Katalog

‘T 12 çe yanlısı Harfdevnminden sonra da Türkçcci olmuştu. Bunu, şu kısahaberdende anlamaktayız. 20’liyıllarda muharrlrin”, yani yazarlar başkanı. Mahmut “Şeyhili Sadıkidi. Üstat. 1929yılınınbaşlarında hastalanmıştı.Ga zetemizbunu okurlarına duyururkcn bir açıklamayapmak zorunluluğunuduymuştu. 21 Ocak 1929tarihli gazetemizde “PirimizHasta” başlıklıhaber şöylebaşlıyordu: “Şeyhü! muharrirbı kelimesi veııi bar] h’rlc pek çirkin bir manzara arz eniği için ‘giızetecilerin wrkihi ile lars piri’ qeı‘nevi muvağik gördüğümüz Mahmut Sadık Be Türk Dil CUMIIURİYETf7O.YİL 1924/1994 1924/1994 CUMHURİYET/70.YLL 13 rasisı mi; tek partili yönetimdekadın hakları mı” sorusu gündeındeydi.Buçelişkiözeltarihseldurumumuzılan kaynaklamyordu 1920’icrdcnberi “kadmiara insan hakları” tanınması için çok şey yapılmış,yurttaşlık hukukunda kadın erkek eşitliğiiçinyasalardeğiştirilınişti. Türk kadınının iş hayatına karışmasınada önem buna veriliyor; da birçok kimse karşı çıkıyordu. Erkeklere iş yokken kadının da çalışması,durumu daha da kötüleştirmez mi idi? Oysa, bunlar. eşini kaybcuikten sonra çocuklarıyla tek başına kalan kadınlarındurumlarını . YUNUS NADİ ODULLERİ CUZELLİK YARISMALARJJ Kültür vesanatta 2EylüI 1. Feriha Tevflk 48yılliksimge 1994Yılının29 Yunı.Nadj Annağaaı Haziranı’nda ydmıdoiduracak. 48’inci Odühler umhuriyet C guz kurucusu Na’ain binncıölüm yıldönCımünde geçmişeyönelik bir acıolmaktan bir kültür olayına d6nüştürmek ç,kanp geleceğe Kurumu Ancak, şurasını bclirtclim ki, dil devrimi gcreksinmcsi hırdenbireortaya çıkmamıştır.Yazıdevrimibunu daha da gereklikılmıştır. Osmanlı Imparatorluğu’nun kuruluş yıllanndan başlayarak. Arapçalı. Farsçalı.yani halkımızınanlamadığı dil genelbir yakınma konusuidi.0 zamanlar kitaplar(la dilin sadcleşmcsigerektiğihep vurgulanmıştır.Ancak, dilden yakınanlar bunun yolunu bir türlü bulamamışlar; kimileridilin sadeleşmesi erektiğini,daha da ağdalı bir g dille vurgulamışlardır. Bu hal yıllık imparatorluk yaşamında böyle sürüp gıtmiş(ir. Atatilrkveçevresindeki adrobu işiarlık kesinbir çözüme k nasıl bağlamak inanmışlardı.Ancak,bu konuda bir yol Türk Dil Kurumu’nunkurulmasıbu gereksinmenin sonucu olmuştur. Kıırıını5 Haziran l932’dekurulmuştur. Ve50 yıllık çalışma yaşamı boyunca dilimize büyük lıiı.nıcılerdc bulunmuştur. konuşıuğuınuz ve yazdığımızyüzde Bugün doksan Türkçe. hemenhcmcn bütünüyle Türk Dil duru Kurumu’ıiun eseridir. (iazeıcmiz gerek duru Türkçe çalışmalarını,gerek kurumun çalışmalarınıdaha başından itibaren tutmuş, desteklemiştir. Türk Dil Kurumu’nun yaşaması için,vasiyetnamcsiile ayırmıştır. amaayla konuklu. “Y.Nadi Mlk*latı”adıilabaşlayan daha uygulama sonrada “Yım Anneğam” adıylavetekdal ya da sürdürüldü. ‘ özgükncrek 1989 Curnhuslyetgazetesinin65. yıklönümllnüutlad*ği k yılındakapsamıgenişletilen arışma,beş dalda ödül ve y verilen kapsanınulaştrnldı. bir manalyem bu kapsamıdaha da genlşletiiaıyanşma 1990’dan yana deyla aıulnıaya ıNs4msıb.ım,m Küçük hikaye P.ei 1111 IIIAtatOrkaalt birhatıra Matek Litıbı1 1$D4IİMWI yurtyazısı MücadiiWdenhatıraMunemsar bir çüzI Onun Doğu. En QCızol nasıl hikaye Aypıd akalm.1$tlW Inlulaplarımızı Demokrani batuim bç. koruyiiıWriz? yolunda Nsler IW$7£n güzel neler Dm1 yaptık? PMfr 1a17411 şiirAa Davanıız 3.Mata* SemineHIninV zel ArakalÇstlnlyafl .ı:ı 12 Ooak1930 1. Müb.ccelNamıkHanıml a FerihaTevlikHenınV NüzhetIhsan Hanım t. GOfrAnmifl 18Ocak 1. Naşlde Seflet Hınimğ2. . h Saniha HanımI3 Behma Hanım 2Temmuzl932 1. Keriman Hahı Hanım (31 Temmuz anlatına Dmnbkiımh. 1110411V IO%4WDU manaaını Mitim, Afiş Yan.. IIII4WEn damWldavsmız nedir? fil?) (Soyailvn miliberalizm Her alanda yenileşmekgerekiyordu 0 dönemdeki gazetelerincelendiğindedevlet büyüklerine “hazretleıl”dendiğigörülür. “Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri stanbul’a (eşiif I ettiler” türünden haber haşlıkları birinci sayfalarda çok görünür. Saltanat döneminden yeni çıkmış bir ülkede bu çeşitalışkanlıklar bir tür “muaşeret” kuralı sayılıyordu. Buçağdışıalışkanlıklan kökünden kazımak çok zordu. Adlarınönüne vearkasına getirilenağa, hacı,hafız,hoca, molla,efendi, beyefendi, paşa, hanımefendive.JıazrederL.. gibi lakap ve unvanlar da yazıları gereksiz uzatıyordu. Kaldı ki, 61K) ıllık sınıtb bir toplumun artıkları olan bu y sözcüklerimtiyazsızve sınıfsızyeni bir toplumda rahatsız edici niteliğe bürünmeye başlamıştı. Özellikledevlet büyükleri “hmetleri” sıfatının durmadan kullanılması için gereksizve sıkıcıoluyordu. Bu durumun farkına vanldığı için “hazretlerl” sıfatı “Hz.” biçimindeyazılmayabaşlanmıştı. Bu unvanlar Atatürk’ü de kapsıyor; oysa kendisi saltanat dönemlerinmartığı olan bu sözcüklerdeıırahatsız Atatürk, sultan değildi. oluyordu. Devlet büyükleri ve yakınları hakkında sadece bu sözcükler yücelticibaşka sözcükler de kullanılıyordu. değil, verebiliriz. Buna örncği,24 temmuz tarihli ga.zetcmizdcn Bu sayıda Inönü, eşi ve çocukları vardır. Bunlarınbiri öbürü at üstündedir. Resminaltında şu sözler yürümektcdir, vardır: tilyük “Başveklllndzin yamdarıminimiiiÖmerBey P pederlerinin ııevdlklerl veher akşam bindikleri ulatadh pek atm üzerinde.” bir Özetle sürü gereksizsözeük “Bey” yanındaalmıştı. Bunun da değiştirilmesi gcrckıyordu. Söz yer a mümkün olduğu kadar kısaolmalı, nlamakatkıda h bulunmayan sözlerdenannmal idi. Işte, ğa, hafız, acı, a gereksiz ne m*yoruz?KamilAnidıL1111Ni Küçükhikaye Onar ı4vro m devrlmlsde darık dil INMWTOIk TütklyVnbı d.vrıınlg yansıtan tOdı dlhlnlnmwnu. vs a d r iLUlusal untuk* K tamilsorwdmım bu sa ap abmş romenKamil biroliş,tyadn.Onk*oplumurun INI lif içlndabki eya v . Film s(Şnpb, UzunM*Wha Dr1 Film t.qbıı Miireih Film8.naıycıu M Ulvi Bc.yıd it Prd.Dr. OlirdllTaviaLlNlh4itOkI. Yayımlanmamış kitabıClb s* iroman hdkil, Vayumlann’ıemış kitabaImı.tialıın. * Camii ‘ Ilbelır iam,lmcuıtıju.smısıi veDavrknbr ahlunı. lIN4lJYid .d.k*ıi alantıltinmit yı 1 Romifl Miii ruık On L 10747W ‘rüdc . ‘• lımriGlbas.J1*70.711 yeldbneninde Engüzelçoctdt omam r 1. aansüraeninu am. ilmi yazısı basın.vedemolenıl cijmhuriyat Ooğab10 Kadkıifr Fes*il Cam SO9111mi.rIL N. M M 8öfl,ymu idi ŞiirKitaba mısl i de düşümnüYOi kadınınerkekle bir olmayacağını. söylüyorlardı.Allah kadını eksik yaratmıştı: kadın olamayacağını llazretiAdcm’inkahurgasındanyaratılnııştı Tanrı’nınyarattığı cşiısizlik üzerine sosyal bir eşitlik oturtulabilir mi idi? Gazetemizbu konuda da bir anket açtı. Özelliklekadı. 933tarihli nlanmızbu konuda ne düşünüyorlardı?3Mart 1 sayımızda, “hanımlarımızı”ankete yanıt vermeyeçağıran bir çağrı yapılmıştır. Sorular şöyle idi: Kadınınerkeğeyetişmesiiçinne kalmıştır? Bu gündenkadınıerkeklebir sayahilirmiyiz? Erkeklekadınarasında çok (sık varmı? Banlarminİddiaettiğigibi kadın,yarımyamalak birerkek milaveddesi mIdIr? Kadınerkeğinsolukbir kopyasımıdır? ilk yanıt vcrenlerden bin Necip Ali, ikincisiilk kadın doktorlanmızdan operatör Zahide Ilanmı’dır. İlk M yanıt 1<) art 1933tarihli sayımızdaçıkınışııı Sonra bun. km Sahibi Zekeriya, Şüküfe Nihai, Suat Derviş, Berin Mes’uı Cemil, Nadire Sadi, paraşüt rekoru kıran kadın MatmazelBreski,kimyaeiMünevverHanım, MelihaAvni, ilk kadın mühendisimizMelek, NudlyeTevfik, Bulgar Madam sahiKimya,elbisetemizlemeve boyama bi Polonya asıllıBayanKnappgibi hanımların yanıtları iz. lemişıir. kadın sorunlarıBu yanıtlar. o zamanki hanımlanmuzın ııa nasıl eğildiklerirıi östermesibakımından g Yanıılann hepsiolumludur. NudiyeTcvfikHanım’ınyanıtıdüşündürücü kadar mizahidirde. Nudiye Hanım uyııenşöyledemiştır: “Allah,kadınıyaratınak için bir avuçtoprak bulamadıda mi onuAdenı’iJI kaburgakemiğinden yarattı?” adı ile HümylnRahnİiGürpmar’ın“Kadın 1933’teyayımladığı romanı bu tartışmaların sanat dünyasına da yansıdığınıgöstermektedir. Kadınasker olabilir mi? Bir süre sonra, kadınlarla ilgiliyeni bir anket açılmıştır gazetcmiz tarafından. Bunda konu: “Kadın asker olabilir mlr’dir. Bunda düşünceler olumludur. Fakat, bir hanımımızbu fikre isyan bayrağınıçekiyor ve şöylediyor: “Asker olsam,ilköncebu fikri topa tutarım.Kadmaskerolmaz, asker doğunır veasker yetiştirir.” Bu konuda ilk yanıt Istanbul Kız LisesiSosyoloji öğretmcni MehpareNihadHsmm’dangelmiştir(8 Kasım l933). Bu arada, kadınlanmızlailgilibaşarı haberleridc zaman zamanverilmektedir. rneğin, 17 Mart l930tarihli Ö sayımızdaKadın ŞOfür”başlığı altında bir resim “İlk yavımianmıştır. Onwve ., Yutbş arasında OyküIQWnVIW.lO.1.. ş hoca, molla, efendi, beyefendi,paşa, hanımefendi. hazrcıIcri gibi lukap ve unvanlan kaldıran 26 Kasım 1934tarihli yasa bu amaçla çıkarılmıştır. m Kanun, birinci addesininikincicümlesinde: lar, k.aımnkarşsnnda ve resmi belgelerdeyalmz adlarıyla andırlar”demektedir. Yasa, resmi belgclcrdcuygulanmıştır. Fakat, gündelik yaşamda fazla etkin olamamıştır; bu sıfatlar, gündelik dilde kullamlagelmiştırve bugün de kullanılmaktadır. Cumhuriyet, lakap ve unvanlarla ilgiliyasanın söz ederken “Eski deviijede kaldınImasından takıp ve kaldaridı”demekte yasadan yana olduğunu unvanlar (27 Kasım 1934) göstermiştir. SoyadıYasası, 21 Haziran 1934’tekabul edilmiştir. Ancak, o uygulama 1 Ocak 1935’tengeçerli lmuştur. Amaç herkesin soyadı bulup tescileturebilmesineolanak sağlamaktır. Cumhuriyet 28 Kasim 1934tarihli sayısında, adet soyadı .eıgıd” adlı yazı ile konuya dokunmakta vekimlerinne soyadınınasıl aldığınıanlat maktadır. Bazısoyadlannı, Atatürk kendisivermiştir. Inönü’yebu soyadını Atatürk vermiştir. Örneğin, Kasım 1934ıarihli sayımızdaSoyadı Yunus Nadi, 21< Yasası’nınyerinde bir yasa olduğunu belirtiikten sonra, aynı soyadınıalanların çoğalmasıhalinde soyadı almadan beklenenyarann sağlanamayacağınıbelirtmiş,bunun önlenmesi içinyapılacakşeyinne olduğu konusunda görüşlerini bildirmiştir. sistemi Ondalıklı ÖIçu tekdüze Cumhuriyet dönemine kadar, bır ölçü sistemiyoktu. Ağırlık.uzunluk, gaıişlık içinçeşitli birimlerkullanılıyordu.Ağırlıkiçinokka, dirhem; uzunluk i için arşın, endaze, yüzcylerçin dönenı; hacim için şinik, kile.batman gibi ölçüler kullanılıyordu.Işin tuafı bu d ölçüler illcre,ilçclcrcgöre dc değişiyordu.Para ölçüleri e öbür ötçüterleilişkilideğildi. Aynı ölçü, bazen, kendi içinde de bölümlereaynlıyordu.Örneğin.arşın iki türlü idi: Mi 738 68 mararşını. çarşıarşını, Birincisi santim, Ikincisi santimdi. Indaze, 65 santimdi.Okka t kilo 283 gram. dirhem 3 gram küsurdu. Para birimleri şöyleidi: 5 para. lO para, 40 para, 100 para. 40 para. bir kuruş oluyordu. 100kuruş,l lira idi. Fabrikalarda kullanılanölçülerde makinelerin geldiklcii ülkelerinölçü binmlermc öre idi: g yabana Işte bütün bu anarşiye son vermek için, 1Nisan 193l’dc ondalıklı ölçü sistemikabul edilmiştir. ani, şimdikiölçü Y sistemimiz. Ancak piyasanınbu ölçülcıc alışmasıiçin 1yıl8 aylık bir hazırlıkvealışmadönemikabul edilmiştir.t Ocak 1933’ıen itibaren yeni ölçülerinüzerindenişler yürüıülmeye başlanmıştır. Cumhuriyet, 1932yıhrun ilk günü çıkan sayısında, yıldayapılanişleriözcdcrkcn yeniölçü geçmiş sistemine iki sayfasını ayırmışur. Ülkemiıin yeni sistemegeçişikolayolmuştur. Nedeni.o iktitaden gelişmemişdurumdaolması zaman, Türkiye’nin idi. Amerika BirleşikDcvleılcriondalıklı sistemegeçmeyi kabul ettiği halde bugün hala bu sisteme geçememiştir. Çünkü, ülkenin bütün makinelerininyeni sistemeve yeni ölçükre göredeğiştirilmesi erekıncktedir.Bütün dünyaya g makineve parçasatanbir ülke için bu da kolay bir iş değildir. Kadın hak ları Cumhuriyet.devrimlerinve çağdaşlaşmanıngereğiolan kadın hakları üzerindetitizlikledurmuş,çeşitliyayınlarıve bu girişimleriyle alanda kamuoyu oluşmasınaçalışmışur. Türkiye insan hakları ve demokrasi konusunda Batı’daki toplumlardançok değişikbir konumda bulunuyor ve koşullarda yaşıyordu. 1930’unsonunda Serbest Fıkra denemesi başarısızlıklasonuçlanıyor,parti, kapısınakendi kilit elkriyle asıyordu, ama 1934yılında kadınlara oy verme ve scçilmchakkı tanınıyordu.“Çok paillilerkeklerdemek Gazetenin gelişimi 20’li yılların son döneminde gazctcmiz üç yapraktan, yani altı sayfadan ibarcui. Ikinci sayfada daha çok iç her bir öykü gibi şeyleryer alıyordu. Üçüncü haberler, sayfa,şimdikigibi,daha çok dış haberlereaynimıştı. Dördüncü sayfada devam yazılan ve diğer yazılarla birlikte reklam vardı. Beşincive altıncı sayfalar hemen bütünü ile reklanıdı. Gazetenin kağıdı esmer renkli idi. Fakat, güzel resimlerin konmasına engeldeğildi.0 zaman gazetedeimzalıyazı da çok azdı. Yunus Nadi gazetenin sahibi, kurucusu ve başyazan olarak iç ve dış bütün sorunlara, hatta belediye da sorunlarına dokunuyordu. b”