Katalog

22ŞUBAT 1998. SAYI 622 satıdıklarışeylerbileozevkionlara fazla gören birileri tarafından önlerine bir bir getirilir gibi. Elvis stilirock,cocacola,jcanvcporno dergiler... Sürüniin içinde iki kardc!j, Denes vcGabor. Bahalarımn yokluğunun acısını /umanın dıırduğu o günlcrdcn bu yarıa duyurlar. Gündelik yaşamlarını kızlar, arabular ve gençliğin o hıldik tıçarı, tatlı dÜ!)lcıi biçimlendirır. Okula duyulan ncfrcli, yasak partilerııı cekiciliğini vebılinmeyenBatı'ya ö/.leıninbcslcdiğikaçı.<}düşüncesini söylemeyegerek varnıı? Günümü/penceıesindenbakıldığında.müzikleriylenostaljipotansiyelimİ7İ devindircn, genç oyuncularıyla payla^tıklarımı/ın çokluğuyla bizi sık sık ^aşkınlıga düşürcn vcgörscl boyutuylabelleğimizde ardı arkası kesilmcycn çağrışımlaryaratan bir film Zaman Durdu. Gcnçlcrin zaman yolculuğundahemen hcrkcsi kendi geçmışiyle yüzlcs,tirebilecek açmazlar, özlemlcr ve en öncmlisi gizcmler var. Yaşamın en dircnçli, cn güzcl döncmine eğiliyor f'ilm, hanı o kendimize, çevremize ve dünyaya "Aynı Amerika Gibi" (Just Like America), 1987. ait yeni ve yalnızyada ilk kendimi/in fark et güzeldir, adı Amerika olanlargibi. tiğini sandığımız s,cy lcri birbir ortaya çıkarGothar'in toplumsal eleştirisini güldürü dığımızyıllara... Birazdetaylı düsünüldüaracılığıylagerçekleştirdiğiyapıtlanndanen ğünde gerçeğin bir başka boy utu daha var oyfazla tanınanı, Aynı AmerikaGibi. BirMasa,birazzorveçokçasıkıcıolsada. Yanıtını car ailesi yıllardırdüsjlediği Amerika gezisiverebildiğimizsorularınsayısıarttıkça, yanı sonunda gerçeğe dönüştürerek New şamıngizeminibizlcreağırağıraçtığısayfaYork'agelir. Kentişaşkınşaşkındolaşırlarlarmdayalnızgüzelseylerolmadığınıanlıken, evlendiğinden beri geçmişindcn kurtulyoru/. Adına olgunluk denen dönemin daha maya çalışan baba, eşi ve çocuğunun da bugüvcnliamazcvksiz,dahabilinçliamauyulunduğukafilcyikaybetmeyibaş,anr,onları şuk dünyasına istemsizce sokuluyoruz. Zaman kimi zaman hepimiz için duruyor, kimi havaalanına götürecek servis otobüsünün kcndıni almadan uzaklaşmasını hayran hayzaman da birilerimız için. Hepimiz adına ran seyreder. (icçimlerini kumarla sağlayan durduğuzamanlardabileetkısi,hepbireyscl iki genç zcnci ile tanışırDavidvc Jude. Onoluyor. Bu, hepimizin yalnızolduğunun bir larBaba'yaMaeardiyeseslenirler,birbirlebaşkagöstergesiaslında.O, zaman kavramırinindilinıanlamasalardabusorundeğildir. nı en karamsarama en gerçek anındayakalıBırlikte dolasır, birlikte yer ve siyah bir arayor, zamanın hâlâ durmayı sürdürdüğü anda. banınsahıplerindcn birlikte kaçarlar. Judeve hvet, zaman gerçekten durdu mu? Maear'ın aynı yatak odasını paylaijması David'irahatsızetmezgibidir. Birsüresonrada AynıAmerikaGibi Bazı gerçekler vcırdıı; yalnız düşlenirken hiç rahatsız etmez, çünkü siyah arabanın sahıplcri David'i öldürür. Araba uzaklaşırken Jude'un arkakoltukta oturduğunu görür Macar. Genç kadınıtekrargördüğündekendisinin de aynı sona çok yakla^tıgını anlamaktageeikmez. Bazı gergekler vardır, yalnız düşlcnirken güzeldir, adı Amerika olanlargibi. Sorunlarından soy ullandığındaheryeryajjanasıbiryerdir, aııcak o zaman da o yer orasi olmaktançıkar. tjjtebunedenle, Budapeştc'deki bir Macar için umudun adı olan Amerika, New York'taki bir Maear için düşkırıklığının adıdır. Aslına bakarsanız, Amerikan dü^ii dıye bir şey de yok, çünkü her yer Amerika gibi. Gothar çok uzaktaki evinde oturup düş görenlcrin bir yanılsaması gözüyle baktığı Amerikan düşünün tek gerçek yanınındabuyanı Isamaolduğunu gösteriyor. Doğrudur, herkesin iyikötü, küçükbüyük bir Amerikan düşü var nasılolsa. rine varır. Karlakaplı dağların ortasında bir göl,gölünkıyısında içinde iki yatak olan bakıınsız, pis vc buz gibi bir kulübe, i^te yeni görev yeri. Görevsiz bir görev yeri, sürgün kavramının rahatsızlığı, yalnızlık, belirsiz bir yakın gelccck ve zaman dugusunun yıliriliiji. Yalnı/.lığıeıı güzel aşkunuttıırur! Sınır Görevı'nin sinematografik değeri üzerindc durmak ıstemıyorum; bu filmin yönetmeni aııcak olgunluk, yardımcısı da dcneyimolabilir. Filmepolitikaçıdanbakıldığında, yönctımdc belirlcyici olanın yöneticiler olduğu dü^üncesındenharekctcderek, onlarınö/clliklcrinintoplumınınülkcmnyeterlilik düzeyi, bir baijkadeyiijle ülkenin gerçcğiolduğunusöyleyebiliriz. Ucuzyönetici ucuz ülke, aptal yönetici aptal iilke gibi. Filmc konu edilcn Doğu Avrııpa ülkcsinin coğrafiyakınlığıdadüfjündürücü. Sınır Görevi'ni salt bıreysel bir savaşım öyküsü olarak izlcmck de olası. Insanın, haklılığınınvedoğruluğununvegerçekliğininkarşısınaçıkarılan/orluklarkari}isında gösterdiği direngenliğe hayran kalmamak olanaksız. Filme birde yazınsal uyarlama açısından bakmak gerckiyor. Birçok sahnede filmi seyrederken bir yandan da romanı okuduğumduygusunakapıldım.Görselanlatının, yazılı metnin ikincil anlamlarla zengin kılmdığı yerlerde kcndi dilinin olanaklarırıı kullanarak kaynağından daha ctkin bir söyleme ulaştıgı düşüncesindeyim. SınırGörevi Yalnızlığı en güzel aşk unutlunır! Anlamını yitiren zaman kavramı Gothar'ınfavoritemalarındanbiri. SınırGörevi yaşamanlamzaman üçlüsüne son derece açık ve amacını önceden hissettiren eleştirelbirdillesorularyöneltiyor. Filmde belirlcyici olan artık zaman değil. Zamanı durma noktasına getiren de, anlamı içi boş bir sözcük durumuna dü;>üren de yaşam. AnlatılanöyküSO'liyıllannRomanya'sındageçer. Bir kurumun planlama enstitüsünde çalı>anbayanmühendisGiziWeiss,kazandığı bir yanşmanınardından, kurumun birimlerindenbirininbaşınagetirilereködüllendirilir. Yıllardırertelediği projelerini uygulayacağıumuduylasevinenGizi'yi.birkaçsaat sonra, ikı gün sürecek bir yolculuk için bir tren kompartmanında buluruz. Trenin son duıağı Gizi'nın görev yerine uzak olduğu için, yolculuk raylarüstünde ve her saat daha dasertleijenkıijkoşullanaltındabirdekoville sürer. Gizi ters yöne giden birdekovildeki adamın bir zamanların saygın ismi doktor Potraolduğunuanlamaz. Sonunda görev ye Vurdumduymaz Vaska ... belki de tek kare gerçek yok bu filmde, iyi kiyok! Gothar' ın gerçeklik ve zaman duy gusuy la oynamayı scven bir yönetmen olduğu çok açık. Ancak gerçeklikten bütünüyle uzak düştüğüsulardabaşanlıolupolmayacağının yanıtı açık venetdeğildi,taki Vurdumduymaz Vaska'ya kadar. öykü güzel Luvnia ile birlikte yaşayan, kırsal hırsız Vanka ile ortak operasyonlara giren Petersburg' un en büyük hırsızı Vaska'nın yaşamını anlatıyor. Ama nasıl.bütünsözhakkıfantezilerinvegerçeküstünün eline geçmiş, belki de tek kare gerçek yok bu filmde, iyi ki yok! Olsa film, film olmaktançıkacak! Filme kaynaklıkeden öykü, yalnız eğlencc ve iş olsun diye hırsızlık yapanbu ikilinin öyküsü, Rus şair Lev Gordon'un kulağına Gulag'da bulunduğu sıralarda çalınır. Öykü her açıdan bir Rus öyküsü ve her şeyden önce de folklorik değeri var. Bir clcştirmene göre yer yer Gogol'un ayakizlcrinin üstüne basıyor. Benim ilgim isc hemen her sahnesi akla meydan okuyan bu öykününGothar'ınilgisiniçekmcsindeyoğunlaijiyor. Hersahneburlesk nıtelcmcsini bir diğerinden daha fa/.la hak cttığine inandırmak istergibi. Bu kez karşımı/daçok değişikbirGotharvar. Ikinoktayadikkatini/.i çekmck isterim: Birincisi, Sovyetlertarihinde ne böyle bir dönem ne de böyle bir olay var. Ikincisi, Gothar'ın gerçekhgıdcromıasyona uğratmasına sözüm yok, çünkü fılmi asılilginçkılansembolizmindeformasyona' uğraması. Vaska nemi? Bencc, Mauarsalumına boğulmuş bir Rus salatası! Öneriler... Zaman Durdu ve SınırGörcvı.. Ancak, biryünctmcnitammakiçm filmografısının tümçizgiüstüyapıtlarınıi/lemek gerek . Bu nedenle retrospektıfte harcanacak film yok. Gothar geldiğindedoğrııdankendısinesormak istedığim hir sorum var. Belirley ici olan bu sorunun yanıtı ya da yanıtsı/lıgı. 1 lerkes için zamanın durduğu bıran vardıı mutlaka. Gothar'ın ya^ı Zaman Dıırdu'da anlattığı olaylara denk düşüyor. Oıııın için zamanın durduğu an hangı andı, bunu öğrenmek istiyorum. Yada zamanın gercekten durup durmadığını? ^ Macaryönetmen Peter Gothar. Tiyatro öğrenimi görürken yakınhk duymuş sinemayu. Son ydlarda da Macar TV'siniyönetti.