Katalog

Asya Cumhuriyetleri açısından bakılırsa, esas sorun Rusya ve ABD’nin Çin tarafından dengelenmesi değil, ABD’nin Rusya ve Çin’i başarıyla dengeleyememesidir. Üstelik Çin, sadece Orta Asya Cumhuriyetleri için değil, dış politikada, ekonomide veya ticarette açılım arayan bütün eski Sovyet ülkeleri için de önemli bir dengeleyici konumundadır. RusÇin stratejik işbirliğinden bahsedildiği ortamda Orta Asya ülkelerinin Çin ile ilişkileri geliştirmeleri bir tarafa, Rusya karşıtı olarak tanınan eski Sovyet ülkelerinin de Çin ile geliştirdikleri ilişkiler mevcuttur. En son örnek Putin’in Çin ziyaretinden... olarak Nisan ayının başında Rusya’nın çeşitli yaptırımlar petrolü için ilk alternatif boru hattını kendi sınırına uyguladığı Moldova ve Gürcistan liderlerinin Çin uzatmayı başarmış durumda. Buna ek olarak Çin, ziyaretleri ilginçtir. Nisan ayında Rusya, Gürcistan ve Orta Asya petrolünün İran aracılığıyla çıkış bulması Moldova’nın başlıca ihracat kalemleri olan şarabın ve projesiyle de yakından ilgileniyor. Petrolünün diğer alkollü içeceklerin alımını yasaklayınca, iki yaklaşık olarak yüzde 14’ünü İran’dan sağlayan Çin, ülkenin lideri soluğu Çin’de aldı. Daha önce Orta Asya petrolünün Hazar Denizi aracılığıyla şaraplarının çoğunluğunu Rusya’ya satan bu iki ülke, İran’ın Neka Limanı’na taşınıp, karşılığında İran’ın Rusya’nın yaptırımını Çin’in desteğiyle bertaraf etme Körfez’deki limanda kendi petrolüyle değiş tokuş niyetinde. Çin ise olanakları dahilinde iki ülkeye (swap) şemasına destek veriyor. Çin, şirketleri sıcak mesaj vermekte gecikmedi. Böylece söz konusu aracılığıyla İran’ın petrol değiştokuş kapasitesini ziyaret sırasında Çin, Gürcistan’ın borcunu neredeyse arttırma planlarına doğrudan katılıyor. İran üzerinden tamamen sildi. Andican olaylarının sonrasında Batı petrol değiştokuşundan Rusya petrol şirketlerinin de ülkeleriyle gerilim yaşayan Özbekistan Rusya’ya faydalanması gündemde olsa da, sonuç olarak bu yönelmekle birlikte, Rusya’yı dengeleyebilmek proje Orta Asya petrolleri açısından gerçekleşmeye amacıyla Özbekistan’ın ilişkilerini geliştirmeye neredeyse hazır ikinci bir alternatif projedir. çalıştığı ülkelerin başında Çin’in bulunması ilerisi Olcott’un bahsettiği Çin’in dengeleyici rolü için oldukça düşündürücüdür. özellikle enerji alanında kendisini gösteriyor. Andican Çin, dünyadan tecrit edilmiş olan Orta Asya’nın olaylarından sonra Çin Özbekistan’a destek vermekle Rusya’ya alternatif ulaşım altyapısını geliştirme kalmadı, bu ülkedeki enerji kaynaklarının çabalarına da büyük destek veriyor. ABD’nin İpek araştırılması için kredi sağladı. Türkmenistan’ın doğal Yolu projesine karşılık kendi İpek Yolu projesini gazıyla da yakından ilgilenen Çin, bu yıl Nisan geliştiren Çin, Sincan Uygur Bölgesi olarak ayında Türkmenistan’dan doğalgaz alımı konusunda adlandırdığı Doğu Türkistan ile Batı Türkistan ön anlaşma yaptı. Anlaşmaya göre Çin, 2009 yılından arasındaki ulaşım altyapısını geliştirmekle kalmıyor, başlayarak Türkmenistan’dan her yıl 30 milyar metre tarihte de olduğu gibi tarihi Türkistan toprakları küp doğalgaz almayı taahhüt etti. Türkmenistan ile 25 üzerinden Avrupa’ya açılma yolunu açmaya çalışıyor. yıllık gaz alım anlaşmasına sahip olan ve geçen sene Bu alanda da Rusya ve Çin arasında hem rekabet hem Özbekistan ve Kazakistan ile anlaşarak işbirliği alanları bulunuyor. Bir taraftan Pekin, Çin Türkmenistan’dan uzanan boru hatları sistemini mallarının Avrupa’ya ulaştırılması için ÇinKazakistanRusya demiryolu hattının geliştirilmesi için görüşüyor, diğer taraftan DoğuBatı bağlantısına katkıda bulunacak olan ÇinKazakistanTürkmenistanİranTürkiye demiryolu projesine de destek veriyor. Rusya’ya alternatif ulaştırma hatlarının oluşturulması konusunda Çin, özellikle enerji alanında başarıyla çalışıyor ve bu konuda ABD’den önde gidiyor. C S TRATEJİ 19 kontrol altına alan Rusya, Türkmenistan’ın bütün gaz anlaşmalarını yerine getiremeyeceğinden endişeleniyor. Bundan dolayı Gazprom, Türkmenistan’ın doğal gaz kaynaklarının mevcut durumunu açıklamasını ısrarla talep ediyor. Rus uzmanlara göre, Mart ayında Çin’e 6080 milyar metreküp doğal gaz satacağını iddia eden Gazprom yetkilileri, Avrupa’ya Rus gazının herkese yetmeyebileceği konusunda sinyal gönderdiği gibi, Rusya’nın alternatifsizliğinden bunalan Türkmenbaşı da aynı sinyali Rusya’ya göndermiş durumda. Çin’in destek verdiği alternatif enerji akımları eninde sonunda Rusya’nın katılımını içerse de (mesela KazakistanÇin boru hattına Rusya’nın katılma isteği) ve Çin, Rusya’nın "stratejik ortağı" olarak tanımlansa da, son tahlilde Rusya açısından Orta Asya’da alternatif enerji kaynakları akışını kimin geliştirdiğinin önemi yoktur. Her bir alternatif hat Rusya’nın enerji kaynaklarının ulaştırılması üzerindeki hakimiyetini biraz daha aşındırmaktadır. Dolayısıyla Orta Asya’da Rusya ile yoğun işbirliği içerisinde bulunan Çin’in bu alandaki her hamlesi Rusya’nın nüfuzunu olumsuz olarak etkiliyor. Zamanında bölgede işbirliği içerisinde olan Rusya ve Çin’in baskın olmaları, Orta Asya Cumhuriyetlerini oldukça endişelendirmişti. Bugün iki ülke arasındaki alttan alta büyüyen rekabet, Orta Asya ülkelerinin hareket alanını genişletiyor. ÇIKAR ÇATIŞMASI Orta Asya Cumhuriyetlerinin bağımsızlığa kavuşmaları, hem Batı devletlerinin hem de bölgesel güçlerin bölgede bir arada faaliyet göstermelerine olanak sağladı. Bugün ABD, AB, Rusya, Çin ve İran başta olmak üzere değişik devletler bölgede "kazankazan" mantığıyla sağlıklı rekabet, etkileşim ve işbirliği içerisinde faaliyet gösterdiklerini iddia ediyorlar. Ne var ki, rekabet kıt kaynaklar üzerinde yapıldığı zaman, çıkar çatışması kaçınılmaz ve yine sıfır toplamlı oyun geçerlidir. Dolayısıyla dünyanın enerji açlığı çektiği bir ortamda Orta Asya enerji kaynakları üzerindeki rekabette birisinin kazancı, diğer tarafların kaybı anlamına geliyor. Orta Asya enerji kaynaklarının Batı’ya açılmasını engellemeyi başaran ve çabalarını bu yönde yoğunlaştıran Rusya, söz konusu enerji kaynaklarının Çin’e açılmasını engellemekte aynı oranda başarı sağlayamıyor. Dünyanın enerji sağlayıcı rolüne soyunan Rusya’nın ileride Çin’in küçük partneri olmak istemediği kesin. Özellikle Orta Asya’da Çin’in giderek güçlenmesi, eninde sonunda Rusya’nın liderlik konumunu sarsacaktır. Bölgede iki lider olamayacağına göre, orta vadede Orta Asya’da Rus ve Çin menfaatlerinin çatışma durumuna gelmesi kuvvetle muhtemeldir. Ne var ki, bugün Rusya’nın bölgedeki liderliğine esas olarak meydan okuyan ABD’dir ve bu konu Orta Asya’daki RusÇin işbirliğini pekiştiren en önemli unsurdur. Rusya, 1990’lı yıllarda Orta Asya’da Çin ile yakın işbirliğine girerek, bölgede tek başına olmadığını kabul etti, etkinliğini sorgulayan Batı ülkelerine karşı bir müttefike ihtiyacı olduğunu gösterdi. Çin’in kendi çıkarlarından ödün vermeden Orta Asya’da Rusya ile geliştirdiği ilişkiler şeması (kalıcı olmasa da) Türkiye’nin baştan beri Batı’nın taşeronu olarak bölgeye girme politikasından çok daha başarılı görülüyor. ENERJİ REKABETİ Çin’in enerji kaynaklarına olan ihtiyacı kaçınılmaz olarak yanı başındaki Orta Asya kaynaklarından yararlanmasına yol açıyor. Bölge ülkeleriyle enerji işbirliğini geliştiren Çin, özellikle bölgedeki tek petrol zengini Kazakistan ile ortak projeler geliştiriyor, yatırım yapıyor. Kazakistan’dan demiryoluyla petrolü taşıyan Çin, Kazakistan Kerimov ve Nazarbayev