırlıkları da yapıyor. İktidardaki "yeni muhafazakarlar"dan radikal olanlar, Evanjelik inanışın ileri gelenleri, radikal Yahudi çevreleri, lobileri ve İsrail, İran’ın çok kısa bir süre içinde nükleer silah elde edebileceğini bu nedenle müdahalenin biran evvel yapılması gerektiğini savunuyorlar. Diğer taraftan yapılacak bir askeri müdahalede İran’ın direnebileceği, başta Irak’taki ABD askerleri olmak üzere Afganistan’daki ABD güçlerine, İsrail’e ve diğer batı ülkelerine karşı terör eylemleri gerçekleştirebileceği, bu şiddete özellikle Irak’taki Şiilerin de katkıda bulunabileceği endişelerinin ABD tarafından da dikkate alındığı düşünülüyor. Ayrıca artan petrol fiyatları da batı dünyasını ve enerjiye aşırı ihtiyaç duyan ülkeleri kaygılandırıyor. Ancak gerilimin bu safhaya gelmesinden sonra ABD’nin geri adım atmasının, bölgeyi İran ve Şii hakimiyetine terk etmek anlamına geleceği değerlendirildiğinden bu düşünceye fazla itibar etmediği görülüyor. İran’ın da, rejimini muhafaza etmek ve iktidarının durumunu güçlendirmek için nükleer teknoloji İRAN’N KONUMU Önceleri Büyük Ortadoğu Projesi (BOP), daha sonra da Genişletilmiş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Projesi (GOKAP) adı ile anılan proje dahilinde İran da, rejiminin değiştirilmesi ve uluslararası sisteme monte edilerek kontrol edilebilir duruma getirilmesi gereken hedef ülkelerin başında gelen bir ülke olarak nitelendirilmeye devam edildi. Ancak İran, sahip olduğu enerji kaynaklarını ekonomik alanda bir silah olarak kullanabilen, Rusya ile silah anlaşmaları, Çin ile enerji anlaşmaları yapan ve ABD’ye karşı prestij kırabilen davranışları nedeniyle Rusya ve Çin’den dolaylı destek gören bir konumdadır. Ayrıca diğer hedef ülkeler ile kıyaslandığında, daha geniş bir yüzölçümüne, daha büyük bir nüfusa, daha güçlü bir silahlı kuvvetlere ve daha güçlü milli duyguya ÖNE ÇIKAN BÖLGELER Bu çerçevede ön plana çıkan bölgeler Ortadoğu, Kuzey Afrika, Orta Asya ve Kafkasya ile Hazar Bölgesi’ni kapsayan alanlar olarak ön plana çıkıyor. Bu bölgelerin ön plana çıkmasının nedenleri; terörün türediği kaynakların bu bölgelerde olduğunun düşünülmesi, doğal enerji kaynaklarının ve geçiş yollarının bulunması ve dolayısıyla bu bölgelerin artan stratejik önemidir. Bu düşünceden hareketle ABD, Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) olarak bilinen bir proje geliştirmiş ve uygulayacağı politikalar çerçevesinde, gerektiğinde askerî güç kullanmak da dahil olmak üzere, "demokrasinin oluşturulması ve Solana’nın Tahran geliştirilmesi" adı ziyaretinden... altında çeşitli yöntemlerle bu bölgelerde hakimiyet kurmayı ve hegemonyasını pekiştirmeyi amaçlamıştır. BOP’un sınırları ABD tarafından açıkça ifade edilmemekle birlikte, izlediği yol haritası göz önünde bulundurulduğunda; Afrika’nın kuzeyinde Fas’tan başlayıp, doğuya doğru Kuzey Afrika ülkeleri, Körfez dahil olmak üzere Ortadoğu ülkeleri, Kafkasya ve Orta Asya’yı içine alan, Çin sınırına kadar uzanan bir bölgeyi kapsadığı anlaşılıyor. BOP’un coğrafi bir bölgeyi kapsamakla birlikte politik ve buna paralel olarak da stratejik bir