Katalog

CUMHURtYET DERGİ Müzlk, bir ulusun özünfı yansıtmaM açısından, ötekl sanatlardan önce Marseiallalso, Enternasyonal, Nazl Horst VMtellled vo ötekl marşlarda oMuğu tfbi müzlk, gerek kasrtlı olarak, gerekse rastlantı somıcunda, blr topiumun geçmlsteki anılannınve slyasal umudunun Mr slmgesine dönüşür. Yazın ve dilMllm uzmanı George Stehıer'ln Incelemesl... Müzik ve siyaset *• 1. Sayfanın devamı cşliğindeyürüdüklerinetanıkolanlar.sağcı militanların gözdesi olan ve savasjn kösnül dehşetini, onun buram buram cinselliğini vurgulayan bu ezgi çalındığında iliklerine dekürpermişolmalılar. O halde, ulus ve ülkülerin yansıtıldığı bir müzik türüvar. VaughanVVilliams'ındediği gibi, "Müzik, bir ulusun özünü yansıtması açısından,öteki sanatlardanöncegelır." Işte yineçarpıcı,bırodenlidetehlikelibirgörüş. Tıpkı Marseiallaise, Enternasyonal, Nazi Horst Vessellied ve ötcki marşlarda olduğu gibi müzik, gerek kasıtlı olarak, gercksc rastlantı sonucunda, bir topiumun geçmişteki anılannın ve siyasal umudunun birsimgesi durumunagelir. ABD'ningüneykesiminegidenlerorada Konfederasyon'unsimgesiolan "Dixie, Dixie" ezgilerinin Amerikan Iç Savaşı'nı kabul edemeyipbirtürlüiçlcrinesindiremeyenlerin ağızlanndan bugün bile düşmediğine tanık olurlar. Müzik insanları kaynaştıran, birey leri birbirlerine bağlayan en güçlü araç olsa gerek. Çok farklı birdönemin ve kültürün ürünü olan Handel'in kimi aryalarının bugün bile Ingiltere'yietkilcmesinenedemelı? Görünüşc bakılırsa, müzik hem siyasal kutlamalarınhemdeyastörenlerininvazgeçilmezbiröğesidir. lngiltere'de Handel yada Elgar'sız bir taç giyme töreni ya da Berlioz'suz bir cenaze düşünülemez. Komünist DoğuAvrupa'dabircenaze töreni sırasında yığınlainsaninanılmazgüzelliktekibirChopin ezgisi eşliğinde yaşamını yitiren insanı tanrı katına ulaştırırdı. Müziğin siyasal ya da ideolojik bir ilgi alanını kendi başına doğurup doğuramayacağı sorusuna yanıt vermck isc çok daha güç. Ortadabclli bir metin olduğunda, yanıt son dereceaçık: Hvct. Büyük bir şiirselyapıt, siyasal bir belge ya da siyasal bir drama söz İconusu olduğunda da bir sorun yok. Mü/iğin içinde top atışlannı, çan seslerini, ayaklanan yığınlann sesini duyuyorsak, yanıtı kesinkes evetolacaktır. lyi de, "katıksız,duru" müzik denen şey neyin nesidir? Böylesi birmüzik gerçektenbellibiranlamtaşırrm?Şimdiçok gözde olan bir şeyi müzikle sergileyebilir miyiz? önıeğin, Mozart' ın bir senfonisi ya da konçertolarıyla aydınlanma değerlerini vurgulayabilir miyiz? Ya da Aaron Copland'ın "Sıradan lnsan Için Fanfar" adlı yapıtı Büyük Birader'in sahneye girişini kutlamak için çalındığında insanı eskisi denli coşturup, kanını kaynatamaz mı? Müziği oluşturan tınılar zaten kendi içlerindc birtakım değerlerdenarınmış.degillermidir?Bunlar duygusal, toplumsal ve siyasal yan anlamlannı nedensiz seçilen bir bağlamdan almazlar mı? Stravinski, müziğin bir şey leri dışa vurucu ya da temsil edici bir işlevi olmadığını ileri sürer. Dahası, böylesi bir işlevi hedeflemesi durumunda, onun körü müzik olacağına dikkatçeker. Bu,aşınyakaçan ve kasıtlı olarak çelişki yaratan bir görüştür. Tam tersine, romantizm ve bunun doğrudan kalıtı olan Ütopik Marksizm, müziğin özgürlük savaşını körükleme ve yaymaaçısından yoğun birgüce sahip olduğunu savunur. Hans Eisler, klasik müziğin enstrümantasyon ve biçemindeki ciddiyetle alay eder. Ahşapnefesli sazlarlailgiliyazılan eski müzik düzenini yerden yere vurur ve müziğin bir kentsoylu eğlencesi olmasını şiddetle kınar. Eisler de, tıpkı Kurt Weill gibi, aklın tanımı gereği, her zaman solda yer aldığına inanır. Bu görüşün bir adım ötesinde, müzikte özgür, dahayapıcı, insancıl vedemokratik bir çözümgetirecekvurgusuztcmpo.domajör notası vehızlanma(accelerando)gibi belirli araçlar olduğunu savunan görüş yer alır. Böylesi belirsiz bir görüş özgürlükçü, yıkıcı vebaşkaldıncı olarak tanımladığı kimi ilkelerle de bağdaşmaktadır. Bana kalırsa, yine de bu göriişe sıkı sıkıya bağlanmamak ve ona kuşkuyla yaklaşmak gerekir. Çünkü sözüedilenözelliklerinherbirifaşistdenebilecek müzik yapıtlan içindegeçerlidir. Bence Carl Orff'un Carmina Burana'sı faşist bir çöplükten başka bir şey değildir ve bunun böyle olduğu müziksel açıdan da kanıtlanabilir. Ravel'in Bolero'sundakiduyarsızuyuşukluğun insanda sağ kanada özgü bir "kitsch'M çağrıştırması nedendir? Bu rezil görüşü destekleyecek, belki de son derece haksızsayılabilecek,birkanıtımvar. Buda 30'luyıllardanbuyanaporno filmlcriçin seçilen müzikler. Bunlarinsanınkafasınıbulandırankonular. Bukonularakafayormamyüzyılımızın öndegelenMarksisteleştirmcnlerindenGeorg Lukacs ilebiranlik görüşmem sonucunda oldu. 1 ^57 yılı idi; kötübiryıldı veBudapeşte hâlâ kurşunlarla del ik deşik edilmekteydi. Yine de oraya gidip l.ukacs'ı ziyaret ettim. Lukacs görüşmemizdenbirkaçyıl önce kalemealdığı bir yazısmda," Sanatçıyapıtlannınkötüyekullanılmasındansonsuza dek sorumludur" diyordu. Ben de buna, "Ciddiolamazsınız"diyetepkigösterdim. Lukacs'ıngözleri ışıl ışıldı.Çokiyıbirsatranç oyuncusu vc gambit ustasıydı. Bu nedenle bir konuy u tartışmaya açmakta da üstüneyoktu.Gözleriminiçincbakarak, "Mozart'ın yapıtlarmda insanlık dışı ya da siyasal bir tepkiy i amaçlayan tek bir müzik öğesinerastlanamaz"dedi.Busözcükleribenim için bir dönüm noktası oldu. BunaSchubcrt'ideekleyebilırim. Kuşkusuz, politika vc müzik konusiı eleahndığındaönccliklekarşımızaçıkanbır\Vagnersorunu var. Ihtılalcı sosyalist NVagner... Hcp gözardı edilmesine karşın, hayranı olduğu popülist Amerikan dcmokrasisi içinmarşlar ve bir uvertür bestelcycn, A B D'yc göç ctmc