Katalog

yasağı gcıirdl. Fran&a'da dıırtım çok farklıydı. Düjüncenin. btçimî ne olursa olsun açıklanmaıı denefimc tabiydi. Baun Içln imriyaz ıbtemi, An ian CMISI gcçtrliydi vc san«ür ytlriırhıkicydi. Bu yü/dcıı yayıtı tayısı da a/dı. GtMviic, Journal dfeıtaııamb\c Mrmırt gibi süıdt ynyınlaı reımi basıııı lenuil edîyorlnıdı. Gnntıık gazefe» nin yayırnı 1777\le gcıvvkk**ıi: Joıırnnl \k Pariv. K!u yayınlann luphını&al dcfcimi *e gdifirni i/kdigl, onu yiin»ıitıgı fOytaııinc*. Haila FhHMa'dakr haxkıcı onam yO/fintkıı Onemli tayıda Fransızca gazete Hollanda'da yayımIflnıvoîdu l<n nncınlilerindrn biri de Guette tfeLe>dr U68O)idî. Fraına'yaıaWikigîzllce &EgUrlü|ttati •afculuyurdu. GMctecBlk baslıyor L \ / 1788'dc uyıları bir anda arian brotUrlerfn yanı ııra sürcli yayınlar da gurukıııcyc baflandı. Orneftin Mirabcau'nun Elalş Gfafraıu'su 67 mayı* günlcrı yayımlandı isc dc hcmcn kapatıldı. takî ahfkanlıklar ifclifim avmndan hcnüf tamamcn ccrk cdilmemiıll. Ga«tcfteriıı henâzsAsrıind eıninfikferi Eıau G£n^raux <ha»ran ayı soıuımla ya/ntaya başlayacaklar) konuftiında mcraklılar heı gıln Versaîllcs'a (Parh*c 10 km. kadar u/aklıkta) gidiynriar vr oradan habcı gnirivurlardı. Kahvrlcrdr. Palai* Royal bahçcsınuc buntunn yoıuınlaıı yapılıyordu. Taşrada yayınlar daha sakîndi. Habcr kay* nagı yolculnr ya da özcl mektuplardj. Pck vuk Cumhuriyıfl. Tarlh 1793! yerde Tîen'in hatfa «lylulann hcvıncnlcrı arnlarından bîrkaçtnı Par»*e göndcrdiklcrı tcmsilciyle ya/i>mak için. bîr bakıma onlan irkınek içiıı «cçiyoriardı. Gendlikle temslldknkn gclcn mekluplar fıalka okuınıyordu. Povia anh ban krnte gcldi|inde înıanlar mekiup dînlemeye kotuyurlurdı. Rrııııo. Nantrs, Angen gibi kcmlerde mckiuplaı Ita.sıbrak çoğallıhyordu. Ama bu Frama'da lemmui! ayından illbaren köklu dctMiklîkler orraya pktı. Bir kcre ganrtclcre yönelik baskı Paris haJkımn lemmuz ayı ayafclanmuı ile (Basiille'in ahnma«) sona erâi. Bu filli durum bir ay kadar sonra, 24 a|uftit» gUnü. tarl^mulardan sonra kabul edikn Iman vc Yurtia* Haklan BUdırgni'nîn 11. maddosi ılc peki$tirlldî: üüşunct ve flkirlerin (tagürce avıkKanması anık înıanın en defrrii haklan aratında sayıldı. Bu yeni donemde yayımlanan gaaetelerin sayi öJum\ Oavrim stoganı. yısında bttyük artışlar vardır. 1709 ytlı sonur us Oc «nıfa aynlmiftır: Ruhban, aoylu oa kadar 184 gazcic vıkmıştır. Bu sayı rs Etat. 17701779 yılları araunda Avrupa'da yayımadamJarının tayısı 100 bln dokyında lanan Franuzca gazeie sayuından (173) Tazşrgi vermerler, krallık topraklarımn oıı ladır. Pam'te 1790 yılında 333. I79l*de 236 i ontarındır. Nüfus kayıclannı tutarflar, gazete gkar. Daha gend bir bdirleme yapmak oııluııu ickelindcdir. Nihayet trid bu gerekirse; 17891 «00 yılları aruındaki gikndirdifci içinrtyleyelim.ttlkcdcba 1350'den fazia yayın, önceki 130 yıtda yapııcr şeyın sansflrttne kaıılırlar. lan yayınlann ikî kaiıdır. lulartn 400 bin dolayında oldugu biliniKu»kusıı/ bu olajanusıu gelitfnedc kııatttopraklann beşıe biri onJaıın dîndedîr. ren yayıuJaun |»ayı da vatdır. Ama gazcic dcvlar çok ayncalıkları vardır ki "devlel rinüc bîılikie Fıan.ı l.ı oneınli bir polîtîk müdevletM gifaîdîrlcr. Ayncalıklan konu cadelc aracı halirıc gclıni^liı. Gazeic hcr 9cy%öı tfyknmesinden dc hıç hoglannıaz den öncc bir konu^ına, görOş açıklaına aracidır. HızKa gdî^cn aUylarr anlumada î/lenme& liıaı. gerlye kalan 22 milyondan faz %i zoruniu bîr SÖTCÜ durumutıa gelmiilir. Bu m anKatmak îcin kullamlan kavramdır. niteliği olaylara yon vcnne özelligini dc yara/a/i ve kOylüteri kap&aj. Asiıııdu oııun tacakttr. • k kısmı kflylttknlir, sayüan 18 milyon U Bütun bıınlar donemin ga/etcviliginin barı ı cdilir. Iıers fctat 1788'lcnlc poliiik ba* bclirgiıı ııitcliklcriııi dc varatır: Olaylan nern bir hfçıır. Sifcyes bu kadar ınsanııı nasıl gtlcmcktcn çuk yuıumlatnak onemlidir; bfilgi a "yok Myıldıtma" çarpıcı biçimdc i$a vcrmck, açıklamaktan çuk tavır koymak ön mkflr plandadır. iııı önorsi ya&al olarak hasının 6/gUr ol17891792 yılları arasında bülün göru>ler ga;k ulkc Aıııcrika Birlepk Devletlcri'ydi. zcleler aracılıgıyla ı/lenebilir. Kufkusuz agırüran 1776 Virgînia Haklar Bildiıpti ve lık devıîmi deMekleyenlcrden yanadır. Kn çok mıu 1776 Baftıımı/bk Bildirge&i baaın bilinen ga/etder Maraı'nın l.'Aaıl dn Peupufünü unımrytı. 1791 larihli ilk anaya It, Hcbcrt'tn Lc P^rc Dvrkrsor, Rohcspıer OBVftm, Ww*ırt dı defötinnifl Ay va gAn oimtari laridydı. Devrimci takvim Fransı? Devrimi'nin diiyünsd kaynakları aydtnlanm.ı felıefcsıîne dayanmakfadır. Aydınlanma ie l.vf«inin temel örclligj ınsan aklına duyulan toıısu/ gOvendir. Akıl ve dııga, aydınlanma dııvıkncc^lnin lerael paraııuttrdcri «ayılmaktadır. Aydınlanma feUefeu ya da bîr bafka dayifle akıla duyulan aon»ut guven Franuz devrîmcikrini takvimi detfvtirmcyc yOndlmişiir.feskllakvîmdır, devriındlcıe gOrc din« I Aftcler a|ır baunakta, ba^ka hiı dcytyle gelenekKİ cakvîmin ohısumunda cski ınanç ve deftcrkr bellrleyid konuımla bulumnaktadır. Kurulu her şeyi defiMiren, ycntden kunuı dcvrim takvimi de yeniden dttzenlemck gercksînmeM duymu« ve 24 Kaıun 1793'te yeni bir sistem, "Cumhuriyet Takvimi11 kabul ulunınuştur. l u yrni sfcfcnıdc yıl t Kuzcy Yarıkilre%îndı gtinctin doncnceye çakı^masj yani 22 cyHI gunü ba>Ungıç olaıak kabul edılmekıe vc yı\ hcr biri 30var günlUk 12 aya bAlllnmcfctcdir. Geri kalan 5 gün de cumhııriyei bfloınunlan olarak aylar anuııuı dagıtılmaktaÂr. Buna gdrc yeni aylar da u aya egemen do|a olaylarını simgeleyccek bıçîmde yeniden adlandırılmakudır. bski lakvim ile 22 eylalcfe baflayan yıfda aylar sıraııyla Vcııckmîaire, Rrumaire. Frimaiıc Nivosc PluVnıioae, Germinal. Floreal, Prarial, OI. rhermîdor ve Fruciidor adlarını ta|imakıadır. Dcvrîmin konsoladasyonunu «mgelcyen Napolytm dönemînde bu takvim resmi ve kesin oSarak lcrk cditıııi>, eskî takvime donülmU«iür.D i|ik Xarie Joseph Blaise ChMer'nln (1764'tc UunbuPda do|ınu|iur) 9. Chariet adlı oyunuiyin vcrilcn nıücaddedir. SaimBanhefcmy kadiamını krallıga maJ edcn. bununla Baıiiileotayları araasında bag kuran bu oyıın. eski rejimin kurumlannı açikça ycrîyordu. OOstcrîınîne uzun *ürc ızin vcrilıncdi. Bir yıl kadar aüren mücaddcdcn sonra sergilcnmmi polilik lîyaıroyu canlandırdı. 1791 'dcn sonıa liyairo kurmak vsoyun oynaaıak scrbcsı hale gddl. ComMie FrançalK'fcı tekdî vc sansUr kaldınklı. OyuncuLir butünhaklarıyla artık "yuritaş" kabul edildiler. Tlyatro I793*tcn «otııa daha da dcsıeklendi. Nüfwttı 4 binden fa/la ycrlcıiın yerlerindc, gcnelliklc cski kıltıclcrdc uyatro açıldı. Hajk taraftndan halk için oynanan oyunlar ak^amları ııcrcisiz olarak sunuluyordu. Oyunlar «ıa>ında drvıîmı dcuckleyenlerin yanı MradinIcfvluiu, cftlcndirkri olanlann sayısı az değih dir 17931794 döncmi içîn 500 yeni oyundan 20»'ünün bu ııitclîkte okluju bilinir. Ocvrim doncmi tîyatronun OnemL yeni konuhn. lupluııuial sorunlan ve lıalkı îylemesîdîr Mtfczik icin dc benzrr bir durum %&ı konusudur. LK'vnnı oııcrsi mıl/ik, kiiise, opcra vc Miajmlcriıı sulıuılarmda dinlenirdl. Ama dcvriın kcndi mUdğinî. loplumsal t1eği)imi kirlelere akıaraıı mUagi ön plana çıkardı. Ia MarMllahe. U f h ı a t du d«|Mrt iyi biUnirlcr. Ç ı Ira (CNacak llu h) ve Camngnule'un sOzleri dcvriıııcı ınıı/ıftin harctac kallularıııı aniamak re*in L'fMfnmn* 4e la ContltDtkıa'ııdur. A n » kralı savunan gazeiclcı dc vardır. Gawt* le, Mercuıt 4» ftıUHT. pııpu Roycu'nun VA« I 4u Kol, Sulcau'nun Acleı d a Apdlm'u bunlar arasında Myılabilir. Bu çcfiıtilik yeni bir m«kgl, gaaeiecîli|l öo plana çıkartv. Guç ko«ullar alttndB çaJifan bu insanUtr, yaniarım akfâm yazaıiar, ga/ctc geoe basılır, sahahıh ilk saatlerinde okura ula^iınhr. Baskı ıcknigi hilâ cskMir. Gaxdcdli|in o dönemde U r ta|layan bir 19 olduğunu kaoıllamaya valıjankr bu insatıların düfUncekri u|nına bOyük biı savav vcrdiklcıi gerçciîni öncmlî Olçüdc ikinci plaııda bırakmaefilinundcdirlcr.fcn(Hıcmli gaidccilcr arasında bakın kintlcr akla gclir: Mîrubcau (Corrier dc Provencr), Suleau, Lînguei (Anuafc» Puiiliquc»), Maraı, Oorsar «'mıırier 4 H !Mparl«B«ıla>, Briw>i (Palriole Françala), Dcsmoulins (VIe% Carrfrürrv), Robcspicrns, Condorcef (Ckro•lque du Mni»l, Htbcrt. Bunca bim arastnda Miraheau'nun dışında dojal tflümle ulcni yoklur. Dcvrimin başka rtldteri Biuıııdakı gcl^ınckrr gcııel olarak Ueti>iınin ötcki alanlannda da ya»andı. Müzik. tiyairo olaRanılMll canlı dcvrim orlamından etkilcndiles. Urıınleri dcvrimd kitldcrin heyccamnı ayakia iııtmava yardım eıti. Dcvrim oncesi liyaıro, her «eyln dozenlen. drntfilendifti bîr alandı. Oyuncııluk rneslek olaıak kabul görrnilyunJu. Tiyaiıo ivin Uk • m A îvîn ukunmalıdır. Olacak Bu tş 1790 yılının mayıı ya da haılran ayında «Aylennıcye baf* lanmı^iır. MarceillaİAC'dcn daha pupulcr oU mu^ Robcspîcrrc'in ikıidarı yiıirmeslnden sonra da snylenmeyc devam eıml$ıir. Ortadan kalkı$ı komüllük doncmine rastlar. Şarkılann dcvrim üürcdııdcki önemli bir ro» 10. okuma yaana bilmcyen binlercc ınsana bilgi ycrcfi, onlan hcyccanlandıran bir ittrgazere İ9İCV1 görmesî olmu^tur. Devrimi destckle> yen kiıleler, ccphcdc savaıırken, iveridc kar$ı Ocvrinıci gıkçfetle çn1ı$trkcn dcvrim ortamında yarafılaıı. %Luuylea suyknif bivimiylc uınulları uyakıa tuıun ^arkılıırdan bttyttk güç alacaklardır. Fraıuur Devrimi. yd>iin.ııı büyiık ikjM>imıQrccinde bfiıun ilcu»im olanaklannı kullanmı^ tır. Bunlardan biri O/^urlftk ağacıdır. Bahann gclişini karvlamak için mayıı ayında dikilen agaan dı^undıkrdüiü uzgUrlük ağaanın ıl ki |79OmayiMndadikilmİ9tir. l792 v de60bin afaç dlkildîfî sanılıyor. Bunların çoju r«lora%yı>ıı Uoncmînde &ökulccekcjr. Dcvrimin bir bu»ka «mıpcsi üv rcnkli bay rağıdır. Bcyaı rcııgı dcvrııııcılcrc kalılan kraJiyct muhafı/ birlîgînin rcngtdir. Mavi vc kırmıa renklcr l'arih ntilısinden alınmışttr. Klu üç rcnkli bayrak. uhrcal hirlifîn ılmgeaî halirıc gclcccktir. Aym renkler öncc yeçil olarak orta* ya çıkan kokartın da renkîeri tılacakiır. Üç rcnkli kokart. dcvrimin bir »înıgcsî olarak 1792'de erkekler, bir yıl sonra kadınlar için ta* »ınnuuı /orunlu halc KCİeccklîr. Devnmin Ozgür iletîfim ortamının 1790'dan ilibarm yavaf yava$ tehlikeye dıı^tu|»ftnc<ürttlilr. Bu, yaM koyucunun getirmcyc çalı^ııgı iımrlaınalar anlamında do|rtıdur. Niıeklm özgürl(l|ün MköiUye kuHantmına" karjı önlemleralrnmayaçafifilmı^ır. ama hunlann <onuçsuz kaklıjı bilinir. Robespierıe çejitli görümlmler allında gctirilcn oniem Onenlcriue, baun uscgürlılgUnU smırlayaaıklan gerekçvsiyle kanı cıkmiMır. O ı ^ l r ıkti|im ortaminı tehlikeye ınkan ikind girfcimin, çc^îtli gmplann devrimc karşı davranifların dcncıimi konusundaki çabalan oldugu ftne ttthkliir. Uevrim vc kaauumlanm korumaıun ekştirilmai anlamına geJen bu yakla«ım haklı kılınmau /or bir gOrüıtttr. Nilekîm kralın kaçııına kadar hiçbir yayın yataklaıımanııviır. 10 A|uüos 1792'dcıı sonra kral yaniısı guctelcr kapanlıni). yazariarı *iddeı döncminın ilk kurbanlan olmmlardır. Ama 1793 AnayaMHi baan AzgÜrngttnO tcmd ilke olarak yine kabul ctmi«tîr. 1792 yılından Hİbaren» drvrlmin kaaanımlartnı korumak için Anrnıli Onlemler ahnacakur. KfftUı|ın yenklen kurulmasını Kicnıek, cumhuriyctçî büiünlü|ü lartııma koıııuu yapmak. cinaycic ve nıttlkiyctc «Mİdınya te^vik etmek suçiuı. 1793 Şüphclikr Yaıuı, devrinı karıılı yazılan daha da güç duruma «okuyordu. Ayıu yıl Hmunda Iktidarın kaınu Mrlamcı komiicıinde mplanmasını dcııircn yaular da yasafclamyordu. Fransız Devrimi ilcti^îm alanma halk klıkleri veonlann dıl*ünctlcrini sokmufiur. Devrim, yeni Üeılıim M İKI kcyreımcmiflir, ama var olanlann kullanıın bicim ve amaçlarına yeni boyuılaı kaunıviır. Herkesokuma ya/maüirencmcmi>tiı, iuuak loplu okumalar insaniara yeni ufukhr açmışlır. Şarkılurın ı^criklcri ymi boyuılar kazanmıjtır. Gaaeıe «ftuyunılması hicncn «cylcrin yazıldıftı kâfrt parcaları olmaktan çıkmifiır. Tiyaıro, $ık insanUrın c|Unımcleri için dcfil, ya»anan somuilukbrın tartifddıftı, dü^unüklttju yeı olarak anlam kannmifrır nahası, insanlaı guıılük ya^atnlannı ilgilcndircn her ıcyin bîr siya*al boyutu oldugunuftunıucolarak görmttılcrdir. Bu kadarı bilc dcvrimin üıerinde dunjlnıaüim gerektirmcz Mvttta Franuz Davrimi danlnca birçok kiç 1 i?D dtvnm uraundı çok sıyıdı msınn MMsntf 9 HAZİRAN 1989