Katalog

CUMHURİYET DERGı 4 Zeugma kimin kurbanı? FATMA HASENE SOMER B irrüzgâresti, tarih savruldu, toprak kavruldu ve Zeugma bulundu. Bul lunduya,artıkonunlabirlikte"sahip olma" savaşı dabaşladı. Büyük Iskender' in komutanlanndan Seleukos I Nikator'un (MÖ 312281) kendi adma kurduğu bu şehir giderek gelişti ve Fırat'ın geçit verdiği birkaç kentten biri olarak tarihteki yerini aldı. Etitnolojik köken olarak da "geçit" anlamınagelen Zeugma, Mezopotamya ovasındaki devletler arası ticaret yollannı elinde tutan bir kent ve Roma' nın dogudaki songarnizonu. Işığın, sanatın ve tarihin oynaştığı bu antik şehirde gözünüz, bir şeyler yakalamak için dolaşırken, üzerinde yeşilin ve grinin kaynaştığı Akropolis'e takılıyor. Bugörkemli şehrin tannsını düşünüyorsunuz: Şans Tannsı Tyche'yi (Tühe). Bir ticaret şehrinin tan nsı başka kim olabilirdi? Aklımza Sezar geliyor. Hani birkeresinde; bahkçı kayığında tebdil giyinmiş olarak Italya'ya geçmek isterken, fırtınadan ürken kayıkçıya şöyle bağırmış: Durma! Sen Sezar'ı ve onun Tyche'sini götürüyorsun!.. Yunanhlar da "Agathe Tyche" derlermiş, şansın açık olsun anlamına. Ama bir gün Tyche dünya hâkimiyetine soyunarak erdemlerinden vazgeçen burkenti terk etmiş. MS 256'da Sasaniler şehre girmişler ve onu yakıp yıkmışlar. Zeifma Girişim Gurubu'nun bulmuş olduğu 18 metrelikkoridorgözlerimin önünde uzaruyor. Yanında5 satırhkbiryazıt. Yazıya bakılırsaeski Yunanca(MS 3. yy),çözülünce kim bilir nçler anlaşılacak? Bana kazıyı gezdirenlercoşkulubirerâşık. Tarihe âşık olmuş, işlerine vurulmuşlar. Açmalardan birindcki "paleolitik bulgular" Ingiliz kazı heyetinin o kadar ilgisini çekmiş ki, Tyche' nin şehri terk etmesine sebep olan erdemsizlik leribir bir yinelemeye başlamı şlar. Açmayı gün ışığına çıkaran arkeolog, Batılı bir Türk iken, Batılılar "Batılı" olma niteliklerini unutuvermişler. Bilimetiği olarak; kazı alanı izinsiz fotoğraflanamaz/Buluntular kazıyı yapanın izni olmadanellenemez/Tacizedercesine4 kez, izinsiz kazı alanınagelinemez/ Sabaherken, kazı heyetinden önce kazıya izinsiz girip çizimyapılamaz,/Tepelerdenteleobjektifile açmalarresimlenemez. Her seferinde yapılan uyanlara rağmen "Batılı" olmamakta direnen Batıhlara, Türk girişimci ekip tepkili. Açmalarda, sırtlannda TOFAŞ üniforması, türrı gayretleri ile çalışan işçiler var. Adeta Diyonisos işçilerini andırıyorlar. Asyalı Diyonisos, BakkhalarTragedyasında: "Ben Lydianın altın ovalanndan geliyorum. Iran'ın güneşten kavrulan kırlannı, Baktria'nın uzun surlannı, Media'nın buzlarla Zeugma'da megara parçalan birleştiriliyor... Zeugma'da da yanlışlıklar komedyası yaşandı. Kazı kâr gayesi ile özel şirketlere bırakıldı, iş makinesi küllanıldı ve Lawrence'ı çağnştıran hareketler yaşandı. Bugün yapılması gereken geriye kalan alanı sistemli bir çalışma ile gün yüzüne çıkarmak ve kültür mirasına katmak... örtülü topraklannı, saadet diyan Arabis tan'ı, tuzlu denizin kıyılarında uzanan, bar barlarla Helenlerin kanşık yaşadığı bütüt Asya ülkesini dolaştım " der ya. Herhal de işçiler buralara da uğramış, Tapınak ile ti yatroyu inşa edip gitmişler. Yıkımlardan bı yanasürenişsizlikGüneydoğulu'nuncanına tak demiş. Bir işçi ile gözgöze geldim Gözlerinin derinliklerine ınmeye çalıştım Kayboldum. Anladıtn ki buralarda eşit dağıtılanyoksullukbelinibükmüş.ezilmiş. Kaygı, sevdamn yerini almış, sevda şarkılarda bile hatırlanmıyor. Türk girişimci heyetırı kampının hemen yanında lngiliz Oxforc Unit Şirketi kamp kurmuş. Hevvlett & Packart tarafından yapılan bağış ile G AP Idaresi'nin koordinasyonundave Kültür Bakanlığı 'nın yönetiminde kazıyı sürdüren Ingilizlerin, Nızip vc Antep civanndakı sivil halk ile yakın ılişkilcri, işolanakları sağlamanın dışındaburamburammisyonerlikkokusunda. Hey gidi Lavvrencehey!.. Yelpaze şcklinde 300 hektar alana yayılmış kentin gün ışığına çıkarılması haylı zaman alacağa benziyor. A, B, C olarak üç bölüme ayrılmış kazı. Kurtarma ve arkeolojık dokümantasyon çalışmalan yapılacak olan Zeugma'nm A bölgesi, yani kentin yüzde 30'u artık sular altında. B bölgesi toprağın suyu çekince vereceğı hasara henüz hazır deği 1. C bölgesi ise, Tyche' nin mekânları yüksek tepeler. lngilizlerin "kurtarma kazısı" operasyonunda kepçe kullanmalan zihinlerde ağır darbeler bırakmış. Sadece "mozaik"lereodaklanıldığıiçinonlarkurtanlmış, diğerkültürkatmanlangözardıedilmiş. Oysabukatmanlarda,paleolitiktenbaşlayarak Helen, Roma, Bizans üstüste. Yağ kandilleri, megara kaplar, mutfak kap kaçaklan, küçük figürinler Girişimci Grubun buluntulan arasında. Müze Grubu ise, Agora ve dükkânlann yanı sıra açmalardan birinde, kent arşivineulaşmış.Bullatabiredilenmühürlerin sayısı neredeyse doksan bini bulmuş. Bir yüzünde Tanrı/ça veya imparatorun büstü olan bullalann arka yüzü, hangi evrakı sakladığınadairişaret ilesüslenmiş: Papirüs, para torbası, ahşap vb. Arkeolojık kazılarda iş makinesi kullanılmamalı, kültür toprağına indirilmemeliydi darbeler. Çünkü bu, bütün kültür katmanla' nnı yok etmek demekti ve yok oldu. Genel söylemle "kültür mirası" dediğimiz arkeoloj ik kazılar "maddi kâr" gayesi güdülmeden yapılması gereken çalışmalardır, diye düşünüyorum. Buradaki kâr sadece evrensel değerlerin paylaşımıdır. Onedenle de kazılar, "şirketler" tarafından değil, "Devletin" yönetiminde, akademikkurumlarveyakişiler tarafından sürdürülmelidir. Şu anda kurtarma operasyonu da bittiğine göre yapılacak iş; geri kalan yerlerin, yani bölgenin yüzde 70'inin sistemli bir çalışma ile insanlığın kültür mirasına katılmasıdır. Bu da akademik bir çalışma ister. Kazı, belli bir kürsü^ başkanhğında yürütülmeli. HPI'nm sponsorluğu neden Türk heyeti başkanhğında ortak çalışmayı kapsamıyor? Türk girişimci grubun birlikte çalışma teklifi neden reddcdildi? Neden yapmış olduklan çalışmalara ait bir veri ve bilgi bırakmadılar?.. "Tanndolu" Anadolu bu kez yeni tannlara gebe. Küreselleşmebağlamında giderek bir koloni haline sokulmaya çahşılan Türkiye'de, Tanrı da adını dünyanın yükselen değerlerine uyumlu olarak "piyasa" olarak değiştirdi.Iştepiyasatanns^erdemyokluğun1 dan Zeugma'yı terk eden Tyche 'nin tapınağını ele geçirerek kendi kâr tapınağını kurmak üzere. Fukaralığın eşit, gücün ise ayrıcalıklı bir gruba dağıtılacağı bu tophımda, büyük tapınağın tannsı gün gelip halkından kurbanlar isteyeccktır. Verin diyecektirbelleğinizi, verin ki1 ırünüzü, verin ekonominizi, verin, venr rin...^