Katalog

III Hr Uhısun Varohışu Yıl 1933... Cumhuriyetın 10'uncu yılı... Ortalık çm çın ötüyor: Çikttk açtk alınla, on yılda her savaştan... On yılda on beş mifyon genç yarattrk her yaştan... Onur... Güven... Umut... Toplumun her katında ootocofto bakışın iyimserlıgı elle tutulur gibi duyumsanıyor. Oysa f923'ten beri tarihsei zaman açısından çofc kısa bir süre geçmiş... Ya 1923ten önce? 1923'ten önce tarihın takvim yapraklarını geriye doğru koparmaya başlarsak. 1911 e değın zaman tünelinde goreceğimizşeysavaştır... Savaş, savaş, savaş... Trablusgarp Savaş*, Balkan Savaşı. Birincl Dünya Savaşı. Ulusal Kurtuluş Savaşı... Türtdye ılk kez on yıllık bir banş surecini, tadına yararak yaşamak otanağını bulmuştur. Evet. 1923'e deuın ülkenin ner yanı düşman çizmeteriyle çignenmiş, yarup yıkılmış, harabeye dönmüş. genç kuşaklar savaş meydanlannda tükenmişbr; ama Cumhuriyet'ın ilk on yıh mucizeli bir rüya gıbı yaşanmıştır; savaştan banşa dönerken Aydınianma Devnmi'nin ışgında laik Türkıye Cumhunyeti'nin tnmelleri bu on yılda atridı. 10'uncu yılın coşkusu gormeye degerdu dillere destan <#• du. Cumhuriyet'in 73'üncü yılında gazetemiz o coşkunun bir belgesini okurianmrza ulaştırmak istedt. Bizim cumhuriyetimiz öteki ülkelerden farklı bir sürecin ürünüdür; uzun sürelı bir "BagtmsiZttk savaştnn\n sonucunda kurubnuştur: kımısı bu savaşa 'Kurtutus Savap'dryor... Gerçekte bir "varobff savaşs* yaşadtk. Çünku tanhsel dönemın dünya egemenleri "Türklen Avrupadan kovtnak ve Tüririye'yi böiüştürmek" karamı vermışterdı. TürMer, Mustafa Kemal undertiğinde Batı emperyalizmtnı Anadolu'da yenikjiye uğrattıktan sonra çağdaş uygarlık yolunda devrımci bir devtetın temellennı atarak bütün dünyayı şaşırttılar. Ancak her şeyi yenl baştan yapmak. kurmak düzentemek. onarmak zorundaydılar: sefaletin, yokluğun, olanaksızlıuın sözcüklerte tarami bile yapılamazdı; ne sermaye vardı eloe ne de yelişmış ınsan,.. Bugünkü kuşaklar o günleri hayal bite edemezler. Türkiye Cumhunyeti'nin bir Merkez Bankası bile yoktu; düşünmehyiz ki Aydınlanma Devrimi'ne yonelen ülkede. Batı uygariığının ktasik edebryat ve felsefe ürünten ulusal dile çevnlmenuşti. Ybkluklan variığa çevirmek seferberiıgının coşkusuyla sokık soluğa utanılmışlı 10'uncu ytta... O dönemın dünyasında Türkıye Cumhurlyeti en saygın devletterden biri olmuştu. Ilk 10 yılda ortaçagın teodal kurumiarı tasfıye edilmiş. Cumhurtyet kifmlmuş, çağdaş uygarlığın hukuku bonimsenmış. knrfm hnktnn one çıkarılrmşlı. 0ğretim eetorbefiiOiMde yetişen genç kuşaklara gelftcek için qü venlliyordu. Bugünkü gençler içkı "Yürtta Suth, Cfhanda Suth" ilkesi ne kadar doualdııi.. Çevreterine baktıklan zaman, genç kuşaklar gördükleri her şeyin çok eskiden ben var olduöunu sanıriar. Oysa OsmarMı ile Cumhuriyet arasındaki fark, devnmin büyük atılımıyta katıldığımız çağdaş uygarlık seferberlıuinde temelleri atılan iki dünyanın defter yaıgılannda belirginleşıyor. Cumhuriyet Devnmı'mn bugün vardığt noktada elbette 21 'Incl yüzyıbn atıbmlanna hazırlanmalıyız. Ne var ki şu özdeyişi belleğimizin kılavuzu yaparak: "ui'tnü unutmaL Bugunu tyt antanun." Ne yazık kı bugün Türkiye Cumhunyetl. tarlhlnin en bunalımlı dönemfcrinden birini yaşamaktadır. Hortlayan gerlcMk, Cumhunyet'ın ılk donemlenni kütüleyerek Osmanlfya eğfîimın sıyasetinı şerıatçılığın payandalanndan biıine dönüştürm müştür. Vbnı mandactkk" aJmtş yürümüş. bir ülkenin bağımsızlığı erdem değıl, erdemsiziik sayrimaya başlanmıştır. "Haftzm beşer nisyan üe malutdur" (Insan beJte^i unutkanlrkla sakattır): öyteyse Cumhuriyet tarihini kötüleyıp, Cumhuriyet fa rihine ve Atatürk'e düşman kuşaklar yetiştırebilınz. diyenler ortaiıktadır. Hayır... Insan. eğer insan ise tarihini brtimsef açıdan deoerlendirecektır; gecmişe hurafeterie ve köfgüdüyte yaklaşmak çağdaş insana yakışmaz... 10'uncu yıl be»geterinden biri sayılabilecek olan bir çaiışmayı. okuriarımıza bugünden ba^ayarak foıma forma venyoruz. O günlerin olanaksızlıklan içinde hazırianan bu yapîtın "Upkı bastmı "nı bugün 1933'ün koşullannı anlamak ıçın değeriendirmek gerekiyor. Aydınlanma Demmi ve Laik Cumhuriyet'incoşkusu nokta $udıır: On yılı aşkın bir döncnı hıvyunca sürcn suvdîjlarda (Balkan Sava^lan. Hînnci Dünya Savaşı, Kuriulu^ Ssıvıı^Odevlelîn ve halkın olanaklan crıyıp lükvnını$tı I lclc Kurtuluş Sava/ji'nda dcyiş ycrindcysc ycıkcan varcüilcnolanaklaı hilc kuîlunılmt^h. Ycni kurulan lürkıycC'unılıunyctubuııcayoksunluğa kar^ın, kcndi ekonomik olanaklarını yanıtına vc kalkınma uiılıınlarmı sürdürrıur çabasındaydı. *Ycdi düvclc mcydaıı okuyaııık* Ma^ınısı/lık Savaşı'nı ka/anan halkın uiiis.il omuu. yonclicilcrcc hcr^cyın iîstündc tutulııynrilu. Kapitülasynnların kaltluılrniisı, dıv» hagunlılıgın M>na ennesî. cn büyük üvünç ncdcnlerîıulendi. ALPAYKABACAI.l nuncu YıP. bir cntkuufu • bir ılc\riııı cn^kıısıı. (iorkcmtı Inrcıılcrlc. üı; jıfın iKa gecc kullanılı. Dcvıınrin nıınıarı Mııstafa KomaL | KUsım l'M.Vtc Hiiviik Mıllci Mcclisi'ni ac»î> sü>k\ıiKİc/'Millctımi/ın jttîslcrtiif ı la^kın scvınvlcr. goıuitkrtını/i ıftiharlü doldurdu" ılıyccckii. Padişahııı ülkcılcn kiivnuMnm \c hiilifclipc MUI vchlmcHİnin »nlınılan. ;ıllı yfi/yıllık Osnıantı Impamiorlıı^u'ıuın sım kalıntılun Ü7crinıic ycnı bir ılcvlcl kunılmu> vc bu dc\lcl ycnı bir tcınclc Ülkenin kurtulUMimt s.ıpLıv:ııı \c tlcvlcii 'Cumhuriycr Icmcli ii/cnnc niuruinlann cıı i Mfflsıiklii bıılunan Mıı.stut'a Kuinıl, ycnı bır ıılııs. ycnı bır yayını bı s ıuıı. ycnı bn laııh. ycnı hıı dıl, ycnı bir varlık öııgormü.^; o döncnıdc anlalııııını 'Inkılap* sö/vügiiııdc hulaıı İKvrim'in yoluııu Kohııcıni^ huiîııı kurumların larihc jiöınülımv>ini. S*u^da> uygarlık dıi/r> mc uİH^ılniîiMtiı ısliyurdıı. Snnr.ıdiin. adlnndırmak. küvüınscnıck. alaya almsık yibi amaı;larla dcâişik s.ııılaı vcnlcıı bu dcvhmin icmclinde Ayılııuanmu vnrdı Aydınlaıımumn \ecıınıhuriyc1 rcıiıııinin onsıı/ olnnııuı/ bırıııcı koşulu. hıv kuşkıısıı/. laiklıklı; ilk lıcdcL tnptum vc ıkrvlct ya^ımına laıklı^ın q!cıııcn kılınmsısı uldıı. 'Onuncıı ^'ıPın aıılanı \v öncmi l):ıha on bır yıl önce Anadohı ıtrtalarnıa kadar ilerlcmış olaıı dti$man:ı karşı nlüm kulım savaşı vcrcıı. ııııuıtsu/luklarkı ıımul amsında canı kanı pahasınu gidip gckıı hir halkın Inı cn^kuya kalılmaınası dü^ünülcnKvdi. Oııuncıı yılın. on beş miiyoııltık halk killcsı açısımlan anlaın vc ütıcını buıada>dı. l tcrsini dv po/ilen ka^ırnıa>alını Musiala Kcnıal vc yunındaki bir uvııç dcvrınuri ilc tulııcuLırıtı. c>kurcılann yollan daha sava.Miı îlk yıllannıiii ayrıimaya ha^hımışıı. Musiat'a Kcmal. yalnı/ca askcrı alatulakı yeCcncklcnylc ücvkiıılc^cn hiröndcrolmakla kulsa. ıı/agı göınitik. jffK'lü sc/yilcrlc dnrısınmak vc çc\ ro>ini iyı lanımak gihı kı$ıscl ü/cllıklcr ta^ımasıydı, dcvntnın lcnıclı atılanıa/dı. (>: tııiucuları. Vikaaıbn. kar^ı dcvrimcilcri "aaf dı^ı1 bırakarak, güvenlı adıınlarla aınucına yüriidü. L.n^cllcn bır birnnadnııkaldırdı. Ku^kusu/ kı buııun topluma yansimalan, .sarsıntılan oldıı. Aynca. okuıııa ya/ıııa unını v<>k dü>ük. hoş ıııanı.>larla yciı>lııılıi]i^ nlan dıınık (slatik) toplum. dcvrıını vc ilevrimin jıcıvkliıdı^ı dıııamı/nıi kavnıyıp buna ayak uydıırahilccck konumda tkftıldı. Orlaçag diMinccsıın a>amamı$ vcvrclcr. tlııı luarcii yapanlar. ^ıkarcılartma ve donıııc dı^ biliyt>rlardı. Ycr ycr. /aınan /aman kalkı^ınalar oldıı. Suikasl gııı^ımlcrmc rasllaııdı. Kubilay öğrctmenin *chiı edilmcsı gibi korkunc; ulaylaryaşandı. Hüliin hunhıra kar^m ycni^ killc, *kıırlancı (ia/i Pa^a'ııın yantmhı ycr .ıldi Kiilliîr, ekunumi, Ivknikl ~^ Cumhuriyet Aydıııianıtvınm küllürdü/c)ınıKki cnöııcıııli İ. ya/ı vc dil alanlarınd«ıki nldu. Yü/yıllaı Kıyu kullaııılagclmi^ Arap lıarlicı iııı üv ay içcrİNİndc nıpluın \c dcvlcl ya^ımındaıi 'liiNİ'ıyc1 cdıp ycnı hiı »hccc'yc gcvınck. biiyiîk kiîkicncilik ^irı^ınıi olmakian da öic. ba^lı ha^ıııa çok öncmli bir dc\Tİmdi. l >c\rimtıı öndcn. kıı^ktısu/ ki. hıııılann vc bcıı/crlcımın hinakım sarsımılanı yol avatagını kcsiirchilıyordu. Aıııa gti/c uMıpı >ııydıı: IX\rim, kcndi yasulannı kcııdısi kw:ır. Vc her tkvrırn, kavinılma/ ularak. l>;ı>lun^ıvla bırlakniı sarsıntılara Vül avar. Atnaca ııl:iMİınca butılar unadaıı kalkar. A>dırılannvı; ckiHimni vc lcknik alanlardaki hcdcllcrcdcula^ılniiisını saglayacaklı. Topluın. biîylccc dinamık. cunlı bır yapıya ukı^icaklı. Sanaytkrşıuc. ^clıırcilik. haîk sa^lı^ı. tıla$ıın. vb. ynnlcnııık'n gcrcklı all>apı kuııılınalı vc 'snsyal dcvlcl'c ycçihıiı.'liydı. Ancak hıı Mnıuvlara \armak için cfi knhı haglı olutınak. aydınlanmanın mcyvclerıni hcklcınck.'dcvmu ruhırna aykınydı. Ikvriıuin ö/giîl maiıiıĞı. dcvnmci dü/cnc^ı ı^lclcnlcnıı. scV komisu .ılanlar hsı^ia nlınak iî/crc\ her alanda alılınilam yonclıncsıııı /orıınlu kıiıyordıı. I )öl<ıyiM> la, ^ayila^ bır snsyal devlclin yapması gcrckcnlcrın gcrvckk^mcsi iı;ın eldcıı uclcıı v^ba haruınıyordu. Durada giı/dcn u/iik hulundurulnıaıııaM gcrckcıı Türki^c'nin saralfnaz lemdi ~ On yılın sımuna {selindijtindc. Cumhuriyet Hayramı L'o$kııvla kııllanırkcn ilk yıllann dagdagası da soııa criyor; tk'vnııı Icmcli ü/cnndc ycnı bır dcvlcl yfikseliyordu. (îerıdc kulan aliını> üv yıl hnyunca. onca deprenıc. surMniılanı dayaııaıı saplaıtı hir leıncl alılmışiı. Altnıı> üv yıldii o icmclın iîslünc nclcr kumlmaya valı^ıldı, nclcr kuruldu. ilcridc ncler yapılacak? litırılar ayrı konular. Ama kcMn olan bır $cy var Hı/ıtn n,ın Vn kıyınclli ha/ıııc' olan o lcıııcl. buııdaıı Inîylc dc ycnndcn oynamayaeak. Onu oriadan kaldırmaya kim.sclcrin gücü yelıiHyccck!.. < >IHIIKU yılın cuşktısunıı duyarak vc gclcccgc inaııcımı/ıyiıınıicdetu yclıııiş üs'üncü yılı kullıı>onı/. Vc l'İ.V^'lc ıW\k\\n \Ay\mludiğı < >nuncıı Ytl kinıhımıı hıitün bunlan anıınsalan. o juınlcrın luvasını yaıiMlan. bııgütui vc gclcccgı hir kc/ dahatk^crlcıulıınıcıııi/ı saplayan s;ıyTalannu clegcrlı bn atuLıv olaıak, sayyı vc .scvgıyle