Katalog

ediyorlardı. Asifradelcre dc "Sava^ia halkın •Hiçbir fcy deffikli. Nc olmalıdır? Her şey dökıüftü kan, sıı nıudur?" diye sorarlardı." olmalıdır" diye maıcle ortaya aiılıyor ve bu |ranız Dcvritni'ninolıtıiuBu, gclifiiCevdeı Paja'mn da$ilnce üzerine kuıulan sureıle genelllkle du|tınceler Ojcrinde uMün * Ji ve doru|a eri^ııji dOnemde Of baskıyı. ekonomîk edkHği anlatif tar/ı ilginçviyede etki yapıyordu." manlı basınırukm sfeetmck mümkttn lir. Osımnlı okurian (o gttne göre kaç ki*i iıe) Osnuuılı aydınlan yc devlei adamlan dcftildir. Bu bakımdan daha sonra bu satırlarla devrim orıceu Fmua*yı lanımıı Tanıîıııalian sonra lure gîdcn dOnüşuınlcriıı ki, özelliklc 19. ytiryılın ikincl yarı oluyurlardı. Pa$a'ııın Turgot'daıı tonra Ma> clkisiyk FrajiH2 Devhmîrıc o/gü özgllrlttkva. sııtda yayımlanan baMit organlann lîyc Bakanı olaıı Nckkcr için söyKcdi|ı $u sözlibcral dü$anctkri yakından tanıınaya başlada bu konuya ilifkin habcr, yonım, makale vb. ler, o gttnlcrin Oımanlı nuKiyalnl MlenJer içîn dı. Bir yandan yabana dLKdc yayımlanan kigibî mcıinler buiunabîlir. Buna kar»ın bilin hayli cenurca vc şaaınıadır: "RîaaJc kılıklı bir tapJann okunması, haıu bazilarının çevrihncdîfi gibi bu devrimin. gOrttkn ilk ve cn Onemli mavazene dcftcri dUzenleyip ledbirlerini ra «I, Avrupa'da cfiüm görcn gençferin orada n|ctkbı I aıısiıııaı hcrınanı'dır. Taıuimaı Fcrma kam île gfcterip, vcrgî, tekâlîf vesaircnin eşiı rendiklerini yunıa yaymata. ııygulamaya çam» iceriŞi itibanyla Fransız Devrimî*nin kOk fanlarla ahnmaiinı ba/ı dncmli dQ|Unockfiyle lifmaları bu tanınmayı dalıa da hızlandırdı. lcftlrdi|i ıcmel llkelcre dayanmakıadır. yayımlamifU". Difieı yandan Kırım Savav'nda gcnv. aydın O donemdekl, gazetc ya da dergi diye koGend Mcdb*in (Eta( Gcncraux) tophmiMH Türk Mibaylannın I unsu. Ingiliz ubayhnyfaı layca nifckneıncyccek birkaç yayın organın hakkındaki doşttncrdtri isc Ccvdct Pa*a »Oyk yanyaııa vaıptfnalvı, onların dOfuncclerîni yakındanftftrcnmderidc bu kooudaki flnanda "Tan/imaı Bildirgesi ile Fransız Devrimi nakktmcklcdir: "Ocnel Mcdis'tn ıcrtip gekli ilkderı arasında hiçbir ba| kımılmamıytır. hakkında hcrkn TıkirftleriıllrOyordu. Derhal li etmcnkrden birkfir. Ohı> pudi>uhın uradan bir haııı humayunu rinalcler ortaya çıkardıp, da|ıtılmi|it. BirlninOmuuılı Imparatorluftu'nun polilik, ekonobiçiminde. gcnclliklc dc bUyütUimcktcn kor dc sorulu ccvaplı "Halk limdtye kadar ne idi? mlk vc kttlıurel Uerfenıesiııc yönclik çabatan kularak geçifiirilmiftir. Buna kartın Frantız baihim, Tan/imarın ilanım hirinci sayfalannda ve heyecanla kar>ılamı«iır. "1/Univers** CaMCsi 26 Kasını 1839 larihli sayısında olaya fOylc dctîıunektedir: "Isıonbul muhabirîmiÂkn aldı|ımı/ bîr mekiupia, vuk büyUk bir ehemmiycii hau ve aynı /amaııda hiç beklenmcdik bir habcr verilmckledir. Bu, MtklUman milkıinc ba/.ı CMUII «iyasi hukukun bahvcdîlmîş olmasıdır. Pro«c Gazcıni haııı htkmayunun bir çevirinini vcrdlkicn sonra funları Anc Kadııılann gircccli tıradı ctrafta bulunan çıkarmaktadır: "Kıışkımır hıı noksansır ve v Ahmeı Ccvdrt Paşa'nın ünlu "TariM Cmte'inde Frauu Devrimi lOyhr anlanlıyor: birçok ıcrteri sarhoş da içerl gircrck ıdırcnumttkcmmel hir anayasa dcgildir. Fakaı. oldukça iyi laıuiın cdilmi> vc bu ana kadar Osman"...Vcıuy ıchıı aluluı, Paru rczillcri ge ncii daJrcsindrkiriJahlariaiki topu abp yedl h Impaniforlutu'aun harabîyeıine neden olan lip de urayı bakmasın diye korku vc cndiicli *ckî/ bln kadinla birçok serserî önlcrindc da»umiimuilcıi kokttnden yıkabilecck bir kanu bulunuyorlaıdı. Vcnay'a hir alay aiker çajj vul çalaıak Vcriay'a grtirmialcrdi.'* ni EcmcldirM. BILe Siccfe" OavetCKi'ııde ı « rıldı. Paris'tckifoyancılar,bunu baçka nuna Kralın bir manattırı hapfcdilntctl, aoma "Türkiye'de yOneuel ve loplumsal bir ya yorumlayıp tekrar bîr ihtilal çıkarmaya ha mahkcmcsı ve idaıııı olayları, Cevdet Pa*afdevrim" başhklı bir makek yayımlanarak zırlanıyordu. Takat milli atkcrdcn korkıukla da ckytlrilcrck vcıilıncklcdir. Nitckim devriFran«ız devriminden sonra gclişen vc yaygın rı için kanları ileriyc kUtınek tcrftbin koymuı mîıı vaıdıfı nokta vc uzcllikk Robcspîcrrc*lc la$an flkelerin Tanzimat btidirgninde yer al lardı. Bunun luvıinc ıc*rinicvvcün bcyüid gO» ilgilı olarak »u Mtirlun okumakıayız: dıgı dolaylı da oha dile gctiıilınckıcdir. "... Nihaycî söz aya|a düsttt. Binakım aerntt sabahkyiıı *cl gibi birdcnbirc biîiakım kanlaj Parit sokaklınnda gflrttlcrck ekmck Is Mrilar %te uhibt oldu. Ayıftı tabaka yük«k Fıomı/ Devrimi ile ilgilî. aynnıılı. ii Mbcluıya kar^ı iKtUnhık kanmandc baıkı yapve yoıumları Aiımeı Cevdeı Paıa'nın unlü ıcriz diye Fcryad cdcrck ıchremancıi haiıldı.. Milli ukcr karıı koymak ifctcmiv« de ka nuau lle Ihtllale acheb olanlartn bilc ço|tt ya"Tarihi Ccvdct"nin ailıncı cildinde bulmakbmıtı mcııılckcUnc »Uiuldll. Robcspicrre artayız. BAlümün ba«hfı taFrannz ihiilaliııırı çı dınlar ta» aiıyordu. Aşker itr onların Urcrinc ıık Fnuua'da, dedifi kcsîıı olarak ycrinc gcüki|i ve buna haftlı hazı ayrınıılar" biçimindc Mİah kuUannmadiBı için çaresizgeri çtkilmiv rilcn bir hUkümdar mertcbciînc yükırlml>ıidlr. Cevdet Pafa devrim önoesî Fransa'mn du ti. Onun nüruzu mmanı Franta ipn bir dehact rumunu $u ilginç «aıırlarda aniatmaktadır: dtvrcsi demcktî. Şu kadar ki hcr torltt vahfcte fneyilli o t a u ı yanında Wr dc dlne aykırı ta"Şehirkr halkı cpeyce ejitim gOrttp bilgilerafı vardı. Nttfuzunu »Urdttrmek Mn kcndine ri artım>ıı. Günlük ya>anularında »îUadekrk akt ctti|î aı«|ı labaka ve Mrterilcrin ar#t»ue>iılik yokıu. Asibadc olmadıkça orduda kuna vyarak laı dlnfaıi kaJdııdı. Akıl ihodetî ayini bay olunamıyordu. Buna bcnacr a«ilzadclcrc kurdu...'* vcrilen îmliyazlar (chirlilcrc pck dokunuyorBöyleGe dolaylı Ur biçimdc Jakobcn dönc* d»ı. RcMni muamekkrdc cşiilik eldc eımek mi köf ulcndtkıcn tonnı. ihıilalln vardı|ı nok^mefine dil$mUflcrdi. Gerçi scrbcst dUşttnce la töyk bdînilmckicdiı: "İhtilal çtkannak bir lercdait ya/ılmif kitaplar vasak cdilmHıi, çoıclin önünö açmak gıbıdir. Bir kcre ıçıldı mı f u da yakılmı>tı. Halk, bunlan saklıyor, hırsla •rkaM kesilmedikçe durmax. Açanlar da ünuokuyordu. Zira 14. Lui /aniatıından bcri halk, ntt alıp durduramu, gttçleri yetmcn. Yalni7 cpeyce bilgi edinmi^ıi. Rirvok kîınhe iliııı ve karfi çıkaniarı gatflrmcr.rnıaynl vercnkrl de maarîf ilc dunya duruıııunu OJrcnmcyc vc koberaher alıpfölttrttr. Böyleolunca Frans.ı ihIU Marenın nc demck oldugunu anlamaya bafıllaline « m p oianların. hepsi Mrer bırer vnk lami>u, Şdıiriilcr, artık scçkîn bir ıınıfın ducdllmiy ve hcr biri yapiıklaıtnııtccxaauıı bcnrum yc davranı$ım çckcme/ olmuııu. llim, zcri fckildc çcknıi|lcrdir.ca maaril, \anayi, ricarei ikrkyip gcni^liyordu. f lansa'ııııı /enginligi ıısi labakada kcndini Cevdeı Pa>a devrimin ofdufu dAneınde, Osgüsierdipi haldcdcvklin .ıcınucak ınali sıkııımanirdaki etkikrtnî i « III. Mim'i belll be iılar icırrisındc bıınalnusi ^.ırip karşılanacak linu i(neteyen>k: MCKmanlı devletindr ilk oma bir dıııuıudu. Imıîya/Jar vc ınuaCiyctkri kal Nİ2Mm\ f cdidi icad edcn ). Selim Hazrctleri. dırmakun ha>ka çurc yokıu. Papazlar "Bu hu «ırada Outuuılı rahlınagcvın^ıi Ru%ya vc devkic dua cdıyonı/", aMİ/adckr de "BizdevNemçe sava>larını »Urdürdü. Ayıu zamanda da kı kin \iiva> meydanurında kan dftküyoru/" litanburda yeni rcform «uKİcrı konu*u!mafca diye ımıîya/ ve muaffiyct lcrin kalmaunı iddîa bAş)anmıvlı"a TEVFİk ÇAVDAR Cevdet Paşa Tarihi neler diyor? Keren tiyasal cylemlerin dayandiğı vc bu eylenıleri ohifturan, Fnuuu devriminden kaynaklaııan. idcolojik kofüllar IttOMı yıllann ba>ında »t taya çtkmaya bafladt. Bu ideolojik koıulları olu>uırao çckirdefc Ta&vîrî Efklr gaactai çevraindc gdi>ti. Bu gcli>imdc Türk dü«ttn adamı Şinaıi*nin ycri yc cikisi bUyttkitir. Şinasi. kamuoyumuzca bîr «ınatvı. bir şair olarak tanınır. Oyıa Şinasi, TUrkiyc'nin ikrid ftiyaul yasamındaki cıkiri île sanatçı yOnlindcn daha onemli bîr ki«idir. Musiafa Kcfh PaVi'nın giri)imiyk Avnıpa'ya gOndcrilcn gcnç* leıtn arasında ycr aldı. IS52 yılına kadar Pîr»'tc kaldı. On yılfak bu u/un O|renim lOrcri onı Franku devrimi ile kOkleıcn burjuva ıiyasal kultürllnü yaiıudan unıma OIBM|HII verdi|i gibi, o duncm FranıasTnın loplunual vc %iyasal olaylarının içindc ya>ama rınuılını da vermı$tı. Uazı kaynakiara gOrv $ina«î, I84S devrimi sıraxindaki liyasal eylemlcrc dc aklif olarak kaiılnutfır. Dîier yandan 1 junartinc vc Rcnan'la taıtışlığı, döncminin libcral çevrderiyk »ıkt iliıkilcr içcminde buKundufu da hilinmckıcdir. $inui, kcndi gazctcsi obn "Tawiri lifkir"! 27 Hu/iran 1862'de yayımlamayafao|ladı.Gazcicde uluı, özgürluk. kamuoyu gîbi Jrvrimci kavramlar ilk kcı kuUa> nıhnaya baslandı. İlk sayıda yayımlanan baı* yausında Ane v'ikan % dfllfOncc öncmlidir: u "Devlei, uluüun rcmsilcİM olarak î|]eri yönelir vc ulunın gOnenci içîn çalı^ır. lîlus da sdz vc yaxı yardımıyla keııdî e»enli|i konustında aörü»icrim açıklama hakkuu Mhiptir". Şinaai bu dUyttiKckriyle Fran*ı? Devrimi'nın vurguladı|ı kavramları. devletin yoııeiîntde UIUMJ ıcmul eıti|uuynu kamuoyunuıı "ınUıncuiri oldufunu öncpkanmakıa, bunun da ölcunde halkın dflftincclcrini sOdü ya da yaaab olarak açikça bclirtmcfc hakkma uhip oklufunu vurgulamakiadır. Tasvir1 Efkir'dı Namık Keıııarin ya/ilnn da ulı»,flxgttrlQk.vaıan kavramlannı one ^kanıyordu Böykcc Fransw dcvriminin lemel ilkeleri olan Ozgürlük ve cvitlik yu ya da bu Kkilde yayım organlannda, Fransız Devrimi'ne dctinîlmeksiıin yer almakuydı. Bu döncmin bgjııu aviMndan onemli bir organda "PrcMcOrienı" ve "CourricrOrkm" gawıeleridir. Her İki guetcdc Garibaldı harckctîne filkn kaiılmı$ oLan Gianpidri'ntndir. Şinasi, kcndttîni Pariı'tcn tanımakıadır. Gianptctri'nin çıkardı|ı gıueıderde. kcndi ga/eımnde yM/arruıdıJından daha Azgtlrce baa duşünccktıni dılc gctirdîfi bilinmcklcdir. Yeni Osmanlı harckctînın nıc^ruuyet düfüncninc hıı ga/eıclcrdeki yaalar dolayuuyla biraz dayakia$tı|ını soykycbillriz. Fransız Devrimi anlında. uaın lOrckii bîr sttrcçiir. 1830.1848 harcketlerini v« nihaycl Pam Komunünü bu surcç iceriiîndc dOtttnmemiı gcrckir. 1830 vc 1848'in Tflrklyc'yc yanMdıftını sAylcycmcyiz. Yalruz ulkcdeçıkan azınlik vc yabancı gazctclcr bunlara tiegincbîlmiffir. Fakat hu deftinmekri O*manlı Itasinının dUfUnceıu olarak kahul cdemcyiz. hakai Pari» Komunü olayını hunlann dısında lulnıak gcrekir. Billıasu Yeni Osınaniılar'ın hu konudaki payı buyükıur. Bu getu;lerîn. Osmanlılar için mcvruti bîr monar^ınin arıayasiiMnı ha/ırlama, yaşanıa gcçirmc çabalurı ivcrisinde nımhuriyciçi ve ıutyıltet düjüncclcrk. eyknıkrılı* kar>ıla>tıklan Hr fc^cklir. Birinci İfntcrnasyonaJ uydcri ile hirlikıe ohna. ÖZEL EK 12 9 HAZİRAN 1989