Katalog

8 P+ tı: "Zor yıllar, evet gerçekten onlar keri kamplara gönderildiler. çok zor yıllardı. Hani "Vcnte Klasas" Nazilerin Avrupa'da Yahudileri soy(20 sınıf) dcdikleri yıllar. Elbettc, tabii kı kırımatâbituttukları bir ortamda yirmi bcn dc o döncmden payımı aldım. Öncc sınıf ihtıyatın askere alınması azınlıklar Afyonkarahısar'agıttim. Sonra kur'am arasında en çok Türkiye Yahudilerini etÇivril'e düştü. Çivril'de sıtma oldunı, kiledi. Türkiye Yahudileri sonlarının sorma gitsin. Kendimden geçtim, bcnı yaklaşmış olduğunu ve Avrupa'daki arabayaattılar, rcvirgibikullanılanbir kardeşleri gibi kendilerinın de soykınotclc götiirdülcr. Bcnim gibı daha birçok ma uğrayacaklanna ınanmaya başladıarkadaşım sıtmaya yakalandı. Dört, beş lar. Bunda rol oynayan en büyük etken, kişi orada öldü. Çivril'deki Müslüman Nazi Alnıanyası' nda Alman vatandaşı mezarlığında gömülüdür onlar. O hasta Yahudilerin toplanıp temerküz kamplahalimizlebizitstanbul'ageriyolladılar. nna göndcri lmesine benzer bir şekı lde, Pcndık'ındahayukansındabiryeregöTürkiye'de de bu seferberlik sırasında türdüler. Karımbenıziyaretegeldi. lyisadece gayrimüslimlerin ihtiyat olarak leştim ve sonra tezkere verdiler." silah altına alınmış olmalarıydı. Türkiye Yahudileri bu nedcnlc içinde bulunO yıllarda on yaşlarında küçük bir kız dukları durum ilc Alman Yahudilcrinın olan Lidya Kastoryano bu olayın vahadurumu arasında benzerlık gördüler ve metini daha sonra idrak cttı ve anılannda sonlarının yaklaşmış olduğuna inandıbuolaydanşöylesözettı: "1941yılının lar. başında yaşadığım apartmanda büyük birkargaşaoldu. Salamon'unbütünai Vitali Hakko, eniştesi Rafael Elhadef kadaşları silah allınaalındılar. ilc birlikte Kandıra'da silah altın alınmış bulunan gayrimüslım vatandaşlann Lıdya çok sonra silah altına çağrılan günlük yaşamlarını ve korkulannı şu saların sadece azınlıklar olduğunu öğren tırlarla canlı ve renkli bir şekilde tarifetdi, savaş nedeniyle hükümetin Silahlı ti: "Kandıra'da açık arazide çadırlarkuKuvvetleri'ni güçlendirmek istediğinı rulmuştu. On iki kişi, bir çadırda kalısanıyordu. Bu yaştaki insanları saçları kazılmış vc gcrçek askcrlerinkine ben 20 sınıf ihtiyatlardan tstati Hacopulos terhis edildikten yordu. Bizım çadırda altmış beş yaşında bir Musevı vardı. Geceleri, yatmadan zemeyen koyu renkte ünıformalar ve kö sonra kızı Sultana 'nın diiğün töreninde. önce sorardı: "Çocuklar uyku duanızı tü şekillenmiş çizmeler içinde görmek ettiniz mi?" Sanki o babamızdı, bizler de onugüldürüyordu. da yaşayıp aynı kadcre ortak oldular. Silah onun küçük çocuklan. "Ettik!" dcrdik. Araaltına alınantüm Yahudiler büyük birkorkuLidya Kastoryano'nın komşusu Vitali mızda başını yastığa koyup bir daha kalkmaya kapıldılar, aşağılandıklannı hissettilcr. Alaton da yirmi sınıf ihtiyatlarla birlikte 18 ay süreyle tekrar askere alındı, daha sonra da "Istanbul 'u unutunuz!" diye bağıran çavuş yacağını sananlann sayısı pek azdeğildi. Geceleyin başımıza bir şeylerin geleceğine ları ve subaylan duydukça umutsuzluğa kakendisinetahakkukedılen VarlıkVergisi'ni inanmaya başlamıştık. Ben, her zamanki pıldılar. "Istanbul'u unutunuz!" sözleri döödeyemediğı için Aşkale'ye gönderildi ve iyimserliğimle, buna inanmıyor ve çevremnemi yaşamış tüm azınlıkların hafızalarına toplam44ay içindcbuhrangeçirdi. dekilere de binbir yalan uydurarak moral yerlcşti. Yirmi sınıf gayrimüslimin silah altına vermeye çalışıyordum. Çok şüküranlayışlı alınmış olmalan Türkiye'deki Yahudi cemaGaynmüslim ihtiyatlar 1941 yilının Mayıs atinın çok değışik tabakalanna mensup in ayında silah altına alındıktan sonra, aynı yı birkomutanımız vardı. Belkikimolduğumu sanların bir araya gelip aynı kaderi paylaşlın Haziran ayının sonu veya Temmuz ayının (yani tstanbullu bir rüccar)biliyordu,belki bilmiyordu. Bir gün beni çağırıp kantin somalanna yol açtı. Milyonerlerden fukaralaortasına kadar yakınları tarafından ziyaret rumluluğunubanaverdiğinibildirdi.Bende, ra, patronlardan mcmurlara, tahsilli kişiler edilmelerine ve fotoğraflannın çekilmesine böylesi bir yükün altından bu kısa boyumla dcn tahsilsiz işçilere, tüccarlardan kâtiplere, kesinlikletzinverilmedi.Butarihtcn sonra sağlıklı olanlardan hasta olanlara, dindar da gayrimüslim ihtiyatlar yollanmış olduk kalkamayacağımı ilcri sürüp, Rafael'i yanıma yardımcı olarak istedim. olanlardan dine önem vermeyenlere kadar ları bölgelerden alınıp iklim ve çevre koşulRafael 'in eniştem olduğunu biliyordu. değişik sosyal sınıflara ait Yahudiler bir araları daha olumlu olan başka bölgelerdeki as CUMHURİYET DERGİ Amabirşey demedi. Böylccc"Uzun Bacal ileBacaksız"diycadlandınlanıkilimi7,kan tinin sorumluluğunu yüklendı. Tabıî, herşey bu satırları yazarkenkı rahatlık içinde geç medi.Günleruzundu.geçmek bilmiyordu Hcr kafadan bir ses çıkıyordu. Kimilerinı göre, HitlerTrakyasınırlarımızadayanmış tı. Kimılenne görc, Türkıyc'ye Kafkas lar'dan saldıracaktı. Aramızda soğukkanlılı ğını koruyup, bu konularda spekülasyor yapmayan, yalnızca subaylardı. Onlar ola ğan bir hayatı yaşıyorlardı. Onlara baka baka, bcn dc öy lcsı bir askcrî yaşam tarzını scçtım. Kendı kendıme, "bugüne kadar savaş; gırmedik, bundan sonra da girmey iz" diyor dum. Ama her yerde olduğu gibi orada dt şom ağızlılar vardı. "Scn istedigin kadar girme. Ya Alman scni savaşa sokarsa7 Ülken, ışgaletmeyekalkarsa?"diyorlardı.Bunları düşünmek bıle ıstemıyordum. Geceleri ot yatağıma uzandığımda, düşündüğüm yalnızca savaşın bıtmesı, ınsanlann normal koşullar içinde çalışıp yaşamaya başlamasıydı. Bu öylesine tatlı bir düştü İri kendimi Şarlo'nun filmlerindeki naif kahraman gibi hissedcr, savaş sonrası yapacak lantnı tasarlar ve sonra denn bir uykuya dalardını. Sabah uyandığımda günün gerçekleriy lc karşılaşırdım. Günün gerçckleri insanlardı. Karamsar, umutsuz, yan aç, yan tok, hayattan bıkmış ınsanlar. "Bu savaş bıtmez'1 diyenler. "Bu savaşın sonunu bizler görmeyiz" diyenler. "Dogu Avrupa'daki pogrom, Hitler sınırlan aştıgında burada da yaşanacak" diyenler. Sankı herkes hayata elvcda demek istiyordu." 1941 yılının Kasım ayında Bursa Mustafa Kemal Paşa'da bulunan Mollaköy askcri kampında Kuzguncuklu Vitali adlı bir Yahudi 'nin döküntülü tifiis sonucu ölmesı üzerine kampta, hamam ve sterilizasyon merkezi kurulmasına karar verildi. Bu emrin kamp komutanlığına gclmcsi vc askcrlcre duyurulması üzerine Yahudi asıllı askerler büyük bir korkuya ve paniğe kapıldılar. Bunun nedeni de Nazilerin işgali altında bulunan ülkelerdeki Yahudilerin de temerküz kamplanna toplattınldıktan sonra benzeri şekilde elbiseleri çıkanlıp gaz odalanna gönderilmeleri idi. Bursa kampındaki Yahudiler dekendilerine aynı şey in uygulanacağını sandılar. Paniğe kapılan Yahudiler aylardıraynı kaderi paylaştıkları Ermenı ve Rum arkadaşlanna bu konuda hiçbir şey söylemediler. Yirmi sınıf ihtiyat 27 Temmuz 1942 günü terhis edildi veevlerinegeridöndüklerinde silah altında ıken yapmış olduklan adaklan gerçekleştirmeye başladılar. Büyük bir çoğunluğu da lsrail devleti kurulduktan sonra tsrail'cgöçctti. Kötü yaşam koşulları hcr zaman ıçın geçerliolmadı. Heybeliadalı Rum A.P,27 Haziran 1941 tarihinde günlüğünde kamp hayatı ile ilgili hislerini şu şekilde ifade etti: "Günlersakın gcçıyor. Sadece bırkaç angarya. Başka bir şey yok. Yeni subayımız da geldi. Halbuki biz kendi kendimizi yönetiyorduk. Başçavuş: Mihalaki,Çavuşlar: Andranık ve Yuvakım, Onbaşılar: Bız. Yani hıçbır baskı yok. Yani tatil için iyi birortam! Tüm bunlara rağmen şikâyetimiz var." Soykırım korkusu Vitali Hakko da benzer bir şekilde kamptaki yaşam vc çalışma şartlarını "havyarcılık" olarak tanfctti. İhtiyatlar açısındanesas sıkıntı ve tedırgınlık ne zaman terhis edileceklerinin ve mukadderatlarının meçhul olması vc soykırıma uğrama korkusu oldu. Silah altına alınan ihtiyatların terhis edılmclerı habcrının onlar üzenndeyarattığı havayı Vitali Hakko şusatırlarla ifadeettı: "Bitmcyecck hiçbir şey yoktur. Toplam on sekiz aysürenaskerliğimdcbirgünsonacrdi.Ta 20 sınıf ihtiyatlardan Artaki Bakar'ın oğlu Diran ve eşi Agavni ile çektirdiği bir anıfotoğrafu