Katalog

20 E C S A geninde son derece çalkantılı bir dönemin yaşanacağına yönelik mesaj vermektedir. (Türkiye’de çok bilinen ve adı “Ayrılık” olan Azeri şarkısı iki sevgilinin değil, İran Azerilerinin kuzeyden ayrılığını anlatmaktadır) 5 Doğal kaynakların ekonomiye kazandırılması ile yılda ortalama 20 milyar dolar gelir nedeniyle yaratacağı pazar ortamı tüm Kafkasya’nın ekonomik ve siyasi istikrarının lokomotifi olabilir. 6 –Başta BTC ve diğer doğalgaz projeleri, KarsTiflisBakü demiryolu projesi, TürkiyeGürcistanAzerbaycan arasında Batı’nın çıkarları ile çakışan bir güvenlik koridorunun oluşmasına neden olmaktadır. 8Projeler özellikle Yugoslavya gibi parçalanma olasılığı bulunan Gürcistan’ın toprak bütünlüğünü koruyan omurga işlevi görebilir. 9 Güvenlik koridoru zamanla Ermenistan’ın tarihsel saplantılarını aşıp Gürcistan’ın SameshiCavaheti, Azerbaycan’ın Nahçivan bölgesi ve Dağlık Karabağ üzerindeki taleplerinden vazgeçirebilir. Böylece nüfusunun erimesi durudurulmuş, kalkınan, istikrarlı, ırkçı diasporadan bağımsız politika geliştiren bir Ermenistan karşımız çıkabilir. Koşulların taşıdığı riskler tratejik avantajların taşıdığı riskler iyi yönetilemediğinde Ortadoğu örneğinde olduğu gibi dezavantaja dönüşmekte, refah yerine gözyaşı getirmektedir. Azerbaycan için de oldukça büyük riskler bulunmaktadır: 1Aşırı büyüme bir avuç mutlu azınlığın elinde birikir, gelir dağılımının düzelmesine paralel gitmez ve süreç ancak emperyalistlere sürekli taviz verilerek devam ederse, ülke de radikal İslami akımlar güçlenebilir. 1970’li yıllarda İran’ın, petrol ambargosunun dışında kalması ve fiyatların hızlı artması nedeniyle kısa sürede GSMH’sı hızlı büyüdü. Ekonomik büyümenin gelir dağılımındaki bozukluğu düzelt TRATEJİ nerji kaynakları avantaj veya dezavantaja dönüşebilir… Fırsatlar ve riskler ülkesi: Azerbaycan Yrd. Doç. Dr. Kenan GÖÇER Beyken Üniversitesi kgocer@beykent.edu.tr zerbaycan 20. yüzyıl başında, dünya petrol üretiminin yaklaşık yarısını karşılıyor olması nedeniyle stratejik önemi bugünkü Ortadoğu’nun konumuna eş değerdi. İngiltere’nin 19. yüzyılın son çeyreğinde zengin kömür rezervlerine rağmen enerji tercihini petrolden yana kullanması ve hegemonyasını tehdit eden Almanya ve ABD’nin ayak seslerini duymaya başlaması Musul ve Kuzey Azerbaycan’ı vazgeçilmez kılmıştı. Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Azeri petrollerini Rusya’nın alması, İngiltere’nin gerek Lozan’da gerekse sonraki süreçte Musul’dan niçin vazgeçmediğini açıklamaktadır. Azerbaycan petrolleri Birinci Dünya Savaşı’nda olduğu gibi İkinci Dünya Savaşı’nın da kaderini değiştirecek kararlara yol açmıştır. Azeri petrollerinin cazibesi Nazileri Karadeniz’in kuzeyinden Rusya’yı işgale sürüklemiş, ancak Hitler’in orduları soğuk kış koşullarında Sovyet savunmasını yarıp enerji kaynaklarına ulaşamadan yenilmiştir. Azeri petrolleri soğuk savaş sonrasında da önemini bölgenin jeopolitik yapısından kaynaklanan alternatif özelliği nedeniyle korumaktadır. A zerbaycan’ın petrol kaynakları, yalnızca kendisi için değil Kafkaslar için istikrar ve karmaşayı birlikte getirebilir. Yüzde 20’si Ermenistan’ın fiili işgali altında bulunan Azerbaycan, 2000’li yıllarda gösterdiği kalkınma hızı ile yıllık bazda Çin’i bile geride bıraktı. Petrolünü uluslararası piyasalara sunamamasına karşın bu gelişmeyi yakalayan ülkenin, gelir dağılımında adaleti gözetmeden büyümesi önemli riskler taşıyor. mek yerine bozması, ülkede seküler bir yaşam tarzının ve entelektüel birikimin varlığına rağmen İslami devrim yaşanmasına neden olmuştu. İran karşı devriminin bugün Ortadoğu’da ne kadar çok problemin kaynağı olduğu dikkate alınırsa, benzer sürecin Azerbaycan için de yaşanmasıyla çıkacak sorunların bedelini ödeyecek ülkelerin başında Türkiye gelecektir. 2 Radikal İslamın güçlenmesi beraberinde rejim değişikliğine neden olabilir ve ülke İran’ın kontrolüne girebilir. 3 İran, Irak’ı Şiiler aracılığı ile kontrol altına alma fırsatı bulundurarak, nükleer güç haline gelir ve Azerbaycan’da İslami akımlar güçlenirse tüm bölge ve başta Türkiye için oldukça sorunlu bir dönem başlar. Türk dünyasından, hem de 150 yıl süren Safevi Osmanlı savaşları nedeniyle batıdan kopuş yaşamıştı. (1) Azerbaycan, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Bolşevik devrimi nedeniyle Sovyet yönetimi altında kaldığı 71 yıllık sürecin ardından 1991 yılında bağımsızlığa kavuştuğunda, artık İran için risk teşkil edecek kadar laik yapıya kavuşmuştu. Mezhebin belirleyici olmaması ve laik yapı, ülkeyi Türkiye’ye yaklaştırmıştır. Azerbaycan, Rusya’nın desteği ile Dağlık Karabağ bölgesini Ermenistan tarafından işgal edilmesi nedeniyle bağımsızlığının tadına varamadı. 1992 yılına gelindiğinde kişi başına gelir 200 dolara kadar gerilemişti. 1994 yılındaki ateşkes sürecinde ülke topraklarının yüzde 20’si işgal edildi ve yaklaşık 1 milyon Azeri göç etmek zorunda kaldı. Azeriler kendi ülkelerinde onlarca kampta ve tren vagonlarında mülteci gibi yaşamaktadır. Tüm bu yaşananlara rağmen Azerbaycan askeri ambargolarla karşı karşıya kalmıştır. Baba Aliyev, enerji kaynaklarını istikrarı sağlamak için büyük güçler arasında denge politikasında kullanarak ülkesinin yok olma sürecini engelledi. Bölgeyi etkileme potansiyeli zerbaycan zengin enerji kaynakları nedeniyle tüm Kafkasya için fırsatları ve tehditleri içinde barındırmaktadır. Söz konusu fırsatlar şöyle sıralanabilir: 1 Dünya petrolleri içindeki payı düşük olmakla birlikte Avrasya bölgesinde Ortadoğu ve Rusya dışında BaküTiflisCeyhan (BTC) boru hattıyla alternatif güzergah konumundadır. 2 BTC ile Bakü, Hazar Havzasında bir Akdeniz limanı olarak algılanmaktadır. Hat, bölgede Azeri petrolleri dışında tüm havzanın petrollerini de taşıma kapasitesine sahiptir. 3 Hazar’ın statüsü sonrasında denizin altında henüz tespit edilmemiş, ancak oldukça fazla olduğu varsayılan rezervler BTC’yi ilerisi için vazgeçilmez kılmaktadır. 4 Azerbaycan İran’ın kuzeyindeki 30 milyon soydaşı ile komşudur. Farklı iki rejimden birinin diğerine benzemesi olasılığı ABD, İran ve Rusya üç A Kaynak :www. worldbank.org , , world development indicator, 2004 (2) 4 Azerbaycan’da Rusya’nın kontrolünde Gebele radar istasyonunun olması, ABD’nin ülkedeki ekonomik çıkarları, İran ile yapılan saldırmazlık anlaşması, Türkiye ile iki devlet bir millet boyutundaki yakınlık askeri gücü zayıf bir ülke için oldukça zor diplomatik sürecin yaşanacağını göstermektedir. Yapılacak ufak bir hata kar topu gibi büyüyerek ülkeyi kolayca istikrardan uzaklaştırabilir. İstikrar için ödenen bedel afaviler döneminde (15011722) Şiiliğin resmi mezhep olmasıyla, Azeriler hem doğusundaki Sünni Grafikte görüldüğü gibi 1991 sonrasında savaş nedeniyle iki rakamlı hanelerle küçülen Azerbaycan, 2000’li yıllardan itibaren iki rakamlı hanelerle Çin’in bile ilerisinde büyümektedir. Ancak sosyal göstergeler ve gelir dağılımının ekonomik büyümeye yansıması eş zamanlık göstermediğinden kısa sürede düzelmesi zor olmaktadır. İşgalin sonuçlarının ve göçmen durumundaki yaklaşık 1 milyon Azerinin durumunun düzelmesi zaman alacaktır. Ülkenin petrol zengini olması insanları sabırsız kılmaktadır. 2000’li yıllardan sonra henüz BTC ve doğalgaz projelerinin hayata geçmemesine rağmen iki rakamlı büyüdüğü dikkate alındığında söz konusu proje S S ?