Katalog

6 ŞUBAT 2000. SAYI 724 Dallam'a ne zaman söylcndiğini bilmesek de, anılannm açıl ışındakısa sürede hazırlandığını belirtmesinden bu karann pek de ani alındığı ya da kendisine iletildiği anlaşılır. Dallam anılannın giriş kısmında yanında götüreceği eşyayı sayar:" Yolculuk sırasında giyeceği kıyafetler, üç çift ayakkabı, kendini korumak içinbir kılıç, yağ, tuz, şeker ve sirke gibi pek çok temel gıda malzemesi, çatal, bıçak, kaşık gibi sofra ihtiyaçlan ve elbise askılan..." Daha da önemlisi Dallam yolculuk sırasında parmaklannın antremanı için tüccarlardan özel izinle gemiye bir türlü çembaloya benzeyen ayaksız, klavyeli müzik aleti olan bir virginaF i de yuklemeyi başanr. Bu konuda göstermiş olduğu titizlik, sırfperformans düzeyinden düşmemek için uzun ve fırtınah bir deniz yolculuğu sırasında dahi düzenli olarak müziğini çalışabilmek için beraberinde bir müzik aleti götürmesi, bizlere Dallam' ın ne derece profesyonel bir müzisyen olduğunu açıkça gösterir. Dallam 9 Şubat 1599 Cuma günü Thames ırmağında birçifte sandala binerek, orgun da yüklendiği, Gravesend'de demirli bulunan şöyle not eder: "Kral kaptanımıza kendisinı görmesi için ve aynı zamanda Grand Signior'a giden hediyeyı beraberinde getirmesı içinmesaj yolladı. Böylece kaptanımız gittı ve Kral'aGrand Signior'a götürmekte olduğu hediyenin sadece büyük olmakla kalmadığını, aynı zamanda karmaşık ve kurulmasının da zaman alacağını söyledi. Kral söylediklerini dinledikten sonra onun sözlerine inanmadı ve hapis olarak tuttu. Bu durum benim dostumun saraya giünesine sebep oldu. Onun huzuruna çıktığımızda bizlerin de kaptanımız gibi aynı hikâyeyi anlattığımızı gördü. Böylece kaptanımız serbest bırakıldı, biz de geri yollandık. Kral sonra kaptanımız için gemiye iki boğa ve üç koyun hediye yolladı. Hepsi de çok cılız şeylerdi. Çünkü buradaellenndekinin en kötüsünün Hıristiyanlar için fazlasıyla iyi olduğunu düşünüyorlar." Toplam dört aylık bir yolculuktan sonra Hector ve yolculan 15 Temmuz Çarşamba günü îstanbul sulanna girerler. Yedikule açıklannda demir atılır ve burada gemi Padişah III. Mehmed'in görüş menziline girmeden önce baştan sona boyanır. Ertesi gün hediye Pera'da bulunan lngiliz elçiliği binasına taşınır. Bınada orgu kurmak için yeterince yüksek bir oda bulunmadığından dolayı elçi Henry Lello'nun emri ile çabucak elçiliğin avlusuna yeni bir oda inşa ettirilir. Dallam orgunu bu odada kurmaya başlar; ancak sandıklar açıldığında korkunçbirmanzaraylakarşılaşırlar: Geminin ambanndaki aşın sıcaklık yüzünden tutkallar erimiş, alü ay süren yolculuk sırasında da sallantıdan dolayı bazı borular ezilmiş ve kınlmışur. Dallam çalışmaya koyulur ve org on gün içerisinde tamir edilerek Padişah 'a sunulacak şekilde hazıredilir; lngilizelçiliğindekiodadansökülerekTopkapı Sarayı'na taşınır. Dallam sarayda yaklaşık on gün içerisinde orgu monte eder; bu seyahate kendisi ile birlikte yardımcılan katılır. Orgu ilk önce Dallam'ın Grand Signior'un sekreteri olarak tanrmladığı ve anılannda Coppagavve şeklinde yazdığı Kapıcı dinlemek ister. Bu arzusu yerine getirilir. Esasında anlaşılan Kapıcı orgu Padişah'ın huzurunda çalınmadan önce kendisi kontrol etmek istemiştir. 24 Eylül gecesi lngiliz elçisi Dallam'ı çağınr ve ertesi gün Padişah' ın Topkapı' ya dönerek hediyesini göreceğini bildirir. Ancak kendisinı de uyarmaktan geri kalmaz; Padişah Hıristiyanlann kendisinden korktuklan için hediyelergetirdikleri inancındadır. Hele Dallam Orgun 1860 tarihligazetede yayımlanan çizimL Sultan' ın huzuruna çıktığı zaman kesinlikle ona sırtını dönmemelidır. Yüzü dönük olarak selam vermeli ve yine yüzü döHectorisimli gemideki diğeryolcularakatılnük olarak geri geri huzurdan çıkmahdır. maküzereLondra'danayrtlır. Doğuticareti için Lcvant Company tarafından kiralanan 300 tonluk yeni bir gemi olan Hector Manş' ı geçip güneye inerek Portekız, İspanya sahilleri, Cebelıtarık, Cezayir, Sicilya, Zante ve Iskenderun yoluyla Istanbul'a ulaşacaktır. Gravesend'e varışında geminin daha hazır olmadığını gören Dallam dört gece pansiyonda kalır ve 13 Şubat günü demir alınır. Ancak Deal kalesı açıklarında rüzgânn kesilmesi üzerinc dört gün daha beklenir; tekrar karaya çıkılır. tkmcı kere denize açılmalannın ardından bu sefer de fırtına ve sis yüzünden yollarını kaybederek tngiltere'ye dönerler. 16 Mart'ta yapılan üçüncü denemede tngiltere sahillerinden başany la uzaklaşılır. Görüldüğü gibi yolculuk hiç de kolay değildir; sadece lngıltere'den aynlmalan havakoşullanndan dolayı bir ay sürmüştür. Nihayet 27 Mart gibi Akdeniz sulanna girilir ve bunu takiben 30 Mart'ta Cezayir lımanına demir atılır. Dallam'ın kral olarak hıtap ettığı OsmanlıvalisiSultan'agidenhediyeyıgörmek isteyince olan ilginç hadiseyi anı defterine Sultan ve kalabalık saray erkâm lngiliz Kraliçesı'nden gelenbu ilginç hediyeyı örmek için aletın kurulduğu salonda toplanırlar. III. Mehmed sessizlik içensmde tahtına oturmuş bir şekilde hediyesini inceler. Bundan sonrasını Dallam anılannda şöyle anlatır: "İlk önce saat 22'yi vurdu, sonra ikincı katın köşelennde duran hcykelcikler gümüş trompetlerini başlanna doğrugötürerek çalmaya başladılar. Sonra müzik durdu ve org beş sesli bir şarkıyı iki defa çaldt. 16 foot yüksekliğindeki orgun tepesınde bulunan dallar arasındaki siyah kuşlar öterek kanat çırptılar. Grand Signior diğcr bazı mekanik hareketleri de gözlemledi". Gördüklerinden memnun kalmış olsa gerek ki Padişah orgun bir daha kendi kendine çalıp calamayacağını Kapıağasından sorar. Oysa Padişah'ın bir kere dinlemekle yetineceğini düşünen Dallam orgu tekrarayaretmemiştir. Ancak Kapıağasına arzu ederse minik bir mekanik düğme sayesinde saat vurmaya başladığı zaman orgu da devreye sokabileceğini söy •* /// Murat, tbrahim PaşaSarayı'ndan şehzadesiMehmet'in sünnet duğününü izliyor. SULTAN IN ORGU... M. Halım Spatar dört yüzyıl önce Osmanlı Sultanına armağan olarak gönderilen değerli orgun yaklaşık 10 sene boyunca ızını sürmüş. lletişim Yayınları'ndan geçen hafta çıkan Sultan'ın Orgu adlı kitabın önsözünde Spatar bu serüvenini şöyle anlatıyor: AnaBritannica'nın 16. yüzyıl org yapımcısı Thomas Dallam maddesi üzerine çalışırken şöyle bir cümleye Sultonın Orgu ınıın HHH rastladım: Kraliçe Ellzabeth Doğu tüccarları Kumpanyası'nın etklnliklerine kolaylık sağlamak ve Osmanlı Padışahı III. Mehmed'in dostluğunu kazanmak amacıyla 1599'da Istanbul'a armağanlar göndermişti. Dallam da kendi yaptığı orglu bir mekanik saati padişaha sunmak üzere birlikte gitti. Bu yolculukta tuttugu günlük 1893'te yayımlandı." Bu denli marifetli, üzerinde bir de saat bulunan, son derece ustalık isteyen bu karmaşık aleti yapan kişınin, Kraliçe'nin isteğiyle altı ay süren bir deniz yolculuğu yaparak Topkapı Sarayı'na kadar getirmesi ve tekrar elden geçirdikten sonra orgu Sultan'a sunması, buna karşılık bizim tarihsel belgelerımizde böyle bir bilgiye rastlanmaması garibime gittı. Dergimızdeki yazılarıyla da tanıdığınız Halim Spatar orgla ilgili bilgilere ağır ağır ulaşabilmiş. (Onun bu orgla ilgili bir yazısını daha önce dergimizde okumuştunuz.) Ama orgun akıbetini öğrenmesi oldukça uzun zaman almış. Sonunda ulaştığı bilgi ise oldukça can sıkıcı olmuş; Çünkü org, üzerindeki tasvir ve suretler nedenıyle III. Mehmed'in oğlu I. Ahmet tarafından parçalanmış, yakılabilen parçalan ise yakılmış... Dallam'ın 16. yüzyıl Ingilizcesi ile yazılmış güncesi çok ılgisını çekmiş Halim Spatar'ın. Ama Dallam'ın güncesinden yola çıkarak yazılmış ve döneme ait zengın bılgı içeren daha güncel bir kitap olan Stanley Mayes'ın kitabını Türkçeleştirmeyi yararlı bulmuş. ^