Katalog

Araz ASLANLI TUSAM Kafkasya Araştırmaları Masası Güney Kafkasya’da Moskova’nın ileri karakolu… C S TRATEJİ 15 Gürcistan’dan boşaltılmaya başlanan Rus askeri varlığının önemli bir kısmı da Ermenistan’a yerleştiriliyor. Ermenistan günümüzde iki askeri hava üssüne sahip. Bunlardan birisi Gümrü’de, diğeri Erivan’da bulunuyor. ovyetlerin dağılma sürecinde hiçbir bölücülük hareketine maruz kalmayan tek Güney Kafkasya Cumhuriyeti olan Ermenistan, başka bir özelliğiyle de askeri konularda devamlı gündemde kaldı. Ermenistan, Azerbaycan’a yönelik toprak iddiaları ve gerçekleştirdiği saldırı nedeniyle Azerbaycan ile uzun süre savaştı, günümüzdeki ateşkese karşın, savaşın olasılık dışı olmaması, bu ülkeyi askeri açından tetikleyen ve motive eden etken bir durum oldu. Ermenistan diğer Güney Kafkasya Cumhuriyetleri’ne oranla ordu kurma sürecinde daha hızlı davrandı. Askeri mühimmat açısından da diğerlerine oranla daha az sıkıntı yaşadı. Sovyet ordusunda Gürcistan ile yaklaşık aynı oranda subay kadrosuna sahip oldu. Ordu kurma sürecinde Azerbaycan’a oranla daha fazla eğitimli askeri personele ve subay kadrosuna sahip olmanın avantajını yaşadı. Ermenistan ordusu, resmi olarak Ermenistan Devlet Başkanı Levon TerPetrosyan’ın 28 Ocak 1992 sayılı kararı ile oluşturuldu. Onun öncesinde resmi olmayan birlikler mevcuttu ve bu birlikler özellikle Sovyet ordusundan aldıkları teknik destek ve silahların yardımıyla Azerbaycan’a yönelik ciddi saldırılar gerçekleştirmişti. Yeni ordu büyük ölçüde Sovyetlerden kalma altyapının üzerinde kuruldu. Sovyetlerin askeri varlığını paylaşmak ve geleceğe ilişkin kararlar almak üzere toplanan Taşkent Zirvesi’ndeki paylaşım sonunda Ermenistan, 180 T72 tankına, 180 BMP1 zırhlı aracına, 60 BTR60 ve BTR70 zırhlı aracı ile çeşitli füze sistemlerine sahip oldu. S Ermeni ordusunda Rus etkisi Bağımsızlığının hemen ardından Azerbaycan’la savaşa tutuşan Ermenistan ordusundaki Rus etkinliği, ilerleyen yıllarda bazı soruşturmalar nedeniyle ortaya çıktı. Erivan yönetimi Yunanistan’la da askeri eğitim konusunda ciddi işbirliği yapıyor. hedefliyor. Bazı uzmanlar işgal altındaki Azerbaycan topraklarında Ermenistan’a ait tank ve zırhlı araç sayısının 700’e yakın olduğunu ileri sürüyor. Bu bölgedeki tank sayısına ilişkin çeşitli uzmanlar tarafından verilen rakamlar 120 ile 316 arasında değişiyor. İşgal altındaki Azerbaycan topraklarında bulunan bu askeri kapasitenin Ermenistan ordusunun değerlendirilmesi sırasında verilmesinin nedeni tüm bunların, aslında Ermenistan askeri kapasitesinin bir parçası olmasıdır. Bunun yanında Ermenistan’daki mevcut asker ve askeri mühimmat sayısına ilişkin rakamlar da hiçbir zaman gerçeği yansıtmadı. Resmi verilere göre, Ermenistan ordusu 102 adet T72 tankına, 218 adet zırhlı araca, beş adet Su25 bombardıman uçağına, bir adet Mig25P saldırı helikopterine, iki adet L39 eğitim uçağına, 14 adet, Mi24 helikopterine sahiptir. Çeşitli ülkelerden alınmış füzelere ve yaklaşık 45 bin askerden oluşan mevcudu bulunuyor. Bu askerlerin yaklaşık 40 bini kara kuvvetlerinde görev yapıyor. Bazı askeri araştırma merkezlerine göre ise tank sayısı yaklaşık 120 civarında olup, bunlardan en azı 10 tanesi T80 modelidir. Ermenistan’ın askeri niteliği bakımından bu ülkedeki Rus askeri varlığı büyük önem taşıyor. Ermenistan’da yaklaşık beş bin Rus askerinin bulunduğu tahmin ediliyor. Bunlardan sadece üç bini 102 sayılı Gümrü Askeri Üssü’nde bulunuyor. Rusya’nın Ermenistan’daki askeri üssünde 100’e yakın tank, yaklaşık 150 zırhlı personel taşıyıcı, 30 adet Mig29 uçağı, S300 füzeleri ve diğer askeri mühimmat bulunuyor. Gürcistan ile Rusya arasındaki gerginlikler sürecinin ardından ASKERİ İLİŞKİLER VE EĞİTİM MEVCUT ASKERİ KAPASİTE Ermenistan Türkiye ile olan sınır bölgelerini bölgedeki Rus birliğine emanet etmiş durumda. Gürcistan ile sınır bölgelerine fazla önem vermiyor ve askeri kapasitesini yoğun olarak Azerbaycan ile sınır olan bölgelerde yerleştirmiş bulunuyor. Azerbaycan’ın Nahçıvan bölgesi ile diğer kısmı arasında yer alan Ermenistan illeri (İran ile Ermenistan sınırını teşkil eden bölge) bu sınırın hemen yanındaki Azerbaycan toprakları işgal edilinceye kadar Ermenistan açısından olağanüstü şartlarla muhafaza edilen bir bölge oldu. Günümüzde halen Ermenistan birliklerinin konuşlanması açısından bu bölge çok önemlidir. Ermenistan, önemli sayıda askeri araç gereci, işgal altında tuttuğu Azerbaycan topraklarında bulunduruyor. AKKA Anlaşması’nın zorunluluklarından kendisini bu yolla bir ölçüde kurtarmayı Ermeni askerler... Dış askeri ilişkilere büyük önem veren Ermenistan, Azerbaycan dış politikasının ilk yıllardaki sert çizgisinden kaynaklanan bazı sorunlarını ve Ermeni lobisinin yaptığı propagandadan kaynaklanan üstünlüğünü kendi lehinde kullanmaya çalıştı. Ermenistan özellikle Batı karşıtlığı özelliği daha çok ön planda olan Rusya ve Çin ile üst düzey askeri ilişkilere sahip oldu. Bunun yanı sıra, Yunanistan, Bulgaristan, ABD, Kırgızistan ve diğer ülkelerle de kendi yararına ilişkiler geliştirebildi. Hem NATO ile Barış İçin Ortaklık, hem de Rusya’nın denetimindeki Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü çerçevesinde ortak askeri çalışmalarda bulunmaktadır. ABD ise hem NATO çerçevesinde Ermenistan’ın askeri eğitim sürecine katkıda bulunuyor, hem de bu ülkede bizzat askeri eğitim projeleri uyguluyor. Ermenistan ile Rusya arasındaki askeri ilişkilerin boyutu hem komşu ülkeler hem de önemli güçler tarafından zaman zaman endişeyle karşılanıyor. Fakat bu endişelerden kaynaklanan soruları yanıtlarken hem Ermenistan hem de Rusya yetkilileri ilişkilerin "özel" olduğunu vurguluyor. Rus yetkililer, Ermenistan ile olan askeri ilişkileri hem BDT çerçevesinde ortak savunmanın, hem de iki ülke arasındaki "özel stratejik ortaklığın" bir parçası olarak gördüklerini vurguluyor. Ermenistan yetkilileri ise, Rusya ile olan askeri ilişkilerini daha çok kendi güvenliğinin bir parçası olarak tanımlıyorlar. Ermenistan askeri açıdan Rusya dışında özellikle Yunanistan ile iyi ilişkilere sahip. Hatta Şubat 2003’te küçük bir Ermenistan birliği Kosova’daki barış gücüne Yunanistan taburu içerisinde katıldı. Bunun yanında uzun süredir Atina’daki Harp Akademisi’nde ve Askeri Sağlık Akademisi’nde Ermenistan ordusuna eğitim veriliyor. Son yıllarda devamlı olarak Rusya’nın Ermenistan’ı askeri teknoloji ile önemli ölçüde beslediğine ilişkin değerlendirmeler yapılıyor. Hatta, son dönemlerde Rusya’nın Ermenistan’a S400 füzesi verdiğine ilişkin iddialar da ortaya atıldı. Bu konuda resmi bir doğrulama yapılmamakla beraber, daha önceki yıllarda yaşanmış olan bazı gelişmeler bu iddianın pek de temelsiz olmadığını gösteriyor. Hatırlanacağı üzere, 1997’de Rusya’da yürütülen bir soruşturma sırasında, 1994–1997 yılları arasında Rusya’nın Ermenistan’a yaklaşık bir milyar dolarlık silah ve arasında T82 tanklarının da bulunduğu askeri araç gereç verdiğini ortaya çıkmıştı. Yapılan açıklamalarda tüm bu askeri malzemelerin karşılıksız olarak Ermenistan’a verildiği ifade edilmekteydi. Daha sonra yürütülen soruşturmalar Azerbaycan’ın ısrarlı taleplerine rağmen bir sonuç ortaya koymadı. O sıralarda Ermenistan’ın toplam bütçesinin bile 100 milyon doların altında olduğu göz önünde bulundurulursa, bu ülkeye Rusya tarafından yapılmış hibenin önemi biraz daha iyi anlaşılacaktır. Günümüzde Ermenistan ordusuna ilişkin teknik verilere tam olarak ulaşmak, dolayısıyla tam bir değerlendirme yapmak çok zor. Fakat bir yandan olumsuz ekonomik koşullar içerisinde bulunduğunu durmadan ileri sürmesine rağmen aşırı silahlanmaya verdiği önem, diğer yandan bu ülkedeki Rus askeri varlığı, ülkenin güvenliğini askeri açından önemli ölçüde teminat altına alıyor. Fakat tüm komşularıyla yürüttüğü olumsuz ilişkilerin ve sadece askeri alanda yatırım yapmanın oluşturacağı genel sıkıntının, eldeki askeri kapasite ile önlenip önlenemeyeceği ayrı bir sorun oluşturuyor.