Katalog

Hindistan, ABD ve Rusya arasında paylaşılamayan ülke… C S TRATEJİ 21 Nükleer yarış hızlanıyor Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu Araştırmaları Masası [email protected] ükleer enerji günümüzde dünya gündemini meşgul eden en önemli konularından biri. Fosil kaynaklarının dağılımındaki dengesizlik ve paylaşımının hemen hemen bitmesi nedeniyle Hindistan gibi sanayisi hızla gelişen ülkelerin nükleer enerjiye yönelmesi kaçınılmaz oluyor. Diğer yandan nükleer enerji, nükleer teknoloji ve nükleer tesisler gibi konularda Rusya gibi uzmanlaşmış ülkeler bu durumu bir fırsat olarak değerlendiriyor ve sanayileşmekte olan ülkelerden ekonomik olduğu kadar jeopolitik bağlamda da yararlanmaya çalışıyorlar. İran, Çin ve Hindistan’daki nükleer çalışmalar 6–7 yıl içerisinde Rusya bütçesine 5 milyar dolar katkı sağladı. Bu alanda 300–400 bin Rus uzmanın istihdamı da sağlandı. Rusya, her yıl yabancı ülkelerin nükleer tesislerine sattığı nükleer yakıttan da 350–400 milyon dolar kazanç sağlıyor. Nükleer enerji alanında Rusya, Kanada, Fransa, İtalya ve ABD arasında küresel bir mücadele yaşanıyor. Söz konusu mücadelenin bir ayağını da Hindistan oluşturuyor. N Asya’daki hedefleri şimdilik tutmayan, Çin’den, Rusya’dan ve bu iki ülkenin oluşturduğu zorunlu birlikteliklerden rahatsız olan ABD, Hindistan’ı da yanına çekmekte zorlanıyor. Bush’un Yeni Delhi ziyaretinde bu ülkeyi Rusya ve Çin’e karşı yanına alma girişimi, Rus Başbakan’ın ziyaretiyle gölgelendi. arasında Kudankulan Nükleer Tesisi’nin iki reaktörünün yapımı konusunda anlaşma imzalaması ile atıldı. Reaktörlerden biri bir yıl sonra biterken diğerinin 2007 yılında bitmesi planlanıyor. genişletmek için bu fırsatı kullandığına eminim" sözleri nükleer işbirliğinin genişletmesi beklentisini gösteriyor. Hindistan tarafı Kudankulan Nükleer Tesisi’nde 3 ve 4. acil olmak üzere toplam altı reaktörün yapılmasını istiyor. Ziyaret, HindistanRusya ilişkileri için olduğu kadar HindistanABD ilişkileri için de son derece önemlidir. İki ülke başbakanının kapalı kapılar arkasında yaptıkları görüşme sonrasında Singh’in, "Rusya ve Hindistan barışçıl amaçlı nükleer işbirliğinin artırılması yollarını araştırmaktadır" şeklindeki açıklaması, Hindistan’ın 2050 yılına kadar elektrik üretiminde nükleer enerjinin payını yüzde 25’e çıkarma projesinde Rusya’yı ihmal etmediğinin göstergesidir. Fratkov’un ziyaretinde Rusya, Güney Asya ziyareti çerçevesinde Hindistan’ı ziyaret eden ABD Başkanı George Bush’un Hindistan’la imzaladığı nükleer anlaşmalara eşdeğer nitelikte, ekonomik ve jeopolitik bağlamda beklentiler içine girdi. Birçok uluslararası yorumcu bu anlaşmanın Hindistan’ı tarihi müttefiki Rusya’dan kopararak ABD’ye daha da yaklaştıracağını öngörmüştü. ABD’nin Hindistan ile yürüttüğü nükleer ilişkilerindeki temel hedefi "RusyaHindistanÇinİran" dörtlüsünü bölmektir. Fakat Fratkov’un Hindistan ziyaretinde Hindistan Başbakanı Singh’in Rusya hakkında "Denenmiş ve güvenilir dost" deyimini kullanması ABD’nin hayallerini zedelemiş gibi gözüküyor. Nitekim Frtakov’un ziyareti sırasında imzalanan anlaşmaya ABD’den sert eleştiriler geldi ve Hindistan’ın ABD karşısındaki yükümlülüğünü yerine getirmesinden önce Hindistan’a nükleer yakıt verilmesinin tehlikeli olacağı belirtildi. ABD’nin HindistanRusya Nükleer Anlaşması’nı eleştirmesi Hindistan’da da tepkilere yol açtı Singh iktidarının destekçisi Hindistan Komünist Partisi Başkanı Gurudas Dasgupta bu anlaşmaya ABD’nin karışmaması gerektiğini söyleyerek tepkisini ortaya koydu. Aslında Hindistan hükümetinin de ABD’nin göstereceği tepkiyi bile bile Rusya ile böyle bir anlaşma imzalaması, konunun diğer bir dikkat çekici boyutunu oluşturuyor. HindistanRusya Nükleer Anlaşması’nın imzalanması sonrası Bush yönetiminin Hindistan’la imzaladığı anlaşmayı Senato’dan geçirmek için uyguladığı baskıyı artıracağı düşünülüyor. Aslında hem ABD hem de Rusya UAEA ile işbirliğinde olmayan ve Nükleer Silahların Yayılmasının Engellenmesi Anlaşması’nı imzalamayan Hindistan’la bu anlaşmayı imzalayarak uluslararası yasaları ihlal ediyorlar. Bunun temel nedeni nükleer teknolojiye sahip ülkelerin, nükleer enerji tüketicileri ile olan işbirliğinde ekonomik, siyasi ve jeopolitik bağlamda birtakım beklentiler içerisinde olmalarıdır. KIYASIYA MÜCADELE Rusya Hindistan nükleer ilişkilerinin giderek hız kazanması ABD tarafında endişeyle karşılandı ve 2001’den sonra ABD Hindistan’a nükleer denemelerden dolayı uyguladığı yaptırımları kaldırdı. İlişkiler Hindistan Başbakanı Manmohan Singh’in ABD ziyareti sırasında Nükleer alanda işbirliği anlaşması seviyesine ulaştı. Hindistan’a yönelik nükleer izolasyonun kaldırılmasının önünü açan bu anlaşma yürürlüğe girmeden Rusya harekete geçti. RusyaHindistan arasında ekonomik, fosil enerji, nükleer enerji, askeri ve teknolojik işbirliği bir İLİŞKİLERİN TARİHİ HindistanRusya arasında nükleer Fradkov ve Singh birarada... işbirliğinin temeli Sovyetler döneminde atıldı. 20 Kasım 1988’de iki taraf arasında nükleer tesis yapımı konusunda anlaşma imzalandı. 1991 yılında Sovyetlerin dağılması ile birlikte anlaşma yürürlükten kaldırıldı. Aynı tarihte Hindistan, SSCB’nin selefi Rusya ile nükleer alanda işbirliğini sürdürmek için çalışmalara başladı. Rusya Cumhurbaşkanı’nın 21 Nisan 1993’de imzaladığı "Rusya Federasyonu’nun Devletlerarası Anlaşmalarından Kaynaklanan Yurtdışındaki Nükleer Tesislerin Yapımının Tamamlanması Anlaşması" ile birlikte Hindistan’la 1988’de imzalanan anlaşmanın yeniden yürürlüğe konulması konusunda görüşmelere hız verildi. 1995–1998 yıllarında taraflar arasında yapılan görüşmeler sonucu 21 Haziran 1998’de Rusya Atom Enerji Kurumu ile Hindistan Atom Enerji Komisyonu arasında 1988 anlaşmasına ek olarak bir anlaşma daha yapıldı. zincirin halklarını oluşturuyor. Bu halkalardan birinin Bir taraftan Rusya ile nükleer yakıt görüşmelerini kopması zincirin tamamen dağılmasına neden olabilir. sürdüren Hindistan, diğer taraftan 1995 yılında Çin’le Bu nedenle Rusya kendisi için ekonomik anlamda Tarapur’a Nükleer Enerji Tesisleri’ne yakıt verilmesi büyük bir pazar olan ve jeopolitik anlamda stratejik konusunda anlaşma imzaladı. Ancak, Hindistan’ın müttefiki olan Hindistan’ı kaybetmek istemiyor. 1998 yılında nükleer silah denemesi yapması nedeniyle Çin Tarapur’a yakıt vermeyi durdurdu. IZIŞAN REKABET Bunun üzerine Rusya devreye girdi ve 16 Ağustos Rusya Başbakanı Mihail Fratkov’un 16 Mart 2000’de Rusya’nın Elektrotsal Şirketi Hindistan’a 58 2006’da başlayan Hindistan ziyareti sırasında iki ülke ton düşük düzeyli zenginleştirilmiş uranyum vermeyi arasında uzay, bankacılık ve enerji alanları başta kabul etti. Rusya, 2001 yılının Şubat ayında üyesi olmak üzere çeşitli alanlarda 7 anlaşma imzalandı. olduğu Nükleer Teçhizat Sağlama Grubu’na Fratkov ve Manmohan Singh’in imzaladıkları diğer danışmadan Hindistan’ın Tarapur Nükleer Tesisleri’ne bir anlaşma, Rusya’nın nükleer yakıtı olmadığı için nükleer yakıt göndermişti. Rusya’nın bu girişimi grup kapanma tehlikesi ile karşı karşıya kalan Tarapur üyeleri tarafından sert bir şekilde eleştirildi. Nükleer Enerji Tesisleri’ne 60 ton uranyum vermesini Rusya ile Hindistan arasındaki nükleer işbirliğinin öngörüyor. Fratkov’un ziyareti sırasında Singh’in, bir diğer adımı da 2–6 Kasım 2001’de Hindistan "Ben her iki ülkenin sivil amaçlı nükleer çalışmaları Başbakanı Atal Bihari Vajpayee’nin HindistanRusya K