Katalog

CUMHURÎYET BELGELER SAYFA 11 Yan devrimi ve doşünsel yapı (Baftorafı 10. savfada) dil kendı ses duzenıne ters duşen blr yazı ve abece dızgesi benimsedl mı bırtakım karışıklıklor, gudukler cıkar ortaya Nıtekım eskı yazının guçluğu de buradan, dılımızin ses yapısına uymayışından geliyordu Ama asıl dokuncalı durum, dilimizın soz dağarcığında ortaya cıkmıştır Eski yazıyla, yazımla uyuşan Arapça ve Farsça kokenlı sozcükler, Turkçenın soz dağarcığına kolayca ağmıştır Boylece dıl toprağımızda yabancı sozcuk kat manları oluşmuş, anadilı duyarlığının etkınlığini yıtırmesıne yol acmıştır Bu yonden dıl toproğımızı yabancı ogelerden orıtma, dılimizı ulusal ve öz benliğlne kavuşturma yonelıml, ıster ıstemez eskı yazıyı bırokmaya zorlamıştır bızı Yenı yazı ve yenı abecemizı bulmamızda bu yonelımın de payı buyuktur Turkçenın sesıne ve soluğuna ters cuşen eskı yazı ve yazım duzenini btrakma, bu bağlamda dilsel bir olgudur. Yazı devrımını yonlendlren nesnel etkenlerden bıri de çağdaşlaşma, eşdeyışle Batılılaşma yonsemesıdır Ounku Cumhurıyetın getırdığı değerler duzenı, cağdaş Batı uygarlığından kaynaklanmak tadır Turk toplumu Doğu uygarlık duzeninden Batı uygarlık duzenlne yonelmiştır Bu duzenın ıçlnde yerını alması. onun ekınsel ve uygulayımbılimsei değerlerınl tanımasıno, ulusollaşma cızgısınden sapmadan o değerleri benimsemesıne bağlıdır Bu benımseme ve tanımda da yazının onemli blr ışlevı vardır Çunkü bılgıyı taşıyan, genış yığınlara yayan bır ıletjşım aracıdır yazı Ne kı eskı yazı, boyle bır ışlevl yerlne getırme şoyle dursun, cağdaş Batı uygarlığına gıden yolu toplumumuza kapalı tutuyordu Bıldırışım, matbaacılık, blllmsel veri ve bulguları aktarmada aşılması güc engeller çıkarıyordu Bu engellerı ortadan kaldırmak, uygar ve cağdaş dunyanın iclnde yerımızi alabilmek ıcin eskl yazıyı bırakmamız gerekıyordu Bu açıdan yazı devrlml, bir uygarlık değlşlml olarok da adlandırılobilir Yazı ve harf devrlmlnln duşünseı yapısını oluşturan nedenler çok yönlüdur Ulusallaşma, çağdaşlaşma düşuncesinden kaynaklanan bu devrlm, Turk Insanını ve toplumsal yaptsını değlştlrmeyl amaclayon temel atılımlardan birldir. llkel, geleneksel, feodaı bir toplum blçimlnden gelişmiş, ll«ri, coğdaş toplum blClmine erişmede hem blr aroc h«m de blr değişkendir... Atatürk Tarihsel Gülhane Parkı, söylevini hangi tarihte verdi ? Sadi BORAK Ataturk'un Gülhane ParkındaVI tarihsel soylevınln ta'ihi hemen tum kaynaklarımızda yanlış olarak gosterılmlştlr Bu tarıh, Turk inkılâp Tarlhı Enstitusu'nun «Ataturk'un Soylev ve Demeçleri II» derlemeslnde 8 ağustos olarak gosterilmıştır Bu yanlışlık, adı geçen derlemeden dığer yayın araçlarına, tarıh kitaplarına ve kronoloplere kadar yayılmıştır Kımi kaynaklarda da. Ataturk'un soylevinı geceyarısından sonra soyledığl gozonunde tutularak 8 ağustosu 9 ağustosa boğlayan tarihte soylenmiş gıbı gosterilmiştlr Yaptığımız ınceleme sonucunda kesin olarak anlaşılmıştır kı her Ikı tarıh de yanlıştır Cunku, tum o tarıhli gunluk gazetelerın ıncelenmesınden de anlaşılacağı gıbı, Ataturk 8 ağustos 1928 gununde Dolmabahçe Sarayından hıç çıkmamış, butun gun ve gece dıl konusu uzerınde çalışmış bu arada Kâzım (özalp) Paşa He Mllli Eğitim Bakanı Necatl Beyı kabul ederek bir sure gorüşmuştür. Ataturk. 9 ağustos cuma gunu ıse saat 19'da Dolmabahçe Sarayından Ankara motoruna binmış, bir sure denizde gezintı yaptıktan sonra geceyarısına doğru (kımi kaynaklarda 01'de> Gülhane Parkında Cumhuriyet Halk Partisi tarafından duzenlenen eğlentiye (musamere, balo) katılmıştır Ve Yenl Turk Harfleri haUkındakl tarihsel söylevini de (tum istanbul gazetelerinin belırttiklerı gibı) 0 1 ' den sonra, yanı 10 ağustos cuma gunu soylemiştır Bu savımızt kanıtlayacak beige de şudur Istanbul BelediyesınceSa rayburnu'na dikilecek «Yenı Harfler Anıtı»na yazılmak uzere bir metm hazırlanmıştır 13 kasım 1928 gunlu Cumhuriyet gazetesınde acıklanan metm şudur «Turklye Relslcumhuru Gazl Mustafa Kemaı Hazretlerl, Turk Milletlnl kurlaran Harf Inkılâbını 10 ağustos 1928 tarihınde burada Ihda etti.» Bir yazı devriminin öyküsü (Baştarafı 5. sayfada) zılmış olan «Altı Derste Yenl Alfabe» kltobının Cumhuriyet gazetesince 150 bin adet bastırılarak 10 kuruş fiyatla satışa cıkarılması 1/20 Eylül: Ataturk'un, başoğretmen sıfatıyla ulusa Turk harflerıni oğretme ışlnde onculuk etmek uzere yurt gezısine çıkışı. (Her uğradığı yerde alfabe dersleri vermlş olan Ataturk, bu «Turk Harfleri Seferberlıği» sırasında şu ıllere uğramıştır Çanak kale (1 eylul). Geiibolu (2), Sınop (15). Samsun (16>, Tokat (17), Amasya (18), Sıvas (19) ve Kayserı (20 eylui) 11 Eylül: Ankara'da sokaklara pankartlar asılarak «Yenı Harfler Şenlıği» yapılması 13 Eylül: Ismet (Inonu) Paşanın Malatya soylevınden «Bugun memleket baştanbaşa bır dershane halındedır Bu dershanenin başmuallıml de bu mılletın başlıca hazinesı olan buyuk evlâdı Gazı'dır» Yazı devriminin anlami (Baştarofı 1 scryfada) Batı Ortaçağında antık çağın bılgı bırıkımı, eskı Mısır ve Mezopotamya'da olduğu gıbı. yıno dar bır çevrenın. rahıp1er kastının elınde toplanacaktır Yıne dın, devletın, toplumun temelı olacak, yıne dınsel ınançlar ağır basarak aklı yol gosterıcı olmaktan çıkaracaktır Halk yıne kendısını ve dunyasını akılcı bılgı lerle kavramaktan uzak kalacaktır Bın yıi surecek Ortacağı kapayan Ye nıçağ yıne Beşıncı Yuzyıl aydınlanması na donmekle başlayacaktır Bundan dolayı başlangıclarına Renaıssance (Yenıden doğuş> denır Bu donemde yenıden doğan da, Beşıncı Yuzyıl aydınlanmosında temellerı atılan akılcı tutumdur Yenıçağ buyuk başarılarını bu tutuma borçludur Nıtekım bu tutumla doğaya yonelınce, gunumuz tekniğinın kuromsal kaynağı olan modern doğa blllmlerıne yoı açılmıştır Doğa artık tanrıların, buyusel guçlerin keyiflerince kullandıkları, insanı acımasız ezen bir dunya değıl. yasaları aklın yonettlği gozlemler ve deneylerle kavranırsa. insanın kendlsıne egemen olablleceği, taşıdığı olanaklar insanın mutluluğu içln değerlendirilebilecek bır vorlık olanıdır. Yenlçağın başlarında soylenmiş olan ve bu görüşun ozeti sayılobilecek «bilmek, egemen olmaktır» sözu, bundan boyle Batı külturunun yonelimlni belirleyecek, gunümuzdeki ileri teknik hep bu anlayıştan hızını alacaktır «Bilmek, egemen olmaktır» savı lle yalnız doğoya değil. insanın yaratılarından ohjşan kultur dunyasına da yoklaşılmıştır. Burado, yuzyılların yığıp yeriestirdiği akıldışı gorüşler, davranışlar. aklın eleştirlslnden geçirilerek değerlemeleri ve eylemlerinde insanı mutlu kılacak olculere varılmaya calışılmıştır. Bütün bunlar da «bu dunyaya» dönük olarak. bu dunyada insana değerlne uygun bir durum sağlamak için yapılmok istenmiştlr Bu tutum ilerledlkçe «öbur dunyaya» donuk, insanın başka blr dunyada mutlu olablleceğine inanan goruş de, dlnsel bilglleriyle. bu bilglleri tekellerlnde tutan rahipleriyle arka plana itilmlştir. Günümuzdeki bilime dayanan döneme bdyle ulaşılmıştır Bugun gecerli olmak Isteyen her görüş «bllimsel» nltelıkte olduğunu ilerl surmek, bunu konıtlamak zorundadır. Ortacağdo Ise «dlnsel» baş değer ölcusu Idi. Bizde Cumhuriyet Doneminde gerçek le&tirilmeye başlanan devrlmler, Botının bu anlatılan kultur tutumunu Tanzlmattan bu yana suregelen duraksomaları aşarak keslnllkle benlmseme atılımlarıdır Butunuyle benimsenmek Istenen uygarlık yapısını da aklın ürünu olan bilgiler taşımaktadır. Hele son yüz elll yıldan beri doğa billmleri ile beslenen teknıkteki başdondurucu llerlemeler, Insanlığın artık gelişmiş bir teknik olmodan yaşayamaz olması. gunumüzde bilgiyi İnsanın yeryüzündekl vorlığını sürdurebılme olanoğını kendlslnde taşıyan en yüksek değer yopmıştır. Bu «blllmsel çağdo» her toplum boyuna artmokta olan bıigı bırıkimını benimsedığı ve onun artmasına katkıda bulunduğu olçude varlığını korur ve saygınlığo ulaşır Bunun ıcın de toplumun bıreylerının hem bılgılerle donatılmaları, hem de bu bılgılerı uretecek, çoğaltacak gibı yetıştirılmelerı gerekır Toplumun tumune yonelecek bu yetıştlrme de, bızde, Turkçenın seslerını yansıtmada başarısız olduğu yuzyıllar bo yunca denenmiş olan Arap harfleri ve halktan kopuk sınırlı bır çevrenın ozel kultur dılı olan karma Osmanlıca ıle yurutulemezdl Kolay oğrenilir bir alfabe ıle geniş yığınların kolay kavrayacakları bır dıl gereklıydı Bu gerekslnme ıle alınan Lâtın harfleri Turkçe sesleri başarı ıle korşılamış Lâtin harfleri ve halkın ken dı ozdeğerlerınden turetillp oluşturulan ozleşmış Turkçe ile halk olçusunde blr eğıtımin «altyapısı» kurulmuştur Yaşayabılmek icin çağdaşlaşma zorunda olan, başka bır deyişle tarihln gidlşine uyması gereken Turk toplumu için harf devriminin onlamını çağdaşlaşmayı hızlandıran bırtakım oluşumda bvılabllirız. 29 Eylül: Ataturk'un yurt gezılerınden aldığı ızlenımlere gore Yenı Turk Harflerının yazım kuralları hakkındakı onerılerı ve Cumhuriyet gazetesının son sayfasını tamamıyle yeni harflerle basmaya başlaması 7 Ekim: Bu tarihli Cumhuriyet gazetesının verdiğı bılgılere gore yenı harfler ıçın faalıyete geçen dershanelerın sayısı 270'ı bulmuştur 10 Ekim: Alı Cânip (Yöntem)'in «Edebiyat» kitabının yeni harflerle basılan ilk ders kitabı olarak yayın alanına çıkması 1 Kasım: Maturk'un, Mecllsln oçılış söylevlnde yeni harfler konusuna değlndlkten sonra «Turk Harflerlnln Kabul ve Tatbiki Hakkındaki Kanumun Meclisçe kabutu. (Kanun numarası 1353, Resml Gazete ile yayını 3 kasım). Aynı oturumda Ataturk'e altın bir levha üzerlne kabartma horflerden bir «Türk Alfabesl» verilmesl karorlaştırılmıştır. (Meclisçe karorlaştırılan bu armağan Atatürk'e 22 mayıs 1933 gününde sunulmuştur Bu levha Anıtkabir Müzeslndedlr) Millet Mektepieri (Baftarafı 7. Myfada) yordu kurslara Millet mekteplerlnln olumlu etkisinl belirtmek için şu gerçeği soyleyebilirlz Yeni harflerln kabulunden blr yıl sonra (1929) Millet mekteplerınden dipioma alanların sayısı 1 milyon 200 bindl. Millet mektepieri tam 8 yıl yaşodı: 1928 1936. Bu sure içinde bu halk eğltimı ocaklarından diploma alanlann toplam sayısı 2 546.051'dl. Açıldıkları zaman 20 489 olan derslik sayısı 1935 • 1936 yılında 2274'e düştü. llk yıl öğrencl sayısı 105.500 Iken 1936'ya doğru 59 208' ya Indi. Millet mektepieri giderek karanlıklara gomülup kaldı Neden? Ulkede alfabesiz klmse kalmadığı Içln mi?.. Değil, yalnızca ilgisizllkten, konuyu önemsememekten... ilkoğretimin yasal zorunluluğu da alfabesizliği onleyememlştl Çünku bu gun okuryazar oranımız %54'ü oşmamak tadır. Bu oranın gittikce artacağı yerde azaldığı da görülmektedlr Yetlşklnler eğltlml ve alfabesizlikle savaş, Millet mek teplerlnin açıldığı ve çalıştığı yıllardaki coşkuya yakın bir llgıyle surdurülebilseydl bugun nüfusumuzun hemen hemen yorısı kara cahil kalmazdı. Atatürk, daha 1928'de halkın en çok % 20'slnin okumayazma bıldlğini söylemlşti Aradon geçen 50 yılda bu oran ancak % 34 artmış bulunuyor diyebilirlz. Boylece de bütün nüfusun okur • yazar duruma geleoilmesi için daha kaç yıl beklemenin gerektlğl kendlliğinden ortaya çıkmaktadır Dahası, Millet mektepierlnde büyuk leri yetlştirmek şoyle dursun, bugün okul çağında bulundukları halde okula glt meyen çocuklarımızın sayısı bir buçuk milyonu asmaktodır. (Bu durumda gel de, 19761 «Çocuk Yılı» olarok kutlal..) 19 Kasım: Ataturk'un Millet Moktepleri teşkllatının Urnumi Reisliğlnl ve Başmualllmllğlnl kabul etmesi. Türk ABECELERİ (•aştorafı 2. aoyfoda) seslerlnl vermekten uzaktır. Bugunku Türk yazısı, Lâtln yazısını kullanan ulk«ler arasında da en sesçil, yazılması ve okunma8i en kolay, uygulandığı dile en uygun olanıdır Lotin yazısı Türkçeye uygulanırken Türkçenln bütun seslerl g j z önune alınmış, Ikl türtü okumaya yol acabllecek blr tek im blle bırakılmomıştır. Yazı devrlmlmlz, yalnızca kısa bir sürade Arap harfleri bırakılarak Lâtin harflerl kullanılmağa başlandığı Içln bir devrlm değlldlr; Türkçeye en uygun yazı dlzgesi seçlldiğı için gercek blr devrlmdlr. Arap kökenll yazı dokuz yuzyıl boyunca ulusal btr yazı olamadt; Turkçenın üzerlnde kotü dlkilmlş bir hazır elbtee gibı her yanından sarkıp durdu; Lâtın kokenli Turk abecesı ise kısa bir surede ulusal blr yazı durumuna geldi; bu yuzdendir ki kullondığımız bunca yazı dizgelerı Içinde Türfc •heceeI odını almoğa hak kazanan yalnız odur. 8 Kasun: Yeni Turk Harflerlnin kabulu üzerine Avrupa'dan getirtilecek harflerden gümruk vergısl alınmaması hakkındaki kanunun illere blldirllmesi. 24 Kasım: «Millet Mektepieri Talimatnamesi»nin Res mî Gazetede yayımlanması. 1 Artlık. Resmi ve ozel butun Turkçe gazete ve dergllerin yeni Türk harflerlyle çıkmoya başlaması. 1.1.1929: Ataturk'un isteğl ve önerisl uzerlne ozel bir yasa ile Ataturk'un boşoğretmenllğlnde Millet Mekteplerlnln oçılmasıyla bütün yurtta okuma seferbertlfllnin başlaması. (Millet Mektepieri 1936 yılına kadar turmuştur Bu sure İclnde bu okullardan 2.546.051 kişl diploma almıştır önceleri dershane adedi 20 488'a kodar yukselmlştir. Okuma seferberllği olumlu sonuçlarını verdikçe bu sayı sonraları 2274'e kadar duşmustür.)