Katalog

CUMHURİYET DERGİ Yazar ve psikanalist Lou Andreas SalomĞ önceki yüzyılın en ilginç simalanndandı. 19. yüzyıla damgasını vuran üç erkek, Nietzsche, Rilke ve Frued onun sevgilisi olmuşlardı. "Salome Yaşamı ve Yapıtlan" adlı kitap, birilerinin sevgilisi ya da arkadaşı olarak değil bağımsız bir insan, düşünür ve yazar olarak onu anlatıyor... bul edilen Duino Ağıtlan'nın bazılannın da bulunduğu yüzü aşkın şiirini ona yazdı. Lou'nun tanıdığı bir erkek daha, onun için, "Eğer Lou AndreasSalome'yi tanımamış olsaydım, şair olarak tüm gelişimimi etkileyen yollan seçmemış olabilirdim" diyordu. Fr«od Lou'nun duygusal anlamda değilse de düşünüş tarzıyla etki lediği bir diğer ünlü erkek Freud'du. Bu öyle bir etkiydi ki Freud, Lou'nun psikanaliz saflanna katılmasını "hareketimiz için bir onur" olarak nitelendiriyordu ve haklıydı da. Salome, yaşamının ileriki yıllannda tanıştığı psikanalize, kendini bütün varlığıyla adamıştı. Kendini belki de en iyi psikanaliz alanında ifade etmişti. Çocukluğunda çok önemli yeri olan "hayal oyunlan" düşünüldüğünde, bu şaşırtıcı değildi. Çocukken gördüğü insanlara kafasının içinde yaşamlar ören Lou, yaşamının son dönemlerini, var olan yaşam örgülerini çözümlemeye adadı. Kliniklerde uzun yıllar sürdürdüğü psikanaliz uygulamalannınyanısıra bu konuda ciddi bilimsel makalelcr ve bir kitap yazdı. Bunlar, "psikanalitik birçalışmayı eleştirmek yerine pek sık takdir etmediği" Freud'un, "takdir etmckten kendini alamadığı" yapıtlardı. Lou'nun, onlann sayesinde haksız bir öneme kavuştuğu varsayılan üç kişinin onun hakkındaki yorumlan bunlar. Evet, Nietzsche, Rilke ve Freud, kendi sözleriyle eleştirmenlere yanıt veriyorlar. Elbette Lou AndreasSalome'nin yaşamı buüçkişiyle ılışkilerinden ve onun hakkında böylesi hayranlık dolu yorumlar yapanlar da bu üç erkekten ibaret değil. Ozgür ve entelektüel... SELAMİ AKBAŞ Çoğumuz, Salome'yi, Nietzsche Ağladığında adlı kitaptakı entelektüel, erkeklerin başını döndürcn, cüretkâr ve başına buynık genç kadın olarak merak ettik ama tanımadık. Roman bize Salom6'yı diğer erkeklerin gözunden anlatıyor ama bir karakter olarak işlemiyordu. 1993 yılında Afa Yayınlanndan çtkan "Kızkardeşim, Kanm" adını taşıyan H.F. Pcters imzalı kitap Salome'yi yakından tanıma fırsatı verse de piyasada baskısı tükendiğinden arayanlar ulaşamıyordu. Aynntı Yayınlan bu hafta, Angela Livingstone'un kapsamlı çalışması SalomeYaşamı ve Yapıtlan'nıyayımladı. Petersburg, Viyana, Berlin, Münih ve Paris 'te geçmiş; sanata, yazına, felsefeye adanmış yetmiş altı yıllık bir ömür; unlü dostlar, sevgililer, meslektaşlar; romanlar, şiirler, oyunlar, felsefe yazılan, bilimsel çalışmalar; Zerdüşt'e, Duino Ağıtlan'na ve psikanalize vurulan damga; en çok da tutkuylaörülmüşbiryaşam: Düşünmeye, yazmaya ve yaşamaya dört elle sarılmış bir kadın...Çekici.özgürve doludoluyaşanmışbirhayat. me'nin bu büyülü etkisini anlamak için onu, kendi anlattıklanyla ya da onun yaşamını araştıranlann söylemleriyle değil de yaşamınagirdiğikişilerinsöyledikleriyledeğerlendirmek daha doğru olacak. Nietzsche için Salome, düşüncesinin vârisiydi ve onu bu konuma, tanışıklıklan daha birkaç aylıkken oturtmuştu. Aslında ilişkilerifazlauzunsürmedi.Nisan 1882'denaynı yıiın kasım ayına kadar süren ilişki, Nietzsche'ye büyük duygu çalkantılan yaşattı. İlişki devam ederken olduğu gibi, bittikten sonra da Nietzsche, Lou'ya zaman zaman çok büyük nefret duydu; zaman zaman da onu yoğun bir aşkla sevdi. Zaten yaşamında ikinci kez evlenme teklifinde bulunduğu kadındı Lou. Ama bu teklif i götürmesini, yanlış bir aracıdan, Lou'yu daha uzunzamandırtanıyan, ona âşık olan ve evlenme teklifinde bulunan, ama aşkına karşılık bulamayan zavallı Paul Ree'den istemışti. Ne var ki ılişkinin tek taraflı duygusal niteliği bir yana, en çarpıcı yönlerinden biri, Nietzsche'nin Lou için "Ancak onu tanıdıktan sonra Zerdüşt'üm için olgunlaştım" demesıydi. Nietzsche'nin yaşamında Zerdüşt'ünyeridüşünüldüğünde Elizabeth Förster Nietzsche ve Fritz Kögel gibi kimilerinin Lou'yla ilgili karalamalarını çekememezliğe yormaktan başka seçenek kalmıyor geriye. Salome'nin yaşamı boyunca ilişkisini en uzun süre (tam otuz yıl) sürdürdüğü kişilerden biri, Rainer Maria Rilke'ydi. Onlü şairın yaşamı boyunca en fazla etkisi altında kaldığı insanın (ve kadının) Lou olması şaşırtıcı değildi. Büyük korkulan ve güvensizlikleri olan Rilke, onun sağlam kişiliğindesığınacakbirlimanbulmuştu. Lou'nun kişisel yaşamı açısından bu ilişki de ilginç olan nokta ise Rilke'nin onun ilk sevgilisi olmasıydı. tlk gcnçliğinde PederGillot'yu, ardından Paul Ree'yi veNietzche'yi reddeden Salome, biraz geç yaşta (36 yaşında), üstelik de evliyken Rilke'nin aşkına karşılık verdi. Salome, aşkı geç buluşunu, bu ku vvetli duygunun mutlaka boyun eğmeyi gerektirmesine ve kendisinın de asla, hiçbir şeye boyun eğmeme kararhlığına bağlıyordu. Işte bu yüzden kendisi otuz altı yaşındayken yirmi iki yaşında bir gence; o, sanat çevrelerindc kendini kanıtlamış bir düşünür ve yazarken toy bir şaire âşık olduğunu düşünüyordu. Rilke, bu aşk ilişkisinden büyük esin aldı ve aralannda şairin başyapıtı ka (Mğerk»dınlar Bunlan söylemişken, Salome hakkında iki yanlış anlamayı düzeltmek gerekiyor. Birincisi, Salome'nin entelektüel erkeklerin başını döndürüp onları ruzağa düşüren bir dâhi erkek avcısı olduğu kanısı. Salome, uzun yadakısa bir süre birlikte olduğu buerkekleri, duygusal ya dabcdensel değil zıhinsel bir düzeyde, düşünceleriyle etkilemişti. Birbirinden ayn üç alanda büyük önetn kazanmışbuüç erkek, gördükleri güzellik karşısındabüyülenerek Lou'yu zihinsel anlamda yanlış değerlendirmişlerse bu, Lou'dan çok bu erkeklerde aranması gereken bir kusurdur. tkinci olarak, Salom6'den bu denli etkılenmiş olanlar vcya onun yaşamında önemli yer tutanlar yalnızca erkekler değildir. Paul Rec veNietzsche'nin arkadaşı olan Malwida von Meysenbug, Rilke'nin bir süre aynı evi paylaştığı Loulou AlbertLasard, Sigmund Freud'un kızı Anna Freud, yazar Frieda von Bülovv gibi kadınlarda Lou'nun büyüsünekapıldılar. Ama 19. yüzyılın erkek egemen dünyasında (buradan 20. yüzyılın böyle olmadığı sonucuçıkanlmamalı) varlık göstercmediklen için mi yoksa gösterdikleri varlık, bu dünya tarafından önemsenmediği için mi bilinmez, bunlann Lou'ya ilişkin yorumlan fazlaca dikkate alınmadı. Bu da kendi gibi yazar ve düşünür olan kadınlar arasından sıynlan Lou'nun, yaşadığı döneme nasıl bir damga vurduğu ve kişiliği hakkında önemli ipuçlan veriyor. Kadınlardan söz etmişken, Elisabeth Nietzsche 'den sonra, Lou AndreasSalom6'ye ciddi eleştirileryönelten ikinci kişiden, Hedwig Dohm'dan söz etmemek olmaz. Zamanın radikal feminıstlcrinden Dohm'un, Salome' ye en büyük eleştirisi, onun feminist harckete katılmamasıydı. Hatta katılmamak bir yana Lou, harekete zarar veriyordu. Mesleki açıdan etkin bir kadın olduğu halde, kadınlann bu tür etkinliğe kendilerini vermelerine karşıydı. Bunun anlamı, Lou'nun kadınlara "evinin kadını" olma görevini yükleme Büyülü etkl Lou AndreasSalome hakkında en iyi bilinen şey belki de onun zamanının önde gelen pek çok ismiyle ahbap olduğu ve bunlann hepsi üzerinde büyülü denebilecekbiretkibıraktığıdır. Görünüşebakılırsa Salome, ya şans eseri hep doğru zamanda doğru yerde olmuş ya da bulunduğu yer herneresiyse, zekâsı ve çekici kişiliğiyle orayı renklendirmiş, zenginleştirmiş. Bu ikilem, ölümünden sonra onun yaşam öyküsünü yazanların aklını epeyce kanştırmış olacak ki, bazılan ne şirretliğini ve cadılığınıbırakırkenbazılandaonubirTanrıçagibi göklere çıkarmış. Belki de Salo Nietzsche: Kadtna giderken kırbacını unutma!