Katalog

16 CUMHURİYET DERGİ SEROL TEBER eçcn yüzyılın en trajik olaylanndanbin WalterBenjamın'inıntihandır vc ıntihara giden yolun bir bölümü görece bilinmektedir. Pirene Dağlan üzerinden Ispanya'ya gircn Benjamin,25 Eylül 1940tarihindesınırkasabası Port Bou'ya vardı. Amacı buradan Amerika Birleşik Devletlcri'ne gitmekti. Ancak îspanya'nın bu sınır kasabasında pasaportunda Fransa'dan çıkış vizesi eksikolduğu için daha ileri gitmesi engcllendi, geri gönderilecekti. Bu, onun, Fransa sınınnı denetleyen Gestapo'nun elıne geçmesi dcmekti... Olayın geri sayımı şöyleydi: Nazilerin Almanya'dayönetime gelmelcrinden sonra Benjamin'in yazgısı dakökten değişmiş; bir anlamda geri sayma daha o günden başlamıştı. Paris'e yerleşmek istemişti. Büyük ekonomik ve psişik zorluklar içinde kalmıştı. 4.7.1939 tarihinde Alman yurttaşlığından çıkmış, bu durum onun huzursuzluğunu daha da arttırmıştı. Fransa i le Almanya arası ndaki pol ıtık gerginlik sonucu Fransa, 50 yaşın altı ndaki tüm Alman kökenlilcrin toplama kamplanna konmalannı düzenleyen karan aldı. Benjamin, Eylül 1939'da, Paris yakınlarındaki Nerves toplama kampına göturüldü, buradaki yaşam koşullan, onun bedensel ve ruhsal sağlığını bozdu.Kasjm 1939'da zorluklayeniden Paris'e dönebildi, Fransa'dan kaçması gerektiği anlaşılmıştı fakat, hiçbir yerde kendisi için, ne politik, ne dinsel ve ne de bilimsel biryurt/ortambulamıyordu. BrechtDanimarka'ya, Scholem Kudüs'e, Adorno Amerika'yaçağırdı... Brecht'inmateryalizmi, Scholem'in Yahudi dinbilim tarihi, Adorno'un kimi zaman haklı olsa bile bitip tukenmeyen eleştirileri, daha başka turlü dingin bir ortam arayan Benjamin'e hiç de çekicıgelmedi. Paris'tekalıpPasajlarÇalışması' nı sürdürmck, "Tarihin tüy lerini tersine fırçalamak", Tarih Kavramı Ozerine çalışmak için istiyordu. Ulusal Kitaplığa kapanmaya karar vcrdi. Ancak, Alman ordulannın, 9 Nisan 1940'ta Danimarka'yı ve Norveç'i, 10 Mayıs 1940'ta Hollanda ve Fransa'yı işgal etmeye başlaması üzerine bir şeyler yapmak gereğini duydu. 14 Haziran 1940'ta, Port Bou'ya uzanan yolculuğuna başladı. önce, Paris'tenLourdes'egitti. Burada kızkardeşi Dora ile birlikte bir süre kaldı, birara Londra'ya gitmeyi düşundü. Carl Jacop Burkhard ile mektuplaştı, Isviçre'ye geçmek istediğindensözediyordu. 2 Ağustos 1940tanhindc, Lourdes'den, Adorno'yagönderdiği mektupta "pek çok haftadan beri varhğıma gelecek günlerin bilinmezliği hâkim..." diye yazdı. Benjamin'in, sonraki günlerde neleryaptığıpekbilinmiyor. 16 ile 20 Ağustos 1940 tarihleri arasında, olasılıkla 17 ya da 18 Ağustos'ta Marsilya'ya gitmışolabileceği sanılıyor. Hangi otellerde gecelediği tespit edilemedi.Sadece üzerlerindeki damgalardan yazdığı mektuplan hangi posta kutularından attığı belirlenebildi. Benjamin Fransa'daki son konaklamayen Marsılya'ydı. Fransa'dan çıkış vizesi ıstemış ama Îspanya ve Portekiz vizelennı alabılmıştı. Marsilya'da tanıştığı, Henny Gurland ve on yedi yaşındakı oğlu Joseph ile birlikte, olasılıkla 23 Eylül 1940'ta, Perpignan yönüne gıden bir trene bindiler, Îspanya smırınayakın PortVender'de indıler. Burada, Berhn'den gelen antifaşist direniş örgütü üyelerinden, son derece güvcnilır bir kadın olarak tanınan, Lisa Fittko ile buluştu. Fittko, Benjamin'ı ve yanındaki küçük grubu, 25 Eylül 1940'ta Pırenelerüzerındeki keçiyollarından Îspanya stnır köyü, Port Bou'ya getirdi. Benjamin ve grubun diğer üyeleri burada, Fonda Francia oteline ycrleştiler. Benjamin, 204 numaralı odayı aldı. Bu sırada otele gelen gümrük memurları ve/vcya sınır polisi, Benjamin'e, pasaportunda Fransa çıkış vizesi bulunmadığı için yoluna devamedemeyeceğini, kendisini Fransa'ya geri göndermck zorunda olduklarını söyledi... Olümün tutanakları Vizesindeki eksiklik nedeniyle îspanya sınınnda çevrilen Walter Benjamin başına gelecekleri biliyordu: Toplama kampına gönderilecekti. Daha önce kampta kalmış, yaşadıklan beden ve ruh sağlığını bozmuştu. Port Bou'da kaldığı Francia otelinin dört numaralı odasında ölü bulundu; intihar etmişti. Yanında getirdiği san çanta yok oldu... Ölümünden sonra Port Bou Belediyesi'nin tuttuğu tutanaklarda da çantadan söz edilmiyordu... İntiharın adı morfin... Benjamin'in, 2526 Eylül 1940 tarihine kadarki bilinebilen yaşamöyküsü bu. Bundan sonraki saatler ya da günler bugüne kadar yeterince bilinmiyor. Benjamin, olasılıkla 26 Eylül 1940'ta, akşamsaat22'ye doğru, ya da ertesi günü sabahı, odasında, yatağında, giyinmişhalde ölübulundu. Bugüne kadarki genel kanıya göre, polisin, Fransa'ya geri dönmek zorunda olduğunu söylemesi üzerine, Gestapo 'nun eline düşmek istemediği için, yanında getirdiği morfin tabletlerini yutarak intihar etti... Marsilya'dan birlikte geldikleri, Henny Gurland ve oğlu Joseph' in sonradan yazdıklarına göre, Benjamin' in zorlu nefes alışları, odasının dışından, koridordan duyulmaya başlamıştı. Otele doktorçağnlmış, geldiğinde Benjamin odasında ölü bulunmuştu. 1940 yıllannın otel yöneticisi Juan Suner, 27 Temmuz 1979'da, Punt Diari adlı bir Katalan gazetesinde çıkan söyleşısinde Gurland'lann anlattıklannı doğruluyordu. Tutanaklarda Benjamin'in ölüm nedeni olarak "beyin kanaması" yazıldı ancak buna uygun bedensel belirtilerden söz edilmcdi. Henny Gurland, NValter Benjamin için Port Boumezarhğında 563 numaralı bölümü beş yıllığına satın aldı. Cenazesi, 28 Eylül 1940'ta Port Bou mezarlığındaki 563 numaralı nişe gömüldü. 1945'te, beş yıllık süre dolduğu için kemikleri, mezarlığın toplu mezar bölümüne kondu. Walter Benjamin'in Fransa'dan Port Bou'ya yanında getirdiği ve intihar olayından sonra ortadan kaybolan ünlü "san renkli" çanta ve içindekilerin gizi yıllardır tartışma konusu oldu. 1992 'de, Port Bou 'da araştırmalar yapan tarihçi Ingrid Scheurmann, belediye başkanı Francisco Diaz ile konuşurken kendisine "Dr. Walter" adına açılmış bir dosyadan söz edildi. Bunun NValter Benjamin'in ölümü üzerine açılan dosya olduğu tespit edildi... Ölüm olayı üzerine olay yerine gelen yöre mahkemesi yargıcı Fernonda Pastor Nieto ile tutanakları onaylayan sekreteri Jose Ruis Granes oldukça aynntılı bir dosya açmış, ardında kalan eşyalann ın dökümünü yapmışlardı. "Dr. VValter" adına açılan dosyada bulunan belgelerin dökümü şöyleydi: Enştitüsü yöneticisi Max Horkheimer'in, 8 Mayıs 1940 tarihli ve noter tasdikli bir yazısı: Benjamin'in 1933 tarihindenberi Sosyal Araştırmalar Enstitüsü'nün üyesi olduğu vurgulanan bu yazıda belirtildiğine göre Benjamin, enstitünün istemi doğrultusunda, özellikle 19. yüzyıl, Fransız entelektüellerinin yaşamı üzerine Paris Ulusal Kıtaplığı' nda bulunan kaynak yapıtlar üzerinde çalışmıştı. Belgede, Benjamin'in, Baudelaire *• ] Numaralı Belge: Sosyal Araştırmalar