Katalog

8 p+ "Sizin dilini7İc,kültürünüzlcilgilisağlambirduru^unuz varsa,baş,kabirtoplumla, dillc ili^ki kurmakta bir korkunıız olma/. Hajjka dillcrlc, küllürlerle ilgilenirken dıgcri azalmiyor, /ayıflaınıyor, aksine yeni dcneyler, yeni tatlarla o da zenginlesjyor." Ya dıllerın hirhirini elkilcnu'si.. "Dikkatcderseniz, benim dihmmelez bir dildir. Türkçe ya/arken dilim Türk yazarm Türkçesigibideğildir. Kürtçeyadaisveçce ya/arkendebudillerinyazarlarındanfarklıdır. Bcnimdiliındebuüçdiiindezenginlikleri var ama okııyana yahancı gelcn birdünyadeğilbu, üshıbuınvcanlattıklanmda..." Isveç Ya/arlar Birliği, Uluslararası Pcn ve Diinya (ia7ctcciler Birligi üyesiydi Mclımct Uzun.Sürgüntünelinesıkıs.ıpkalmamıs.,hü7ünlcdcbari!}mi!}tı. Sürgündcgcrçck yüziinü.babasıhastalandıgında, doktorlarbirkaç aylık ömrü kaldığını söylediginde gösfermi^ti. Yolaçıkamamak,gelcmcmekagırdı. "ls,tc"diyecekti"Sürgünbudur,gclemiyorsani7sürgünsünü/dür..." Sürgünde,baskasürgünlerlcbulu:>makda vardı. Çocukluk arkadaşı Mıgo vc babası kunduracı Ape Vardo.biıkongreye katilmak içingittiği Montreal'dcçıktıkar^ısına. Ape Vardo, Dicle kıyılarının kırmı/ı toprağı içindcnaragaçlarıgctirlmis.ti Montreal'eyillar önce.Olmamıştı.Nar, yabancıtoprağa.havaya.suyadırenmış.kcndimkurutmus.tu... Evct,birbiü^,birtükcnıştısürgün,birmczarlıktı. Şimdi bir vatanda^ı olarak dünyanın ortayenndeduruyorsa,yenikimlikleredinmcsinden, evrensel mcrakı hcpdiri tutmaya çalış.masındandı. Budirenci bcsleyensccntclcktücl kaygılarıydı: "Sürgünde bir platform yaratabilmeniz için derinbirhümanızınanızınolmasıgerekır. Ycnu>lanamcrakduymazsanız,onuçok yoğıın yaşamazsanı/ tüneli a>.anıazsınız. Kcndinizi o plaltbrmda ıfade cdcbilnıeniz içindilöğrenmek,okültürünınsanlannıanlamak, önyargılarınızı biıyana atnıak zorundasını/ llıı da yoğun bir çaba gerektiriyor. Rchavet içinde, günlük yaş,amın hayı huyu arasında, entelektüel kaygıların dış.ında böyle birmerakı canlı tutmak mümkündcğil..." (. UMHHRİY1 I DKRCİ biiyükbölümükcndidilleıiylcsöyleyebıle(.ek.anlatabılcccklerolupbıtcni..." Birbirini üretcn, çoğaltan biryozlaşmaydı... Birdil.birkültürçözülürken.diğcrınidc pcşınde süriiklüyordu. Ya Türkçe yapılan edebiyat... Bugünoncrcdcydi'.'U/un'agörc sondöneiTiTürkromancılarımodaakımlardan etkilenmişti. Toplumun, özcllıkle de dcvletınroınancılara"dostça"olmayantavrınadiıenmiijleramamodaakımlarıngırdabına dü^mekten kurtulamami!>lardı. Oysa ürkiyegibiinsanlarıe/ıyetçeken, acıyıgörcnbirülkcninronıanı çok daha güçlüolnıalıydı. liirk romaneısının da ijjlevsel göıevi vardı. Bu karı^ıklıkta, bu kayganlıkta ınsanı duymalı,görmeli,onuanlatmahydıTiirkromanı... U7un'un"Nar(,'içekleri"isimlidencmesi, yayınevi tarafından ö/el bir baskıyla, Noel armağanı olarak gönderildi Isveç entelcjıyansına... İsvcçlilcriçinnar,olsaolsaeg70tikbirmeyveydi,rncyveninsimgelediğihü/ünse.çoku/akinsanlaradaırdi Ancak.bir okadarda yakındı. Bııyakınlaşmayısağlayan"ınsan"dabulu^mayıbilmekti. Yinede... Yctvl kültürh'r, dillcı; insan övkükri neden Avrupu insanının ilgisini çckivor'' Dogtı, ,\ar \T hüzün. !\ar ve caşku. l :.ıın 'ıın bütün romunlunnda, denemelerinde nar bir simge. hangi ihtivaçtan Balı 'nın külliir pazanna dahilediliyor? Saruyorlarmı? Eleştirileri laşımaklayetıp gitmiyordu clcştiri. "Bu soruların birden fa7İa ncdeni var. YaRtnuan kahramanlannız, kcndiyutuluşla terince güçliiler mı' rınınUuınetU'iivlevaralanıvorençuk. Yazı"Somyorlar. Baştabende 'Kürtler' i neden yındünyasınındabirendüstrihalınegelmcsiylc eg7otik, yabancı konulara ilgi olııştıı. lurınızduvcronuınlannızda, Kürtler'ieleşböy le kötü göstcriyorsun' diyccekleri kuşF.debiyatdaçoktehlikelibir^ckildeegzotik lırirkcn sözlcrinizi esirgemivorsunuz... kusundaydım. Ama yazarın görcvlcrinden biri, nc pahasına olursa olsun, yüksek scsle bir ilgi alanı haline gctirildi. Pa/ara uygun "Ya/arlığımda, var olan resmi tarihc kanji iradcctıncklenkorktuklarışeylerisöylcycmal ürctilmeycbaşlandı." birantitarihyaratmakaygısıyok. Kürtlcrın bilmck, anlatabilmck..." başbclasırcsmi idcolojilcruldu.bunedcnlc Bu pazar nasılkunıldu? Kürtlerde birrcsmi idcoloji yaratnıanıalı. Özelliklemüzikte, tıralurasıkıştınlmi} bir"Kapitalist dünyabüyük bir açmazın içinKürtlcrle ilişkilenmdc insani olarak biryukcu, "lo lo "yla Kürlçe Y; dillcmlirmek, ko de. Kapitalİ7tn, insan ruhunufazlasıyladcjcırıu^aklıkvaramaromanlarırndavokscrlolmiklik adına Kürt şiveU'iine yaslanmak... Bu ncrc etti. Bu dünyanın aracı halınc gelmiij maya valı^ıyorum. Kürt toplumunıın ciddi dahirihanctdegilmi'' bütün di 1lerde de ciddi bir yozlaşma söz kosorunlarını, yaralarını dcşmck bcnım ıçın "Bunu çok bilinçli yapıyorlar vc Kürtler'lc nusu. (,'ünkii pazarlama dille oluijuyor, dil öncmlı,onlarayanli!)larını,zaaflannıgöstcilgiliyaratılmışönyargılarınbüyükbirbölüyalanın aracı haline getiriliyor. Ancak bazı riyoruın.Çünkürumanlarımını,oka(;ık,ii}mii bunlardan kaynaklanıyor. Oysa Kürtdillcr.sözgelimi Kürtçeo kadar dcjcncrcdelcvsel, öğreticı yanları olmak zorunda..." ler'in çok zcnginsö/lücdebiyatı var. Göstegil, daha sade, daha yal ın, daha sıeak ve daha Ihıincli göMen'ri'k ihanetten kurtarmuL.. rilmcsi gerekcn hu. Sorun, bunu yapanların insani... Dolayısıyla duygular daha güçlü, "Ihanet, Kürtlcr'inenöncmlıyanlarından kültürel birikimden yoksun olmaları; pazar daha yoğun anlatılıyor." ko!jullanna,yozlaşmış,korkunçbirhi7.lagibirı vc Kürtlcrbunu çok sıkyapıyorlar. Öylc Bu vogunlıık nıu besliyor Balı insanım'.' dcn vc rcsmi ideolojinin çizmiş olduğu yaşabirgclcncksö/konusu. Aınabununsadccc "Doğudünyası.Batıdünyasınagöredaha mauyguniijleryapmaları... BenımilkeleştiKürtler'eözgüoldugunusanmıyorum. Bübakir, daha günahsı/. Doğu'nun Batı gibi Bütün uizm"lerindışında... tün kapalı toplumlarda, uluslaijamami!j, dev rim Kürtler'c. Ma/lumluklarım, parçalanolanaklarıolmadı. I3uyÜ7den Balı,açma/ımışlıklarını.üzerlcrındckibaskıyısöyleyeletlcşcıncıni^toplumlardabu, fazlasıylagöDenemelerinde,yazılarında,roman)arınnı Doğu'daki yeni renklerle, yeni kokularve rck olsaolsabiracımayaratabilirler.Oncmrülüyor. Bu tür toplumlarda kişisel,ailcscl, da varedilmiş bütün "izrrTlcre kapısı kapatatlarla gıdermcycçalıijiyor. Biıdeinsanlıliolansa.kalitelii^yapmak... aşiretscl kaygı lar daha ön planda tutuluyor lıydı Uzun'un. üercken radikal, tutarlı bir ğınönleneme/gıdi'}! var. Sömürgecilikten, ve bun lar bütünl üğc gi dcn yol u sekteye uğraBuyozlaşma,kültürünkaynağına,toprahümanizmaydı. Belki de buyibdcn, romankapitalizmden,emperyali7mdcn7arargörtıyor. Kürtler de bunu çok yoğun yaşıyor. ğınadönüporayıdaçözüyordu.Sözlü Kürt larındakcndi dilleriyle anlattığı Kürtler ihamÜ!j dillcr, kültüılcr, kimliklerbu gıdiş içinSon300yıldaihanetsız tekbirgünyok. Bcedebiyatını bugünc tajjiyan dengbejler yetnctc bu kadar yakındı. Yüzyıla yayılmış basde kendisini daha rahatifadeedebiliyor. Bunim amacım ise şu soruyu sordıırtabılmek: nıiyorduartık.(,'ünküKürttoplumuaçılmış, kının, direnmcnin, acının ama ille de anlanun içingeniij bir kaınuoyu var dünyada." Bunlardan hiç dcrsçikartılmayacak mı?" Kürtdiasporasınıntemelıbo7ulmu!jtu. Kenmanın, bilmenin vc scvmenin gölgesinde yiBalı 'nın bu dilleri, önu'gin Kürtçe 'vi de disine biçilmiş ölçülcr içinde bu dejencrasyumm içinde tüketme tehlikesi •icra edilen müzik, televiz yokmu? yonlar aracılığıyla dejene"Bu ortamda bir yazar için öneınli olan parasyonunu sı/dırmiütı kültüzarın^artlannaboyuneğmemesi. Bunugerrün kaynagına." çckleijtircbilmenin tek yolu da, tcdirgin, Bu sizin ifinizi daha da kendiniiradeetmcktczorlukçeken.sıkışmış ağırlaştırıyormu? insanın rııh halinı yazmak. Bu insanın ruh "Hem işimi hem de sohalini bir ayna gibi bütün insanlıgın yüzüne rumluluklannııdahadaağırtutmak... Neyazıkkı,edcbiyata,modaakımlaştırıyor. Benim vc bcninı larınetkısıyleoyun olarak dabakılmayabaş| gibi yazarların yazacakları landı, edebiyat, bir bilmece haline getirildi. bunun önünü almaya yetmeOysa, ciddi, insani, işlevscl görcvlcri var..." yecek." Ortadoğu'daki bütün geleneklerın, I lomeÖnünü almak mümkün ros'un, ligc'nin hü/nü, acısı, coijkusuydu mü? ' nar. Nasıl yeneccğinıbilcbilmeyenlskandi| "Benim yaptığım denizdc nav ülkclerine, duyguların, aıdıyctin, bir damla. Çok daha ciddi ğin, cografyanın bir sımgesı olarak önlemlergerekiyor. TclevizOysarcngiDıclc'ninkınnızıtopıağındaydı yonkurulmalı,engellerkalhâlâ. Dicle'ninsularınakarı^ankana,acıya dırılmalı,Kürtler'ekendilevehüznecşlikediyordu. Mehmet Uzun,yirrini itadccdcbilmc,dillcrini mi yıl sonra ilk kez.geçtigimizay Uıyarbakullanabilmeolanaklansağkır'daydı. lanmalı. Korku aşılmalı. O Siverek 'e, çocuklıtgunuzun kentinedegitl korku aşılırsa bir pazar olulinıznıi? şacak. O pazarda da bugünkü "Hayır, hctıüz görmeye hazır değilj pazara uygun i^ yapanların dim..."^ Hüseyin Elçi'nin objektiftnden Mehmet Uzun. Diyarbakır'da, l'.rmeni Kilisesi'nde...