Katalog

18 P+ Aşağı Fırat'ta yaşadık. Rutubet, buharlaşma artıyor. Bundan hcr türlü meyve ağacı etkileniyor. Su dengeleri bozuluyor, Harran Ovası'nda olduğu gibi tuz yüzeye çıkmaya başlıyor. Büyük tahribatlarayolaçacakmilyonlarcakilometrekareliksulamaprojeleri ise ayn bir sorun. Suyun belli bir eğimde akabilmesiiçintopografyadeğiştiriliyor. Sulamayla birlikte alan biriminin verim değeri yükseldiğı içinmekanizetanmyoğunlaşıyor ve her türlü çıkıntı, höyükler dahil engel teşkil ettiğinden yok ediliyor. Harran Ovası'ndaki höyükler bu bağlamda büyük tehdit altında. Çcvreye ve insana duyarlı isek, barajın getirisini ve götürüsünü iyice hesaplamaklazım. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde suyla birlikte yaşanan değişimlere uzun siiredir tanık olmanıza karşın Birecik'te gördükleriniz sizi oldukça şaşırtmış görünüyor. Hayatımın en dramatik haftalarını yaşadım diyebilirim. Bölgeyi 4 ay önce tüm hatlanyla dolaşmıştık. Su tutma haberi gelince apartopargittik. Mayısın ortaları, hergün su parça parça geliyor. tlk etapta bütün köyler boşalmıştı.Erenköy'debirbaşınakalankedilerin birbirlerini yediğini gördüm. Korkunçtu. Apameia, tamamen sular altında kalmıştı.Halfeti'yegeçtiğimdeiseçokdaha kötü oldum. Bu denli bir yok oluşu hayal edememiştim. Sanki kıyamet kopmuş, o ünlü cennet bahçeler, bağlar, büyük bir çevre felaketiyle karşılaşmış gibi bir yıkıma uğramış.hertarafçoraklaşmıştı. Binlerce hektarlık alan, Fırat boyunca uzayıp giden o doğa, bizzat onu yeşerten, onun içinde var olan insanlartarafindankiyilmayazorlanmisti.uk su paniği ile birlikte insanlar gözyaşlan içinde, ellerindemotorlutestereler.asırlıkçınarlan, o nefis kestane ağaçlannı, doğada birlikte yetişmiş ne varsa,fistık,nar, incir, ceviz, dut, emekle büyüttükleri on binlerce ağacı kesip geri çekiliyorlardı. Dallardaürün, kuş yuvalannda ıse binlerce yavru vardı. Hepsi telef oldu, oluyor. Yaşanan dram yalnızca bahçeler fizerinde değil sanırım... lnsanlara en ağır gelen şey geçmi şlerini bırakmak. K.ımilerinın200300yıllıkailemezarları var. Atalannın, dedelerinin, ya da yeni yitirdikleri yakınlannın mezarlannı ağlaya ağlaya açıp nakletmeye çalışıyorlar. Çocuklar köylerini terk ederken evlerinin duvarlanna notlar yazmışlar," Seni çok seviyorum evim, köyüm" gibi, sanki hic sular altında kalmayacak, hep okunacakmış gibi... özenle kesilmiş, ince ince işlenmiş yüzlerce yıllık geleneği yansıtan, kendine özgü o eyvanlı taş konaklann, bağ evlerinin, kerpiç yapılann çerçevelerini, kapılannı, cam CUMHURÎYET DERGİ kestirtmiş. Ancak yaşhlann durumu çok daha trajik. Çoğunluğu inanmak istemiyor. Gençler nasıl bakıyor? Daha agresifler. Orada doğmuş, büyümüş. Evlense oradakı bir tarla satılacaktı belki, ya da bahçe gelıriyle okuyacaktı. Bakm, hepimiz için toprak, dikili ağaç, bahçe, ev bir güvencedir. Ama burada çok daha farklı, insan yaşamının içinde biçımlendiği muhteşem bir doğal çevre var. Fırat boyunda doğa ve insan öylesine bütünleşmiş, öylesine dengelenmiştir ki birini çekip alırsanız hepsi çökecekmiş gibi görünür. Binlerce yıldan bu yana sürdürülen tarım gelenekleriyle, kayalarla bütünleşmiş ya da yeşillikler arasında koybolmuş yöreye özgü inanılmaz incelik ve güzellikte yapılmış taş evler ve onlann avlulannda özenle yetiştinlmiş çiçekleriyle, bahçe kültürüyle bizim hiç de alışık olmadığımız bir yaşam düzeninesahiptirler.OnlarFırat'la barışıktırlarvebinlerce yıllık deneyimlerle oluşmuş geleneklertüm canhlığı ile ortadadır. Şımdi yaşama alanı yok oluyor. Dolayısıy la kendisinin de yok olacağını düşünüyor. tnsanların taşınması konusunda da büyük sorunların yaşandığı söyleniyor. Siz neler gözlemlediniz? O ayn bir facıa. tnsanlar araba lastikleri üstüne tahta parçalannı koymuşlar, zar zor yüzerekten taşınmaya çalışıyorlar. Özellikle Kalemeydanı ve Rumkale üstündeki yerleşim yerlerınde bu tür zorluklar yaşanıyor. Orası çok sarpbir alan. Ulaşım yalnızca tek biryoldan yapılabiliyor. Bukıyı yolu da birdenbire su altında kalınca insanlara sallarla gitmekten başka birçare kalmamış. G AP idaresi ya da ilgili kurumların bu yönde bir desteği yok mu? Gördüğüm kadanyla yok. Herkes kendi başının çaresine bakmaya çalışıyordu. Ama baraj idaresi ya da DSl, en azından Birecik ya da üst taraftan çalışabılecek büyük tekneleri devreye soksa büyük hizmet olurdu. tnsanlar suyun yükseleceğini bilmiyor muydu? Su gelecek söylentisi başka, insanın o suya ayağı değdiği zaman hissettikleri başka. Bizim insanımız başına gelmeden işin ciddiyetini kavrayamıyor. Arnabupsikolojiyi anlamak gerekir. Adamın bütün hayatı, bahçesi,bağı,ekilialanlan...Sonanakadarbekliyor acaba üstündeki ürün olgunlaşır mı diye. Aynca kırsal yaşamın malı mülkü çoktur. Bir yaşam toprakla bütünleştiği zaman onu çok çabuk nakledemezsiniz. Hayvanlan, onlann balam yerleri, arklan, vs. topladığınız zaman bayağı bir yük oluşturur. Sadece yatak yorgan meselesi değil ki, o bağlık yaşamının tümünü derleyip götürmesi lazım. Ama şimdi hayvanlannı da fırsatçılara ölü eşek fiyatına Horum Höyüğii 'nün yer aldığı Fındıklıköyü. Sulara gömülen köye duvaryazısıyla veda. lannı söken acıh yüzler... Kendi elleriyle yaptıklannı, ektiklerini yıkmak zorunda kalanlar... Güllerini tenekelere alıp kurtarmaya çalışanlar... Kendilerinehas, doğaya dönük zengin kültürlennin bir parçasıdır güller orada. Ozell ikle de sıyah gül. Halfeti' nin yakırunda oturan Gül Lale, gelin geldiği bahçede öyle güller yetiştirmiş ki orayı bir cennete çevirmiş. Onu son gördüğümde güllerini saksılara yerleştirmeye çalışıyordu, bir üst koda ekebüirmiyim diye. OnabütünFırat'ın yükseleceğini ve bu yaşamın biteceğini söyleyemedim. tnsanlar yaşadıklanyerlerin su altında kalacağını kabullenememiş gibi... Insan çocuğuna kıyabilir mi? Tırnaklanylayarattığı.büyüttüğübirvarlık. Diyorsunuz ki, şimdi senin bahçen su altında kalacak, git kes. Dedesinin, babasının ya da kendisinin diktiği ağaç. Ne yazık ki başka seçenekleri de yok. Kereste olarak değerlendirmek ya da satabilmek, biraz olsun kay ıplannı karşılayabilmek ıçin bunu yapmak zorundalar, üstelik süratle. Çünkü su günde 1.5 m. yükseliyor. Birdenbire değil, ama sabahtan akşama bahçeler suya gömülmüş oluyor. Bir hafta sonra da bütün yaşam alanlarını basmaya başlıyor. Bunarağmen kiminin eli kesmeye varmamış, bırakmış ağaçlannı suyun insafina. Kimileri de dokunamamış, başkalanna Kalemeydanı 'nda nakleıiılnıek uzere açııaıt mezariur... Kaptsını, çerçevesıni söhup tıuktöre yüJtfemiş. Taşınnıanın bir başka liiriı..