Katalog

11 OCAK 1999. SAYI671 5 Akrep'in kıskacındakilerden biri, Rşber Yağmurdereli. Politik kimliğı ilede ülkenin içinden geçtiği kritik döncmlerin sıcak ortamındayeralmış.olaylannvcsonuçlarınyansımalarını değisik boyutlarıyla yaşamış bir devrimciaydın. Yaşadığı gerçek bir olaydan yolaçıkarak.sloganlarayaslanmadanyazdığı Akrepoyunuilekıyasıyaeleştirdiğitekelci iktidar anlayışı ve sürülestirilen toplıım karşısında.kendisineycnibırdirenmealanı oluşturuyor. Bu yeni alan, sanatın cngin, sınırsız,özgüralanı. Yağmurdereli, oyununda, döneminin en keskin, en acıtıcı gerçeklerinin tanıklığını yaparken, "gerçek sanatçı"nınenönemligöreviolan,çelişkilcrisorgulayarak çağına ışık tutma ve ona müdahale etme misyonunu da yerinc gctiriyor. Bğcr sanatın amacının, bilim gibi, sat'din gibi, felsefe gibi, "yaşamda olmayan bir dengeyi arayışta" daha adil, daha iyi, daha aydmlık bir dünya ülküsü olduğu tartışmasız kabul ediliyorsa;buülküiçtenliklepaylaşılıyorsa, geçmişin hayaletlerini ve ön yargı ları bir yana bırakıp, Akrep'in işarct ettiği tarihsel çelişkilcre, "küreselleşme serüvcni"nin (!) eşiğinde.çelişkilerhenüzgünışığındagörünebilir,tanımlanabilirdurumdaikendikkatlice bakmak, onları özen ve ciddiyctle değerlcndirmek gerekir. Özgür düşünceli, yaratıcı, yapıcı"insan"ı,dolayısıylageleceğin"esitlikçiuygartoplum"unuyaratmada, gerçek sanatın eğiticiuygarlaştıncıışığındanyararlanamayana ve gerçek sanatçıy ı tanıy ıp, tanımlayamayananeyazık! ^ Kaynakça: Akrep, Eşber Yağmurdereli, Mitos Boyut Yay., 1998 /Giordano Bruno, Erhan Gökgücu, Zıraat Bank. KültürYay., 1986/Jeanne Darc, Bernard Shaw, Çev.: Sevgi Sanlı, Adam Yay., 1982 / Pir SultanAbdal,ErolToy,lzlemYay.,1970/Sanatçı: örnek Bir Çilekeş, Susan Sontag, Çev.: Yurdanur Salman, Müge Gürsoy Sökmen, Metıs Yay., 1998 / Michel Foucaultlktidar ve Direnme Odaklan, Ali Akay, Bağlam Yay., 1995 / Hapıshanenin Doğuşu, Michel Foucault, Çev.: Mehmet Alı Kılıçbay, ImgeKitabevi Yay., 1992/Sıyasal Düşünceler Tarihi, Alaeddin Şenel, Bilım ve Sanat Yay, 1996/Levıathan, Thomas Hobbes, Ed. C. B. Macpherson, Penguin Books, 1985/Demokrasi Iktidarın Meşrulaştırılması mı, Sınırlandırılması mı, Aşılması mı?, Anton Pelinka, Çev.: Ender Ateşman, Cumhuriyet Kitap, Sayı: 452 (*)Dr., H Ü.AnkaraDevlet Konservatuvarı Tıyatro Bölümü rine gösterilen güvene aykın davranışları, halkın degil, asıl yöncticilerin ayaklandıkları vesavaşı başlattıklarıanlamınagelir. Yönetimintirancauygulamalarıkanjisında halkın, aynıyöntemlerikullanarakyönetenlere dirençolui>turması,güccgüçlekarşılık vermesi haklı olacaktır. Locke, halkın devrim hakkını saklı tutarken, direniştcn nasıl alıkonacağı konusuna net bir açık lama getiremez. Geçmişinmitoslan, tarihi vesanatıiktidar karşısında direnen kahramanların öyküleriyledoludur. Onlar, erkaktörlerininyüceliği, ulaşılmazlığı, dagıttıklan adaletin haksızlığıoranındabüyüyüp, yücelen kahramanlardır. Ve Akrep'in kıskaçları arasında, aynı çağda, aynı coğrafyada yaşanu^larcasına, insanlığiniktidarkarsısındakievrenseldirencini, benzer sözlcrle i fadc cderlcr: "Inanın ki dünya nimetleriyada pis bir özsaygıiçinbuacıyakatlanmıyorum. Yaşamı ben de çok seviyorum. Ama inançlarım hcr şeyin üstündedir..." Giordano Bruno "Banazalimlikedenlerinbaşkalarınazalimlik etmesini önlemışsem, boşuna yakılmamışım dcmektir.." Jeanne Darc "Isyan sebebini ortadan kaldırmak istcmeyenler, nc yüzle isyanı ortadan kaldırmak isterler?.. Eğer bundan ötürü bana asi diyorsanızpeki,kabu!,bcnbirasiyim."Münzer "Kadılar,müfrülerfetvayazarsa,... tştekement, işteboynum,asarsa,... Iştehançer, işte boynum, keserse,... Dönen dönsün, ben dönmezem yol umdan." Pir Sultan Abdal "Değiştirmemiistediğiniz, yargılayıp.benim için ölüm demek olan 23 yıla mahkum ettiğinizdüşüncelerimiancak, onlar hayata uymadığı, hayat onları reddettiği takdirde dcğiijtirebilirim..."Hş.bcr Yağmurdereli Akrep'in kıskacındakiler, "pisbirözsaygı ya da dünya nimetleri için bunca acıya katlanmadılar. Yaşamı.vaatettiğihcrşeyilesıradan tüm insanlar gibi hepsi de çok seviyordu,amadüşüneeleri,inançlanherşeyinüzerindeydi." Pek azı dışında, o nedenle acı çektiler, çekmckteler, dünya durdukça da çekecekler... "Uçlardadolaşma"nın,"özgünbirkişiolma"nın hazzını yaşamay ı, onurunu taşımayı hak eden; kcndi tarihini insanlık tarihine katmayı, hatta tarihi yapmayı başarabilen idealistlerdi hepsi de. Onlar, "Kutsal Devlet" normlannagöreölçüyükaçırsalarda, Narkisos' un o muhtcşcm gölünün öte yakasında, sonuçlannillüzyonunakapılmaktançok,nedenlcre yönelen dikkat ve iradeleriyle, in Arthur Miller, Cadı Kazanı'nda, itiraf, iftira ve Ihbardan oluşan modern englzlsyon stratejlsinin ifleylşindeki kontrol edllemez boyutu açımladı. sanlığın "yitik cennet"inin peşindcn hep ileriye bakarak, gcleceğe y ürüyen Prometheuslar'dı. Kendiçağlarınınkoşullanndamutlu, aydmlık bir ınsan dünyası uğruna verdikleri savaşım,"nesnellik"ve"gerçekçilik"idillerinden düşürmeyen konformist aydınların; "ben"sevdalısı,bilgisiz,öngörüsüz,sorumsuzsiyasetçilerinkavrayamayacağı denli kıyasıyaidi.... Akrep'in kıskacındakiler, idealilegerçek (hedeOarasındakimesafeyi.tümengcllere karsın,"birdahaaslageridönmcyecekdakikayı, altmış saniyelik bir hızla koşarak kapatma"ilkesinceyürüycbilen insanlardı. En imkânsızhedefV'uIaşılabilir.amaulaşilmasadayaklaşılabilir"savıylaufuklarınayerleştırmeyürekliliğinigösterebilendevrimcilcrdi. Kuşkuduyan,dü:jünülmeyenidüşünebilen, düşüncelerini amaç edinebilen ve asla ödün vermeyen radikallerdi... Bu nedenle hepsi de, "asıl sorumlular"ı tarafından zaat'a ugratılmış, vegiderekesnekliğinikaybetmİ!), insana karşı işleyen sistemlerin, kendisini, karşısındakorumayaalmakdurumundakaldığı bir"heretik"(inkarcı), bır"tehlikeli kiiji"ydi. Aslında onlar, demokratikolduğuiddiasındaki ülkelerde bile, demokrasi ideali ileyolaçıkıp,"MutlakI)cvlet"indargörüşii, dar sınırları ıçine çekilerek sinlenmiş; çoğunluğundeğil.sadeeemutluazınlığınhak veözgürlüklerinikorumaklayetınen.oligar$ikbiryönetimvehukukan!ayışınınbaş.arısızlığınıtescileden,seçilıni^birer"kurban kahraman"dı... Onlar, gökyüzündeyıldızlarıseyrederek leri kurarken, yerkürede ayak ları taşlara takılmadan yüriiyemeyenlerdi. Başkularının ustalıkladola^tığıyeryüzü, onlar için.sayısız tuzaklarla doluydu. Bcyinlerinde ycşertip yüreklerindcbüyüttükleriheridealin,ağızlarındançıkanhersözün,kalemlerininucundakiherdüşünccninsistemleşmişönyargılar engelinetakılması,yai)amlarının Akrep'in kıskaçlan arasında solması kaçınılma/dı. Tarih boyunca zchırle, giyotinle, çarmıhla, yağlı iple.ate^learındırılarakölümeuğurlanii}ları;kapatıldıkları/.indanlardaenacıması/ i^kcncelerı; türlü yanilsamaların peşinde sürüklenerekgünükurtaran vobuna"ya!>amak"diycn,belleksi/hukuksu//avallıyığınların unutu!}lannı,orlak bırya/gı gibi yaijadılar. Ama herkoşulda, katlanmayı bilerek...Ölümegiderken bile, Akrep'in kıskaçlarındakigücedirençlekarşılıl^verip.ogüeünötcsinegcçereközgiirleşmeyi,"kişi"olmayı başarabildiler hepsi de... Gerçek sanatçı... Batı dünyasında Avrupa,1968'degençlikten son kez yükselen "özgürlük vc banş" çığlığını saymazsak1848 sonrasmda, devrim ve umut defterini kapattı. 20. yy'da Foucault'nun açımladığı modern iktidara, özüy le biçimiy le onun yarattığı modern, daha sonra postmodern yaşama tümüy le tcslimoldu. Bubağlamdaüretilcnsanat.giderek, özden daha fazla, yapı, biçim ve biçem üzerinde yoğunlaşan; özde sadece, "Hiçbir şeyyapılamaz,yapamazsın!"derinanlamına ulaşabildiğimiz bir yön izledi. Hayatın pratiği içinde ve sanatta umut ve direniş isc Doğu'ya düştü. Çünkü orada, yaşamın özündeki dizge, açıkça ve ısrarla, "Birşey yapılabilir,yapılmalı..."tezininyinelenmesineolanaktanıyordu. "Umut", Pandora'nın o ünlü sandığında saklı kalan... C'oğumuz için bugiin anlamını çoktan yitirmiş, ıçi boşalmış bir sözciik... Akrep'in kıskacındakiler için ise dünyayı yerinden oynatma gücü verecek denli anlamlı, ugruna kayalara çivilenecck dcnli yaşama gücünii kiîjkırtıcı bir kav ram... Özgürlük, eşitliK. adalct ve barı^a giden yolııı ı ilkadımı. Atılanilkadımlaı vekatedilen mesafeler onlar için yaşamın takendisı... Yağmurdereli'nin dediği gibi, "yazın kalıcılaşması, sonbaharın ve küjin birdaha yaşanmamasi umuda ve dircnmeyc bağlı"... Bizim dünyamızı anlamlı kılan ise, hayatın içinde, tarihin derinliklerinde, bilimin ve sanatın engin arenasında, onların ya>>am öykülcrını ı/leyerek görüneninardındakı gerçeğin gizine ermek... Kafka, dünyamn düzmece uyumunun altındakl uyumsuzluğu aktardı. Metamorfozis'te, böceğe dönüşen oğulun öyküsünde, iktidarbaba'nın tetıdlt edlcl gözlerinden gizleniş için "böcek" Imgesini kullandı.