Katalog

18 Küresel ve bölgesel güçlerin sorunu Kıbrıs’ta, ‘Merkezçevre’ değerlendirmesi… C S TRATEJİ Ekonomi, KKTC’yi zorluyor Dr. İrfan KALAYCI İnönü Üniversitesi İktisat Bölümü [email protected] K ıbrıs’ın kendisi küçük olsa da, hakkında yapılan tartışmalar büyüktür. Bunun bir nedeni, Kıbrıs’ın salt Kıbrıslıları ya da Kıbrıs’ta yaşayanları değil, aynı zamanda Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) dışındaki herkesin ve belki de fazlasıyla; ortak sorunudur. Sorun, bir de MerkezÇevre a) Kıbrıs’la tarihsel ve manevi bağlar kurmuş çelişkisi bağlamında ele alındığında daha da olan (Türkiye, Yunanistan ve İngiltere), karmaşıklaşıyor. b) onunla kıyıdaşlık yaptığı için jeostratejik Zaten dünyada iki devletçikten önem atfeden oluşmuş kaç ada vardır ki, küresel devletleri satranç oyunlarının sürekli konusu Tablo:1 (özellikle olsun? Aynı ada üzerinde yaşayıp da Türkiye) ve son refah düzeyi açısından birbirine olarak, karşıtlık arz eden başka iki toplum c) büyük var mıdır? Peki, salt sınır ve nüfus küresel aktörleri değişimi anlaşmazlıkları yüzünden (1974'e göre) m lçü zö Yü (ABD ve AB) dünya ekonomipolitiğini meşgul % çok yakından Km2 ederek, taraf olanlara gittikçe ilgilendiriyor 35,04 42 3.2 yüksek fatura çıkaran başka bir ada Kuzey Kıbrıs olmasıdır. ,56 59 bilir misiniz? 5.510 Bu tablo Güney Kıbrıs 4 2,6 244 netleştirildiğinde, Tampon Bölge 2,76 IBRIS ‘KİM’DİR? görülebilir ki, 256 İngiliz Üsleri 0 0,0 10 sanki Kıbrıs 9.252 Tarihsel geçmişi İ.Ö. 7000 yılına Toplam adası; onun kadar uzanan Kıbrıs (Cyprus), ) ına göre üzerinde kurulu Nüfus (2000 yılı sayım adını Latince bakır yatakları olan Kuzey Kıbrıs % anlamına gelen "cuprum"dan alır. Kişi Türk Cumhuriyeti ,70 Deniz ticareti ve zengin bakır 23 86 208.8 (KKTC) ile Güney Kuzey Kıbrıs yatakları açısından ,30 76 672.800 Güney Kıbrıs bir çok savaşa 100,00 881.686 sahne olan, bir çok Toplam ulusun ve devletin et/ Kaynak: makro.kibris.n egemenliğine giren Kıbrıs adası, Osmanlı'nın egemen olduğu 1571'den beri "resmi tarih"imizin hep baş köşesinde yer aldı. Şu konjonktürde Kıbrıs, "devlet politikamız"ı da bir hayli zorluyor. Ada topraklarında toplam yaklaşık 11 milyar dolarlık yıllık gayri safi yut içi hasıla (GSYİH) elde ediliyor. Türk ve Rum kesimleri bu geliri farklı nüfus ve üretim faktörü yapısıyla eşitsiz bir şekilde yarattığı için doğal olarak yine eşitsiz bir şekilde de bölüşüyor. Kıbrıs’ın Örneğin Kıbrıslı Anadolu topraklarına Türklerin yarattığı olan konumunu GSYİH miktarı gösteren 1.5, Rumlarınki uydu fotoğrafı... ise 9.5 milyar Yüzölçümü ve nüfusunun küçüklüğüne karşın Kıbrıs’taki sorun küresel ve bölgesel güçlerin politikaları açısından son derece önem taşıyor. Ada’nın kuzeyi ile güneyi arasın daki sorun, ekonomik boyutuyla da ciddi farklılıklar içeriyor. dolar civarında. (oransal olarak 1’e 6) Kişi başına düşen gelir ise yaklaşık 1'e 3 düzeyinde. (KKTC 6, GKRY 15 bin dolar) Akdeniz'in incisi sayılan Kıbrıs'ta yaşanan bu tür önemli ekonomik eşitsizliklerin kökeninde, kuşkusuz uygulanan yerel ekonomik ve sosyal politikaların dışında, garantör olan (GKRY için Yunanistan ile İngiltere, KKTC için ise Türkiye) devletlerinin gelişmişlik düzeyindeki farklılıklarının da önemli bir payı bulunuyor: Kıbrıs'ta eşitsizlik ve çözümde uzlaşmazlık, aslında iki kesimin toprağının ve nüfusunun birbirinden oldukça eşitsiz olmasından başlar. Tablo 1’de bu coğrafik ve demografik uçurumla ilgili rakamları bulabilirsiniz. Ayrıca, unutmamalı ki, makro ekonomik değerler (GSYİH pastası, düşük enflasyon, yüksek dış ticaret hacmi, vb.) bakımından da GKRY AB’den aldığı ciddi ve büyük mali destekler (=torpil+jestler) ile, KKTC’ye fark atıyor. Söz konusu ekonomik kalkınma farklılığı da, sorunun çözümünü geciktiriyor ya da çözümün hakça olmasını zorlaştırıyor. Bir başka deyişle, KKTC de en az GRKY kadar gelişmiş olsaydı, çözüme daha çabuk ve daha hakça ulaşılabilirdi. KuzeyGüney çelişkisi işte tam bu noktada "dayatıyor." Bu ada, Ortadoğu ya da Kafkasya gibi petrol ve maden zengini olmadığı için jeoekonomik açıdan pek önem taşımayabilir, ancak uluslararası petrol/enerji nakil yollarından biri ve askeri savunma nedeniyle bir gözetleme yeri (üs) pozisyonuna elverişli olduğu için jeostratejik değeri oldukça yüksek. Yukarıda adı geçen ülkelerin iştahını kabartan da işte bu özelliğidir. Kıbrıs Adasının Yüzölçümü ve Nüfusu K KUZEYGÜNEY ÇATIŞMASI Gelişmiş ülkeler ya da sanayileşmiş kapitalist ekonomiler, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin öncüsü oldukları, bir başka deyişle, insanlığı dönüştüren gelişmelerin odağında yer aldıkları için "Merkez"; gelişmekte olan, çeşitli derecelerde yoksul ya da az gelişmiş ülkeler ve/ya orta gelişmiş ülkeler de Merkez'e bağımlı oldukları için "Çevre" (periferi) diye adlandırılırlar. Benzeri bir ayırıma göre, eskiden BatıDoğu çatışması şimdi KuzeyGüney çatışması olarak bilinmektedir. MerkezÇevre ilişkisi ve etkileşimi, bir piramide benzetilebilir. Piramit mantığına göre, Dünya ekonomileri gelişmişlik düzeyine göre basamaklandırılmıştır. En az gelişmişlikten en çok gelişmişliğe doğru gidildikçe piramit sivrilmektedir. Piramidin en geniş bölümü taban bölümüdür ki, Çevre diye nitelendirilen çok sayıda ekonominin bulunduğu yer burasıdır. Bir basamak sonrasında Merkez'e giriş başlamaktadır. Merkez, başta AB ve G7'deki Avustralya ve Kanada yer almaktadır. ABD, Merkez'in merkezinde, daha doğrusu en tepesinde oturmaktadır. Dikkat edilirse, GKRY AB üyesi olması nedeniyle, doğal olarak ve hatta zorunlu olarak bir Merkez ülkesi sayılır. KKTC ise, gerçekte konjonktür veri alındığında bir Çevre