Katalog

31 ARALIK 2000. SAYI 771 mankızlar arasındaydı. 500 kuruş aylıkla işe alınan Jale, stajyer oyuncu olarak kadroya alınmıştı. Jale'ninhalktarafındantanınması,Kadıköy Apollon Tiyatrosu'nda temsil edilen "Yamanlar" adlı oyundaki Emel rolüyle oldu. tlk rolünden sonra Reşat Rıdvan' ın adapte ettiği "Tatlı Sır" adlı oyunda rol alan Jale, sahneye çıktığmda "Bir Müslüman kızı sahneye çıkıyor" diyc tiyatroyu polis bastt. Polislerden kaçan Jale, ertesi hafta "Odahk" adlı oyunda oynarken yine polis baskınına uğradı. Tiyatronun makine dairesinden kaçarak kurtulan Jale, tiyatroyu bu şartlar altındasürdürdü. Yaşadığı onca zorluğa rağmen tiyatrodan vazgeçmeyen Jale, başanlı rolleriyle kısa sürede yükseldi ve halk tarafından tanındı. 8 Mart 1921 tarihinde Şehremaneti'neyazdığı bir yazıdan dolayı Darülbedayi kadrosundan çıkan lınca, mesleğini başka tiyatrolarda sürdürdü. Yaşamı boyunca birçok oyunda yer alan Jale, 24 Temmuz 1941 'de hayata gözlerini yumdu. Bugün, tiyatronun mihenktaşlanndan biri olarak anılan Jale, kadınlann tiyatroya girmesinde ilk adımı atan isim olarak tarihegeçti. Keriman Halis: Türkiye'nin ilk ve tek dünya güzeli seçilen Keriman Halis dekadın tarihindeyertutanisimlerden. Keriman Halis, 1932 yılındaTürkiye'de üçüncükez düzenlenen güzellik yanşmasına ünlü besteci olan amcası Muhlis Sebahattin Bey 'in ısranylakatıldı. Yanşmanın seçme heyetinde, Abdülhak Hamit Tarhan ve eşi Lüsyen Hanım, Peyami Safa, Halit Ziya, Ahmet Haşim, Cenap Şahabettin ve Vâlâ Nurettin gibi ünlü isimler yer ahyordu. Halis, katıldığı yanşmada hem yüz hem de endam güzelliğiyle birinci seçildi ve Türkiye'yi temsil etmek üzere Belçika'ya gönderildi. 10 Temmuz'da Belçika'da yapılan Dünya Güzeli Yanşması' nda önce yedi kişiyle beraber finale kaldı sonra da dünya güzelliğine seçildi. •Kendisiyle beraber Türkiye'nin de adını dünyaya duyuran Halis, Atatürk de dahil olmak üzere tam otuz bin kışiden tebrik mektubu aldı. Bugüne kadarününü kaybetmeyen Türkiye'nin ilk ve tek dünya güzeli Halis'i, Atatürk, "Sana Ece soyadını veriyorum. Türk kadınının adını dünyaya duyurdun" diyerek tebrik etti ve şerefine kadeh kaldırdı. Seniha Sami: Türkiye'nin müzecilik alanında ilkkadın ismi olan Seniha Sami'nin bu konuda ailesinden gelen birbirikimi vardı. 1886 doğumlu olan Sami, küçük yaşlarda Ingilizce, Fransızca ve Farsçayı da öğrendi. Cumhuriyetin ilk yıllannda eğitime yön vermeleri için Amerika'dan getirtilen profesörleretercümanhkyapan Sami, ilk olarak böyletanmdı. Başanlı çahşmalanyladikkatçeken Sami, daha sonra Topkapı Sarayı'nın müze yönetimine atandı ve ilk kadın müzeci unvanıyla tarihe geçti. îclal Ersin: Ersin, kadın tarihinde birden fazla alana ilk imzayı atan isim. İlk kadın muhasebeci, banka müdürü ve iktisat doktoru olmaunvanı Ersin'e ait.Cumhuriyetin kurulduğu lik yıllarda Ticaret Lisesi'nden mezun olan Ersin, 1928 yılında Iş Bankası'nda muhasebeci olarak çahşmayabaşladığında ilk unvanınıda aldı. Muhasebeci olarak çalışmaya devam eden Ersin, birgün lş Bankası kurucusu Celal Bayar'm evindeki davete katıldı. Bu davette Atatürk ile karşılaşan Ersin, ona en büyük ıdealinin yurtdışında eğitim almak olduğunu söyledi. Atatürk tarafından yurtdışına gönderilcn Ersin, okulunu başan ile tamamladı ve "Türkiye'de meslek gelirlerinin vergilendirilmesi"başhklı Fransızca tezinive 19. yüzyıldan 20. yüzyıla glrlyor olsaydık, ilk kadınlar llstesi pek faklr fukara bir şey olurdu. Dünya kurulduğundan bu yana hep gölgede yaşayan kadınlar gün ışiğına 20. yüzyılda çıktılar. Yasakları, tabuları, engelleri kıra kıra... işte Türkiye'den bir İlk kadınlar listesi... Keriman Halis... 1891 lstanbul doğumlu olan Ali'nindoktor olma nedeni Balkan Savaşı'ydı. Savaş sırasında cepheden taşınan yaralıları görüp doktor olmaya karar veren Al i, tıp eğtimi almak için dönemin Maarifbaşkanı Şükrü Bey vasıtasıyla Almanya'ya gönderildi. Almanya'da kadın ve çocuk hastalıkları üzerıneeğitim alan Ali,Kurtuluş Savaşı'nın sonlarına doğru yurda döndü. Cağaloğlu'nda bir klinik açan Ali, mesleğini başanyla sürdürdü. Türkiye'yi yurtdışındaki tıp kongrelerinde temsil eden Ali, sağlık sorunlan nedenıyle birkaç yıl sonra tekrar Almanya'ya gitti. Bir yandan tedavi olurken bir yandan da mesleğine devam eden Ali, tkinci rerek 1941 'de Türkiye'ye döndü, ikinci unvanını "iktisat doktoru" olarak aldı. Ersin, daha sonraki yıllardalş Bankası'nın çeşitli şubelerinde teftiş servisi şefı ve denetçi olarak görev yaptı. Sekiz yıl boyunca bu görevlerde çalışan Ersin, 1953 yılında lş Bankası' nın Nişantaşı' nda açılan şubesine müdür tayin edildi. On y 1 boyunca bu göre1 vini başarıyla sürdüren Ersin, son olarak da "ilk kadın banka müdürü" unvanını elde etmişoldu. Safiye Ali: Osmanlı döneminde devlete yaptığı hizmetlerle tanınan bir ailenin kızı olan Safiye Ali, Türk kadın tarihine ilk doktor olarak geçmiş bir isim. Dünya Savaşı'nın ardından tekrar Türkiye'ye döndü. Türk kadınına tıp konusunda öncü olan ve ilk kadın doktor olarak tarihe geçen Safiye Ali, yakalandığı kanserden kurtulamadı ve 1952 yılında hayata veda etti. Esma Deniz: 73 yıl boyunca mesleğini y apan Dcniz, tarihe ilk hemşire olarak geçti. Hemşirelik eğitimini Amerika'da alan Deniz, eğitim sonrasında bir yıl orada çalıştı. Daha sonra Türkiye'ye dönen Deniz, 1943 yılında açılan Türk Hemşire Demeği'ninkuruculanndandı ve 18 yıl boyunca dernek başkanlığı yaptı. 1997 yılında 95 yaşındayken ölen Deniz, hemşireliğin Türkiye'de gelişmesine katkıda bulundu. Zehra Kosova Durmaz: Kadınlann uzak durduğu siyasct alanına ilk el atan isimlerden biri Durmaz oldu. Kadın tarihindeki ilklerlistesine ilkkadın sendikacı olarak geçti. Bir tütün işçisi olan Durmaz, sendika kurmaçalışmalanna illegal olarak başladı, tütün işçileri 1946 yılında Ferit Kalmak başkanlığında bir sendika oluşturana kadar illegal çalıştı. Sendika kurmaçalışmalan yaptığı dönemde çeşitli ışkencelere maruz kalan Durmaz, falakayayatmldı, tutuklandı vehapse atıldı. Tüm engellemelere rağmen vazgeçmeyen Durmaz, her cezası bitişinde sendika çalışmalanna geri döndü. Türkan Akyol: Akyol, cumhuriyettarihinin ilk kadın bakanı ve rektörü olarak tarihe geçti. 1971 yılında, 12 Mart darbesinden sonra kurulan Erim Hükümeti' nde Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı olarak görev aldı. Parlamento dışından atanan Akyol, bakanlığının sekizinci ayında hükümet içinde çıkan anlaşmazlıklarnedeniyle 11 bakanlabirlikte istifa etti. Kadınlann siyasette yükselişinin ilk örneği olan Akyol, bakanlıkgörevinden istifa ettikten sonra Ankara Üniversitesi Rektörlüğü'ne seçildi. 1983 yılında SODEP'in kurucusu olarak politikaya girdi, 1987 yılında da lzmirmilletvekili seçilerek, TBMM'de 18. dönem milletvekili olarak görev yaptı. Filiz Dinçmen: Dinçmen, Türk kadınının ilkler tarihinde ilk büyükelçi olarak yerini aldı. Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunu Dinçmen, Lahey büyükelçisi olarak atandığında 43 yaşındaydı. Iki yıl bu görevi yapan Dinçmen, 1984 yılında Strasbourg'da Avrupa Konseyi Türkiye Daimi Temsilcisi oldu. 1988 yılında bakanlığın müsteşar yardımcılığına atanarak burada da ilk olma unvanını ele geçiren Dinçmen, kadın tarihine damgasını vuran isimler arasında yer alıyor. Melahat Ruacan: 1970 yılı sonrası siyasette yükselmeye başlayan kadınlar, artık her dalda hızla zirveye tırmanıyordu. Başansı gittikçe artan kadınlardan biri de Melahat Ruacan'dı. Ruacan, Yargıtay Başkanı seçildiğinde hem Türk hem de dünya hukuk tarihinde ilkkadın daire başkanı olarak yerini almışh. Türkan Güven: Hâkim olan babası Mazhar özsöy nedeniyle küçük yaşlarda hukukla aşina olan Güven, 1938 Kilis doğumlu. Ankara Kız Lisesi'nden sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nibitiren Güven, Hilvan, Mardin ve Mersin'de hâkimlik yaptı. Mesleğinde başanyla yükselen Güven, 1982 yılında Yargıtay üyeliğine seçildi. 1989 yılında da erkck rakibi Hamdi Doğan'ı oy farkıyla geçerek Yargıtay daire başkanlığına seçilen Güven, böylece bir ilk olarak kadın tarihindeki yerini aldı. ^ Kaynak: Yazının hazırlanmasında Türkiye'de kadın tarihini araştırmak ve oluşturmak için kurulan Kadın Eserlerı Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi'nin kaynaklarındanyararlanılmıştır. Telefon:02125349550 Faks:02125237408 Süreyya Ağaoğlu...