Katalog

CUMHURİYET DERGÎ Sinemada da stk sık canlandınlan Kraliçe Elizabeth ilginç bir tarihi kişilik... III. Mehmed (15661603) arasında tspanya'ya karşı olası bir ortak cephe oluşturulması düşüncesinde yatmaktaydı. Sonuc olarak Sultan III. Murad'ınizni ile beş senelik bir anlaşma imzalandı ve Levant Company resmen hayata geçmiş oldu. tlk gemi The Great Susan 1582'de tstanbul'a doğru yola çıktı ve Hareborne elçi olarak tayin edildi. Ancak ilk daimi elçi Sir Edvvard Bartonoldu. Ticari imtiyazlar uğruna Avrupalılar Osmanlı sultanlarına yolladıklan değerti hediyeleraçısındanadetayanşhalindeydi. 1595 senesinde Osmanlı tahtına çıkan III. Mehmed'e de değerli birhediye yollanması gündeme geldi. Bu hediye hakkında dönemin tngiliz devlet evrakı arasında 31 Ocak 1599 tarihli bir resmi yazışmada "Bilhassa Almanlar olmak üzere diğer milletler arasında skandala yol açacak muazzam ve ilginç bir hediye gidiyor Yüce Turk'e" ifadesinin kullanılmış olması ise dikkat çekicidir. Hediye Thomas Dallam'a özellikle sipariş edilen ve mekanik teknolojisi sayesinde bir türpiyanola gibi kendi kendine çalabilen, aynı zamanda üzerinde bir de saat bulunan bir orgdu. Teknolojik üstünlüğü, bu ilginç müzik aletini son derece çekici birhediye durumuna sokmuştu. 1860 yılında Dallam'ın am defterinden habersiz bu tarife uygun Elizabeth dönemine ait bir org çizimi bulunmuştu. Aynı yıl tngiliz The Illustrated London News gazetesinin 20 Ekim tarihli sayısında bu çizim yaymılanmıştı. Gazete bugün tstanbul'a yollandığından şüphemiz olmayan orgu şöyle tasvir ediyordu: "Aletin dokuz hareket şekli var. Bunlar saati, ayın ve güneşin gunlük konumunu gösteriyor. Her çeyrekte ziller çalıyor ve her saat başı en tepede bulunan horoz ötuyor. Aynca çanlar sayesinde melodiler işitilebiliyor. Üzerindeki sekiz heykelcik kraliçenin figürüne doğru dönerek selam veriyorlar, o da asasıyla cevap veriyor". Orgun üzerinde değerli taşlarla süslenmiş Kraliçe I. Elizabeth' i tasvir eden bir heykelcik ve aynca gezegenlerin konumunu gösteren bir de güneş sistemi modeli bulunmaktadır. Thomas Dallam hakkuıda önemli bir org yapımcısı aileye mensup oldugunun dışında bugün elimizde fazla bir bilgi bulunmuyor. Dallam'ın döneminin en iyi org yapımcılanndan bir tanesi olduğu ise tstanbul dönüşü tngiltere'nin çeşitli yerlerinde inşa ettiği orglardanaçıkçaanlaşılıyor. Dallam'ın eserleri arasında Cambridge Üniversitesi'ndeki King's Koleji'nin kilisesinde 16051606 tarihleri arasında inşa etmiş olduğu org, 1613 senesinde WorcesterKatedrali için ve 16241627 yıllan arasında Durham Katedrali için yapmış olduğu orglarsayılabilir. King's Kolej 'deki orgu inşa edebilmek için Dallam tam elli sekiz hafta uğraşmış ve bu zaman zarfinda da Londra'daki atölyesini geçici bir süre için kapatmak zorunda kalmış... Bu orgun her ne kadar iç mekanizması tngiliz iç savaşlan sırasında tahrip edilmiş ve sonradan yeniden inşa edilmiş ise de Dallam' ın dönemine ait orij inal ahşap kılıfı Cambridge' i ziyaret eden pek çok ziyaretçıyi etkiliyor. Orgun sultana yolcıılıığıı Kraliçe I. Elizabeth, Sultan III. Mehmed'in ilgisini kazanmak ve ticari yaşama hâkim olmak için harekete geçer. înanılmaz marifetleri olan mekanik bir org yaptırır. Orgu yapan Dallam Usta, beş yardımcısı ile birlikte altı ay süren bir deniz yolculuğu sonunda tstanbul'a gelir. EMREARACI 1848 senesinde British Museum idaresi özel birkoleksiyondan 16. yüzyıla ait orijinal el yazması bir anı defteri satın alır. Bu defter tngiliz org yapımcısı Thomas Dallam'ın 1599 Şubat'ından 1600 Mayıs'ına kadar kalmış oldugu tstanbul'da Türkkre ait anı ve gözlemlerini ve Osmanlı tmparatorluğu'na yapmış olduğu bu seyahatı sırasında başından geçen olaylan içermektedir. Dallam Kraliçe I. Elizabeth'in siparişi üzerine Sultan III. Mehmed için özel olarak yapordığı orgunubizzat Osmanlı başkentine kendisi getirmiş, burada tekrardan monte etmiş ve Avrupalılann Grand Singior olarak hitap ettikleri Osmanlı sultanının huzurunda 25 Eylül 1599 tarihinde özel bir temsilde çalmışü. Dallam'ınanılan ilkdefa 1893 senesinde tngiliz gezginlerin anılannı düzenli olarak yayımlayan Hakluyt Society tarafindan derlenerekbasılmış daha sonra Stanley Mayes tarafindan 1956 senesinde yayımlanan An Organ for the Sultan başhklı kitapta daha derinlemcsine ele alınmıştı. 16. yuzyıl Osmanlı împaratorluğu'nun ticaret alanında Batı'yaaçıldığı önemli bir dönemdir. Venedikliler ve Cenevizliler Bizans'tan kalma ticari haklannı tutmuş, ancak Fransa Kanunı Sultan Süleyman ile birlikte, kapitulasyonlar yoluy la, diğer rakip Avrupa krallıklan arasında önemli bir imtiyaza sahip olmuştu. Ingiltere de bu rekabette geri kalamazdı. Osmanlı topraklan dahil olmak uzere Ingiltere ile Avrupa arasındaki ticareti, Shakespeare'inde Venedik Taciri başhklı oyununa konu olduğu üzere, senelerdir Venedikliler gerçekleştirmekteydi. Ancak 1575 senesinde Isle ofWight açıklannda bir Venedik ticaret gemısinin batması, ardından da vergi konusunda lngiltere ile aralannm açılması Ingiltere'nin kendi örgütunü kurmasıyla sonuçlandı. Asırlar boyu Türkiye ile tngiltere arasındaki ticareti bu şirket yani Levant Company yürütecekti. Bu yıllarda tngiltere Kraliçesi I. Elizabeth ile tspanya tahtını işgal eden Kral II. Philip arasmda da büyük bir çekişme vardı. Nitekim Elizabeth' in Osmanlılar ile ticaret dahil bağlannı kuvvetlendirme arzusu iki ülke Slparif 1597'de voriMI... Stanley Mayes'in tahminlerine göre org 1597 Ağustos aymda Dallam'a sipariş edilmiş, Kasım 1598 'de de Kraliçe Elizabeth'in teftişi için Londra Whitehall'daki zenginyemek davetlerinin verildiği Banqueting House'akurulmuştu. Bukarmaşık, ancak aynı zamanda belki de dönemin en gelişmiş teknolojik müzik aleti 550 pound'amal olmuş ve masrafi da Levant Company tarafindan karşılanmıştı. Yani özel sektörün sanata ve sanatsal eserlerin yaratılışına sponsor olması bugün olduğu gibı 16. yüzyıl için de geçerliydi. Orgla beraber Istanbul' a gideceğinin