Katalog

CUMHURİYEI DF.RC.I Ne adı biliniyor, ne de yüzü. Çünkü o her yerde "Ekselansları Ömer Paşa'nın karısı" olarak geçiyor. Ama besteleri var hiç dinlemediğiniz. Tam 140 sene önce Londra'da çalınmış... Müzikolog Emre Aracı geçmişi araştırırken karşılaştığı esrarengiz kadın besteciyi yazdı dergimize. İpuçlanna göre sarışın ve yaşmaklıydı kadın besteci... Ekselansıri besteci eşi L ondra'da gcçirdiğim günlcr ve onu takip eclcn Edinburgh senelerimde de her zaman eski kitapçılara duyduğumilgidendolayı,duımadanbir şeylerortayaçıkartmakarnısuiçerisindedevamlı araştınrım. Evrensel düşünccye inancımvekarşılıklıkültürclsentezlereolanmerakımyüzünden,bıra/.danostaljiylekarışık, BritanyaadasındaTürkiye'nin,Türkiye'de deBritanyaadasınınetkileriniaramışımdır hep. Serdarı EkremÖmerLütfi Paşa'nınkansınm bir besteci olup, bestelediğieserlerinlngılizhalkı çalsındiyebundan 140 sene önce Londra'da satıldığınıbilirmiydiniz? Ya da SaintSaens'ın Haydar Paşa'nmsözleri üzerinebirşarkı ya/dıgını, Abdülaziz'in Avrııpa seyahatinde Londra'da 160()kişilik bir lngiliz korosıınun Türkçe bir kaside söylediğini, Ouatelli Paşa'nın besteleyipOsmanlı Milli Marşı olarak kabuledilen Aziziye Marşı'nın piyanodücti şeklinde aranjmanlarının Londra sokaklarındasatıldığını... HattaRıfat Bey'in Sultan V. Murat'ıntahtaçıkışında yazdığı duanın notasının British Library'deolduğunu duymıış muydunuz? Tesadüflerle dolubu hakiki tarih scyyahlığı beni sadeee bu eserlere ulaştırmakla kalmadı, onları ceşitli konserlerde de tekrardan canlandırarakbizzat senelcr sonra yaşayıp. hissetme mutluluğunu da verdi. madığımbirbesteciadıyazılıydı:"HerExcellency the Wife of Omer Pasha", yani ekselansları Ömer Paşa'nın karısı. 13 Ocak 1855 tarihindc, birTürk paşasının karısının bestelediğimarşınnolası,lngilizhalkıevlerindeçalsjndiyebuşekilde Londra'da döneminen çok satan resimli gazetesi olan meşhurThe lllustrated London Nevvs'dayayımlanmıijtı. Tarihsel yönü bir tarafa, o y ıllarda Türkiye'yeçoktangirmişolan Batı mii/iğijıinetkileri açısından da önemli birbelgeydi bu. Peki kimdi bu adı dahi verilmcyen Ömer Paşa'nın karısı? Marşı gerçektenomubcstelemişti; yoksa Ömer Paşa'nın haremindebulunanbaşkabirisimiyazıtııştı.yoksaosıralarda patlak vermış olan Kırım Harbi göze alınırsa, bu politik bir davranışın sonucu muydıı. Maalesefaışivlerdc gazetcnin diğer sayfalanna da baktığınıda Omer Paşa'nın karısının değilkişiligihakkındabilgi,ismini ömer Paşa için besteknen marşm nııııı kapağı. Turih ise 1853. dahi bulamadım. Yalnızca bu hanımın aynı gazctenin 27 May ıs 1854 tarihli say ısında da birbaşka marşı yayımlannıışolduğıınugördüm. Serdarı Ekrem Ömer Lütfi Paşa, Kırım Savaşı sırasındaOsmanlı Imparatorluğuordulannın başında bulunan. Ingiltere vc Kransaileolanmüttefikliginıizdendolayı Avrupa'dadatanınmışbirkumandandı. Kendisı esasen Türk değı Idi; Macar ve Hırval karışımıbirailedengeliyordu. Müslümanlığıbcnimsemeden öııccki ismi de Mahalyo Latos idi. AvusturyaHarpAkademisi'ndeokumuş ve Osnıanlı Devletı hizmetine de yeniçcrı ocağınınkapatılmasısonrası II. Mahmuldöncmi reformları sırasında, 1828 senesindc girmişti.C'emal K.utay'labirgörüşınemizdc bana söy lediğine göre Ömer Paşa çok iy ı org çalıyordu. Viyana'da yetişmiş bir kişinin o dönemin müziğinden etkılenip, hele birazda ilgi.si varisebirenstrüınançalmasıgayetdoğaldı. Ancak karısı hakkında, onun da yabaııcı olduğunadair, Kutay'ın verdığı bilgi dışındailgınç bir haberdeyineThe lllustrated London News gazetesinde yay ımlanmıştı. Gazete 22 Ekim 1853 tarihli sayısındu Ömer Paşa iı,'in şıınları söylemckteydi: "1 lüsrev Paşa onu himayesine aldı ve Türk ordusundagörevlendirdi.Okadarki onu Istanbul'unenzenginvarislerindenbirycniçeri ağasının kızıyla evliliğinde de aratı olmayasöz verdi". Acaba aradıgımız besteci sözü edilcn bu yeniçcri ağasının kızı mıydı? (îazctedcki makaley i yazan kişi (^mer Paşa'y ı ve ailesini Travnik'teki karargâhta görmüştü. Yaşmağının arkasıııdan görebildiğı kadarı ilc Ömer Paşa'nın karısı güzel, açık renk saçlı vegençbirkadındı. Ömer Paşa'nın karısının kesinkimliğidışında marşı gerçekten bestelemişolmaolasılığınıartıranbirbaşkaipııcuda Hritish Library'dc yaptıgım bazı araştırmalar sonucu ortaya çıktı. Buradaki miizik koleksiyonunun aıasında da aynı hanımın bir üçüncii marşına rastladım; ancak maalesef nota tekraraynı isımaltında, ekselansları Ömer Paşa'nın karısı olarak verilmişti. Buradamarşa şu cümle de sonradan cklcnmişti: "Bestecinin özel imkânları ile bize ulaştırdığı notadan Rudolf Nordmann tarafından aranjt edilmiştir". Yani, gerçekten de Ömer Paşa'nın bu esrarengiz karısı bir şekıldebestelediği eserlcri Londra'daki çevreleıe ulaştırmay ı başaımış, onların da bu eseıieri yerindt vezaınanındadeğerlendirmelerisayesindt. günümüze kadar builginçyapıt lar ulaşabilmiş, sonra da Londra'daki bir kitap pazarındaki tezgâhta rüzgârda uçuşan sayfalar arasında bclimıişti. Oradan tesadüfen geçen biı öğrcnci de o notayı alıp 140 sene sonra or kcstra için tekrardan aranjc edip Edinburgh 'da bir konserdcçaldırmıştı.K.onumu> ömer Paşa'nın karısının bir müzisyen olaral kabiliyetini tartışmak dcğil. Bestelediğ cserler zanıanın polka mazurka, vals ve nıar; tarzı popüleryapıtları arasına giriyor; aneal tarihsel açıdan önemleri tabii ki büyük. Önter Paşa için bir polka Ömer Paşa'nın karısının kimliğini bulmal> arzusu ile JetTry'nin tezgâhında başlayaı yolculuğum, British Library'denoktalanın ca, kataloglarında bulunan Ömer Paşa ile ilgili diğcryapıtları görmekdahadaenteresar bir dünyayasoktu beni: Henry NVilliamüoodban' ın Ömer Paşa Valsleri, Stephen Cilover'ın Ömer Paşa Marşı, Henry \Villian VVest'in Ömer Paşa Polkası ve C'harkv Wels'in Ömer Paşa Marşı. Bu eserlerin bazı ları zamanın tanınmış, bazıları daadları hi(, duyulmamışbestecilerineaitti.örncğinCio odban, Cantcrbury'deki miizisyen biraile dengeliyordu. Kendisi hem viyolonselciydi hem de Ömer Paşa için bir polka bestclcmiş Ömer Paşa'nın karısı Bundan seneler önce Londra'da, geçmişi Dickens'ın zamanına kadar dayanan meşhur Farringdon kitap pa/arının, bugün artık hayatta bulunmayan son iiyesi George JefFry'nintezgâhında büyük birşans eseri bir gün bir nota bulmuştum.Sararmış bir ga zele say fası şeklinde olan bu notanın üzerinde gözlerime inana Osmaıüı suru\ıııduıı bir kadın. Ressıım uııoııiııı. Aııılın tltı Ömer Pojn 'nııı karısı f>ibi unonim.