Katalog

vrımı Pari* Konıiıııü gujıferimle yaşamu. Parb'kı ıtvunulnıauna komüncülcrle birlikic kıulma, «• radan, gcrölirilccck olaylar dcfildir. Bunlann Ycni O&manlılar ilzrrindeetlci yapugı $Uphcsizdir. Bu etkiyi yapıtlannda ya da eytcaılcrtnde açık otarak gdrmemrnıiı onun varhluıduı kufku duymamısj gcrekıirmet. Nîıekim yurda dönüjkrinde Hugo, Montcs<|ieu, luunartine, Condoıcri. Voltaire, Molicıc vc Rounfieau gibi dtt$ü»üjlerin yapıtlnrını Türkçeye çrvirdikr. Daha da Uginri Namtk KcmaTIn çcvresinde toplanarak. Ibrcl Gazctcsi'ıün çıkmatını lagladılar. Namık Kemal, Ebftzdya Tevflk, Reşat vc Nuri Beylcr bu gazete de califiyorlanlı. 1872 haziranında çıkan ilk sayı htanbul'da bOyflk Ur olay yaraltı. Halkı, yapılan bttittn duyurular içerinnde gazcteyî çıkaran gcnç dfltunorlerta adlan ügjlendiriyordu. O gfln gazcte loplam 25.000 dolayında baskı yaptı. Parit'te komün barekdinia içlndc bulunan Re*at Bey. S Haziran 1288 (1872) tarihli Ibrct Gaaetcıivndc. "DeyaİM Ddedtye Taraftaranı" adlı yamında Pariı KomOnU'nün amaclarııu «c eyicmlcnnı açıklamıtur. Yaaıun gîrifinde "Kornon dcvriml, 1871 miladi yılıtun olaylannın cn Anemlilertnden bîridîr ye Avnıpa'da bulunduğumuzdan bu konudaki incclcaıc vc fflskmlcrimia açıklaınayı yararlı gArddk'* diytn Rcfat Bey "18 mart devnmcilerı cumhııriyetin surüp gîunerîni iıieycnicrdir. Runlar cumhuriycti saglanı bir tcmete otıırimak IMCyen gerçek yurucvcrkrdir. Bu devriıncito haklıdırlar ve gArevlerinf yapmiflardır" dîyc konuyu tüm açıkhgı ife «rgflemektedir. Komttn* cufcrin büıün yapnklannı savunan yuar» Paritf yaktıklan konuıundakî yaypa kanıyi şöyle çurütttr: "...konıüııün nukuuh Pariı*! yakmak oiaydı buna kîm mani olurdu? Montmanre mahailcsinJe bulunan ıckıcn pare lop bu maksadı iki aaaıtc haııl eylcmeye mukiedir dcfii! miydi?" Mithat Paşa: Yaz günü. temmuz sıcağında, mutlulann Ikametfne mahsus beş a/ft katlı binanın en üst katına şırttnda çamur taşımak veyahut İngiltere kömür madenlerinde yani yertn attında kömür kırmak suretiyle kazandığt on kuruşu üç okka ekmeğe verip, akşam, 9Vİnde kaba hastr uzorinde o ekmeöl yedikten sonra guya günduz ki yorgunluğu çıkartmak içln uzanıp yatanlar... ve ytlbaştnda mevcut parasınm hlzlni toptadıktan sonra akşam mide fesadma uğraşacak kadar yiyip içerek, yapağıyı, pamuğu dahi çekemeyip, tuy yatak ve keten çarşaffar fçsrislnde yatanlar nasıl eşit oiur? Kemal yanlanna dcvam cuî. sadüf ciıiımckle Fransa*ııın haıa yapiıftı bile söylencbîbncktedîr. Oysa wrgi yttsUhnctt yıl >l kuılanıulaıınııı bir parçaudır. "Mt/an da 14 teınınu/ kuibfnal.tı ına da *u kıra habcrlc dejfcinihnekicdır:" lcınmu/ııik îkincı ynnnne(Kuıııi lakvımcgflrc) irodOf edcıı lıarısa'ınn vnriıiftu l'ar»*tevukuat»ızgrcmhtir RnmigeçU di Mrvrcden Rfisuıımlıur Kaıno alkı>lanmi|tır". Bir dcvtim hayramı buyUs«e dinî yortu haline donu>ıurtılnıu>iur. Mamafih Mkean 1889'daki IÜIII su>!lurındd büyük %crginin degî$îk yOnlerini anlataıı yazılara yer vcrmifiir... Ku>ku»uat ncyi kuılamak için yapıldıgını anlaimadan. Yur(dı>ındu vıkan Genç Tlkrk yayın organKarıııda Fnuuu Devrimi'nc doğrııdan degıncm yoktur. Gcncvre'de yayımlanan "Oımanlı" ga/chaiııde çıkan >u iki haber yorum bize bu konuda bir fikir verebilccekıir: üazetcnin 1 Aralık 1897 tarihli tayıunda. "Asayif Istlpdai" baflıkh yazıda grrvek awıyi|in aaSfauıabUmeıi için, yaulann "ÖzgUriOk, efiılik vc kardcşlik" tcmelîne dayandırılnuuı gercftî vurgulanmakıadır. Frunuz Dcvrimi'nin ttç anahıar ıözcü|ll bu pkilde asayiş vc huzurun ana koyulu ohurak önc çıkanbnaktadır. EHger yandan aynı gaıctcnin 1 Şubat 1900 tarihli Miyınnda Ondokuzuncu yiizyıhn dc|erlendinlmeıini yapan yaanm "Hürriyeı i«wfi" ba«lıklı bölümUnde Frantu Devrimi'mn otir* digi "Httrriyet Rü/gânnda" fOylc soz cdilmektcdlr: "Fransu inkılabının dünyaya ftaçmışoldu8u gdifine vc ilerkmc rOzginntn Myeunde b«yOycn yc sonra da Avrupa'mn her yönilne yayılan bir hOrriyet isıejl dönemi acılmı^ıır. Bu dönemde Avrupa'da bir çok tıius egcmenleri ve hakflmerlerine karfi isyan etlilcr. Her larafıa meydjna gelen lıeyccanı cfkir u/ dman zarfında Avrupa IIMIIII idamini bttıiınüyledcftisTii»fi. Yunanlılaı bagııtısulıklarım kazandıklaı ı %\h\M Itlanda Kaiolikleri de ayncalıklar ka/andılar. Macarhtau'daalevlencn ihtüali basıırmuk Mn Rıuya'mn bugünkü yttzyıla yakışmayan canîcc ve haincc harcketi bilc kafi gelmedî. Nihayeı AvuMurya lmparaıorlu|u AvıiMurya vc Macaristan adını aldı. Virtefik Devletler \\e lngilieıe*nin ilanı harbine fedaklrca kur>ı koyarak IÜIII bııgıımulıftına kavuıiu vc (Amcıika Aıncıikalılanıular) so/nnü flilcn kanıtlodı... Yinc bu devrede papalaıııı cisınuııi lıUkiımdarhtı ınsanlık tarihin* dcıı siliııdi... Bu yuzyılın gelecck ytt/yıla bırakmıı dduğu ycgânc fazifct yadigAn ve ulviycı. günahları yalnı/ siyah olmakuın ibaıci olan undlerin h.iw.m nıisaü ulııııp salılnıaftina yaiaklannıasıdıı..." 1908 de%nnundcn «mra "Fnuıcırlhlilâli Kırbiri". ".Framı/ Inkıiabı Kcbiri" OIJrak alkişbnmı>ıır. (îfnw aydınlaı ııı bu devrimc ve onu yaraıanLıid kaf>ı, baMinn ıcmııc, buyuk bir scvgt&i vardı. Muancı Murai'ın ücne! Tarihi'ndc aululıiaııı bilc ın&anlan heyecanliiııdıııyuıdu. "Inkılâbı Kebir" ve *'MannrUlrt" J9U8 de%nınının iki ı»ıgı oldu. 1908'dcıı sonra vıkan a*Ulumu lkEi\adiye ve Kiiınaiye Mecmuasr'nda Ahıııeı Şuayıp, hrunM/ Devrimi'mn anali/ini yapııiajta çalıv tı. Bu dojnılııulaki ya/m. ölumunc kadar dergidv lii/i ya/ı ohtıak yavıııılandı. I^lVu.' de Ali Rc>ad*ın Fıaım/ Ihtilalini koııu alaıı iki cilılik vapııı yavııılaudı. Bu kııap bugüne degîn pıansı/ Ooıiın'riK* ili^kin yayımlunmıv en kansamlı kiıaptıı. O/gürlıik ınücaddtfinln yükwldiiti vıllarda ?u\ns\/ Ocvnrnı konusunda yttnlar basıııda daıma yer almrçiır. Runlanıı cn ilginci, Serbcu Tırka harekeıîııin yayıldıjıı gtııılcrdc bu parfiyi ıkMekleycıı \ M ın GuAUeM'ndc günlerce «tt* ıcıı "Fran*u llılılalı kcbir'mc ili^kin icfrikodır.D •4 I " Dikkat edllirıe devrimden vb. konulardan «Oz cdîlmcmcktcdir. Sadecc cumhurtlk Oımanlı MedW Mcbtoanı. Abdfll bafkanının ılımlı konufmasmın yaram|ı etkiyc hamtt tarafindan u>runlu tatilc tokuiunca ba deliniimektedir. undaki bir öncc sdzünu ctti|iıntz küçOk, ama Aynı layıda. dcvrimln yuzOncO yılı ncdeniyumut tatıyan bilgi aktanmlan da n n buldu. lc ohiftunılan büylıfc scrgiden ve scrginin açıBir iure Argurluk, evhlik. vb. gibl «Aıcukler lıpndan da fOyfe ıöz edîlınektedir: komııulmaE oldu. Kutkusıız Fransız devrimi '•Bu kez Paris'tc açtlan ıcrgiye. bir iki dcvde gündemden çıkıı. Nc var ki bu arada Mi Idîn dıynda hcmcn büifln hOkümct ve ülkezan'a diyc bttinen Mchmct Murai Bey, ya/ lcr mtncn, yarı resmî ya da bir Ozcl komiıe dı|ı "Tarihi Umumi'MnUe Framız "IhıiKali amalı|ı ıle kaiıklıklanndan MSergi*i Umumi" Kdririonc genif bir yer vcrdî. Murai Bey aynı veya "Dünyn Scrgui" adı verilmı*tir. liftcr konuyu Mckicbi Mülkiye'deki denlerinde de iTuruı/Jar Sergii Umıuni'nin .ıvılış /amanını, anlaiıı. trunsu Dcvrimî*ni bOHtoı aynniiJanyla 1789'da meydana gekn o bttyttk olayın yiı/onvc âcgOrlttkçO yanını afıriıklj biçımdc ene çı cü yılına raiilatmamak gibi bir ihtiyatlı udkararak anlaian bu kiıap. ügitıçdir kl. ddne bîrde bıılunnuif ohalardı, hîç ku^kusuz bugun min **Maarif Neıaretfnin nüuaiıyla" yaytm «rıgıye lııv îştîrak cutıcycn. yatı re&ıııt vcya bir hinmııtı. komiie vasıiauyla kaiılaıılar da uMncn iıtirak f Mayn I K da İTunsa başlıftt alıında. ederlcrdi. Huiia dUn Avrııpa'dan gden telgKV M a Fran«a da &ınırı uHse (Tîm Ftaı) mebus raflara nu^aran »crgiııin 4vtli|inda buiunmajan icıimaının yiteiincıi seneri munaNcbctiyle mak için bttyHk devktlerc mcnwıp birçok wicra olunan rcsmi kabulde FranM Reıucum firler oradan bir VCRIIC ilc u»kla|mak gibi gahuru Mtayo Kaıno tarafındaıı vcrilcn nutuk. rip bir davramjın îçinc gîrmiılerdir." 1 ılımJı bir lıavayi yanuıiıf ından gcrck Franıa Bu haberin îçerlj^nden dc anla$ıldı|ı gibi. Bu yanmn çıklıftı guıı, Ibrel Cia/ctc^i'ndc da §crck»c yabancı UKkelerdc iyi hir etki yap tcrginin aciluını devrîmin yttzttncu yılına lcNamık Kemal knnııınUu aaıvumnasıııı yapıyor ve aynı «ayıda Ntııı Ktcy Entcrnasyonali anlatıyonlıı. Bu aradu Alııııei Milhai EhndK, Oa8arıık ııdlı dcrgüindc (7 uyı) Biıind EntcriNtoyonali. *u Ornc|i dc vcrcrck savıınmakıadır: "YazşDnll, lcmmu/ sıcnfcnda. muilulartrı ıkamerinc mahsiM bt« alcı kaılı binanın en UM kaıına Mrtında vaınuı ta«ıınak vcyahuı Inftihere konttır madcnlerindc yunı ycrîn alnnda knnıııı kınııuk surcüyle kaiandıftı an ku< rıışu ıiv" <>kk;ı ıknıc^c vcrip, akfnm, cvindc kaba ha»ıı tucı iııde o ckrııcîi yısdikicn «ınra gıfcFrancı/ Devrimî'nîn lemel yakla$ım1anııı adcia leıvfk eiınckıcdîr. ya gtitulüz ki yorgunlu|u pkanmak tcln u/a tçcren hasıh ilk maıcryd, unın bir sure Paris1 özgürlük, padi^ahın bağınuhizlıftını kalnıp yalanlar... Ve yılbaşında mevciıt paranıcıı gckMi ınekiupdiyc bilinen bir belgedir. Bu dırma anlamına pelmedıii gîbi. halkı din ve nın 1'afeinî toplıdıktan «önra aksam mide fcbclgcııııı Mu^tafa Ka/ıl Paja larafındaıı pudı gektusklerindcn ıı?ak dUfurme gibî biı »onusadına ufraçacak kadar yiyîp içerek. yapağıyalıa va/ılmıy bir açık meklup oldu(u bilin Lu dn \vrınc/. yı. pamuğu dahi vtkrmeyip, lüy yaıak vc ke mcklcdir, Mckıup ilk k«v. I8fe7'dc ya>ımlan Üiö, kiıinin mancvi vominü İlgilcndirir. len çaışaflar iceıisinde yatanlaı HUMI cfiı mı»f dnh.i stHua 1^10'da Putu'ieıı gelcn mck bir ıklkenin yanabrım din kurallun bclîrtcmcz. ottıı?11. Knmuıı vt enlcı n;uyonulc ili>kiıı bu tup dîye ha»ılını> «e dagııılıtu>iır. Mekıubun Dinîn dunva i|letiıie kanttırıltnafti, oııuıı halarkalıytcı ya/ılara ksıt^ın Hakulı Ohanneı iceri|ini >oyle O/cılcycbilirı/: ka kat>ı kulbnılnıası olanakları da arliırır» Ehndî, Ştfinveııiıı Sami gîbi du>UnUrlcr de * Adalctın ilkcleri kı^iyc, /Umreye, Hcr gelifmcnin ve ilerlrmctıiıı ıcmdindc alcyhıKVi du>uııcctaini basıitı organlarında na bağlı olarak dc|i|me/.. avıklamakiaydılar. Ö/güıllıkt cşıilik, kardr» üzgUrlak yatar, Zulltm vc iıılbdaı karfinııdıı lek lik, uJu.sla>ma gibi kavramlar (ki bunlat Fran Oırgıiı bir kamuoyu, menuırların keyfi yol. Mirıımlulufu vcc>lrıııleıi deııclleyebılen M/ dcvTİminin tcnıdleridlr) anık hcr yerde kodavranışlarıııı denciter, haıa yapmalarını enbir yOneıimin kurulnıaMdu. nu«uluyardu. Namık Kcmal'&n Valan Yahut geller Bu a^ık ınekiubun Solya'da Krilll vc McSiliütre pivtsi Kırdaftı la^ıınn %on daıtıla oldu. • üzgürlukıın olmadıffı toplumlarda re tndi ktt jpiıftının ctki ba»kılar bulüınUndc buÇikıtındaıı dori ay wııra kapaıılan Ibret, bir ftvmlar gervckle^ıirilcme/, luıuıı meıııırifk "llunkâr'ım Imparaıorlugu ttdli yantı^lıkıan yararlanılarak EUUiiya Tcv ()7gurtti|un olıııamasii, Avrupa üikrieri kurıarıııı/, uiuvulıycti iian edinu" cümlöide flk lararından ycnıden v'ikarılmaya baılandı. llln, CHıntfiıh devleıînin tfclcrtne kan>muım ycr almaktadır.D Padişaha mektup: Özgürlükleri teşvik et 9 HAZİRAN1989 ÖZEL EK IS