Katalog

15ŞUBAI 1998. SAY1 621 cağı olanaklarla Kürtçe'yi dalıa iyi anlayacağını, kiıııi belgelereulas.aeağını,dÜ!$ünmü:}, buna kendinı hazırlamıs.tı. Ama Kürtçe'yi bukadarönplanaçıkaracağını, Kürtçe'nin tiimüy le hayatı olacağmı düşünmcmişti: "Ba>ka dilleri öğrenme siirecinde Kürtçc'yi dalıa yakından tanıdıın. Belki bu, öğrendiğimdi 1lerin HintAvıupadillcriolmasındandı. Ülkedcn,dıldcn,dilinmcmbasmdan, miithiş bir uzaklık söz konusu olmasına rağmen Kürtçe'nin derinliklerine, zenginliklerine varmaya başladıın. Bunda siyasi baskınınolmamasıdaetkiliydi.Tersiııeaydınların, yazarlann, kültür kurulusjarının büyük bir ilgisi ve teşvikiyle karşılaştım." Anadilin de olsa, unutturulmuş bir dilın derinliklerine varınak, bunun için çabalamak... llhamın burada işi yoktu. 1980'den başlayarak her gün, ama her gün mutlaka Kürtçebirşeyleryazdı Uzun. Ağırbiris,çigibi her gün Kürtçe çalıştı.llkromanıTu(Sen) aııadiliniıı sayfalararasmdaki sessizdansı, edebiyatadişgcçirişiydi.OnuMirinaKaleki Rind (Yasjı Rindin Ölümü), Siya Evine (Yitik Bir Aşkın Gölgesinde) ve Rojek Ji Rojen Evdale Zeynike (Evdale Zeynike'nin Günlerinden Bir Gün) izledi. Son romanı BiraQedere(KaderKuyusu)iscgeçtiğimiz yıl Türkçe'yc çevrildi. Artık sürgünde bir "hiç" değil, Mehmct Uzun'du. Ismi kıtalar arasındadolaşmayabaşladı."NarÇiçekleri" isimlidenemesi Türkçe yayımlandı.lsveç'te yaşayan yabancı yazarları kapsayan antolojisi "Bütün Dünya Isveç'te" Isvcçce, "Kısa Kürt Edebiyatı Tarihi" vc "Kürt F.dcbiyatı Antolojisi" Kürtçe ulaştı okura. Türkçe ve tsveçceyazabiliyorken, neden uğır isçiligi üstlenip Kürtçe yazmakta direttiniz? "Kürtçeyi tercih ettim çünk ü tümüy le ahlakidavranmayaçalıştım. Kürtçeyazmanın körbir kuyuyadüşmüijgibi bir dünya yaratacağını.Kürtçe'yleifadenindı^dünyayavarmasının siyasal, sosyal, ekonomik zorluklarını çok iyi biliyordum. Ama bir birikimim vardı,deneylerim,bas.kadillerle,başkakimlikle,yazarlarlakarşilaşınanınyarattığızenginlikgibibiravantajım vardı. Kendime ve vicdanımadürüstdavranmayaçalıştım. Bu dcneyleri,buavantajlarıbudilinhizmetine koymaya karar vcrdim. Yas,amımı bu dile, Kürtçe'yevakfettim" Neden? "Kürtçe Mezopotamya'nın en eski dillerinden biri. Nc ya/.ık ki, dünyada Kürtçe'yle yaşıt, yaşayan bas,ka bir dilkalmadı. Bugün, geni^biıcoğrafyada.yirmiotuzmilyonkişj kendinibudilleifadecdiyor. Bu Kürtçe'nin zenginliğini, dircnişçi ruhunu gösteriyor. Çünkii Kürtçe konusjulancoğrafya pekçok mıısibete uğramış. Onda Me/.opotamya'nın bütün zenginliklerini görmek mümkiin. Amacım, bu zenginlikleri bugünün insanına ulasjtırmak, Kürtçe'nin dünya dilleri içinde onurluyerini almasını sağlamak." demisyenlcr,dcrgiler,ga/ctcler, kültür merkezleri vardı. üysa önce l Jzun yazacak,sonrabukurumveolgularoluşac.aktı. Öncelikle de Kürtçe yazmalıydı. Romanı, Kürtlcr'i,onlarınduygudünyasını,tarihini, anlayiîjinı anlatmahydı. Kürtleri medenileştirilmesigcrcken,ağa!ar, ^eyhlcrtarafından aldatılmış, gcri kalmış, dilleri, kültürlcri olınayan insanlar olarak gösteren edebiyata karsji durmalıydı. Çünkü, ötekinin; resmi idcolojiyc uygun kalcmc al ınmış edebiyatın dışladığı, hor gördüğü, unuttuğu ya da çarpıttığı insanların öyküsünü yazmak gerekiyordu. Romanının temelleri buna uymalı, örgüsü farklı olmalı, Kürt roman geleneğinin sütunlannı oluijtunnalıydı. Bir Amerikalı yada Ukraynalı yazdıklarını okuduğunda "Bu Kürt romanı" diyebilmelıydi.Tarihyazmıyordu, ama romanlarının işlevscl bir yanı olması gerektiğini düşünüyordu: "Ben romanı, sırf iy i bir dil kurmak, iyi bir teknik yaratmak ya da tarihe dayalı yazmıyorum. Roman, bcnce, bir insani vakayı, bir insani durumu, ruh halini, dramı, trajediyi, ilişkiyi anlatabilmeli. Insanın kendisini görebilmesi, anlayabilmesi için ona tutulmuş bir ayna olmalı." Uzun'a görc dcgiîjimin gözlemcisi, bekçisi vegeleceğin habercisi olmalıydı romaneı. Değişimi çok yoğun yaşayan; tedirgin, kuşkular,acılariçindeki, kendisini ifadeetmektcn mahrum insanların ruh halini göstermeyen roman, iyi bir roman değildi. Mademki roman, yüzyılımızın direniş sembolüydü, umudu da yüklenmeliydi. üysa sizin ronıunlurınızda kat kat hüzün var. Sürgünlügün hüznü, birdiliyenidenyamtmanınhüznü... "Avrupa'da bana "hüznün yazan" da diyorlar. Acı, hüzün, kcder, hasretvcbunların yarattığı umut benim romanlarımın ana mefhumları. Nc yazık ki, insanoğlu hep hüzünle yaşıyor. (,'ok fazla şey istiyor,dü^lüyorama çok azını gerçekleştircbiliyor. lnsan olarak zaaflarımız da çok fazla... Kaprisliyiz, anlamsızbiryarışıniçindeyiz, birbirimıziengelliyor, kin ve nefret duy uyoruz. Akla gelebilccek tümolumsuzlukları.kimimizdaha Son romanı "Kader Kuyusu" Türkçe'ye çevrilince yazar Mehmet Uzun bir kez daha okuyucusuyla buluştu. îsveç'te yaşayan, kendini birkaç dilde ifade etme şansını yakalayan Uzun için edebiyat dili tek: Kürtçe. Unutturulmaya çahşılmış, köklü bir geçmişe sahip anadiline sahip çıkmasının nedeni ise "ahlaklı davranmak." az.kimimizdaha fazla ama bizbarındınyoruz." Insanın kötülügü... "Hayır, ben insanın kötü olduğuna inanmıyorum, toplumsal ilişkilcri onu, sözünü ettiğimzaaflarınıkullanabilirhalegetiriyor. Böylcdüijündüğümiçinromanlanmdakötülük vardır ama kötülcr yoktur. Rejimlerin, devletlerin,totalitcrbakışların,idcolojilerin, menfaat kaygılarının yarattığı acılar vc hüzünler vardır ve benim derdim onlarla" Bu topraklar, bu yedi yüz bi lmem kaç metrekareyürekccbindchcphüznü taşıdı. Ama Kürtler'in payına hep daha fazlası düştü. Uzun'a göre hepimiz suçluyduk. Dedi ya, kendisini ifade edemeyen insanların dili olmay a soy unması da bu y üzdendi." Kürtler bıınıı ^ördü m ü ? "Gördüler. Şimdidcn on binleri a^an okuyucumoluijtu." Eğilim dili olarak Kürtçe ha'lâ yasakken nasıl ulasabildiniz bııııca okura'.' "Kendiokıırunıuyaratıyoıum. 'Yitik Hir Asjkın Gölgesinde' romanımm Kürtçc'si, Diyarbakır'da bir buçuk ay içinde bin adet sattı.'Kader Kuyusu' Kürtçe'deikineibaskısinıyaptı. Kürtçe harflcribilcsökmektczorlanıyorlar ama bu bir başlangıç..." Yeterince bilinee çıkanlumuyan hirdille romanın edebi degerini anlamuk mümkiin mü? "Yeni Kürtçe okuyanbirinin romanı anlaması, edebi kalitesini görmcsı zor. Türkçe okuduğunda görüyor. Çünkü Tiirkçeokuma geleneği,Türkçe'ylcilgiliölçüleri var. Bunu gördüktcnsonratekrarKürtçe'yedönüyor. Romanla birlikte Kürtçc sözlük, dil bilgisi kitaplannın alınması da bu yüzden." Yabirgün,yenidenbirilerirüzgârınyönüneelatarsa... Yasaklartürkülerlebaşlayıpromanlara uzanırsa... Umutluydu Uzun, rüzgârhepböyleesecckti artık. Çünkü Türkiye yönünü uygar dünyaya çevirmiijti. Bu, Türkiye'nin iç sorunuydu ve bu ayıbı daha fazla taşımayacaktı. Tek dil, tek kültür, tek ulus parantczinde yaşamaktan vazgeçecek, kendi renklerine,çokkültürlülüğüncdönecekti. Yeniden Türkçe'yle barışmak... BirröportajındaTürkçc'ylcban^masından sözediyordu Uzun. "Türkçe benim entelektüel dilim haline gelmesine rağmcn onu ancakahlakideğerleriminolgunlaşmasıyla sevdim."diyordu. Nasıl? "Kendisine güven duyan, doygun insan rahattır,önyargılardan uzaklaşmıştır. Bendc Kürtçe'yiolgun bir edebiyat dili haline getirdiktcn sonraTürkçe'y i gerçekten sevmeye başladım. Türkçe, beni kendimden, kimliğimden,köklerimden,tarihimdenuzakla!>tıranbiretkenolmaktançıkarakbenızenginleştiren, merakımı diri tutan bir dil haline gcldi." Diğer dillehniz, yazı dili olarak da kullandıgmız Isveçre... •" Edebiyat dili yaratmak... Bu amaca giden yolun ilk uzun solugu, romandı. Farkındaydı Uzun,roman yazmak, üslup kurmak ve işin ustalığmı bilmckten geçerdi. Kuşağından Türk romancısının on işi varsa, ona düs,en iki yüz is,ti. Eksiler artılarıboğuyordu: # Türk romancısının gerisinde uzun bir gelcnek, karşılaş.tırmayapabileceğiçokyazar ve roman vardı. Uzun, yaln ızdı. # Türk romancısının olgunlaşmışbirdili vardı. Uzun'un ise öncelikle edebiyat dili yaratması gerekiyordu. # Türk yazarını hazır, romanın nasıl okunmasıgercktiğinibilen,bukonudaölçüleri olan bir okuyucu kitlesi bckliyordu. Uzun, okuyucusunu dayaratmalıydı. # Türk yazarınının romanını inceleyecck çevrcler, eleştirmenler, bilim adamları, aka Yaşar Kemal ve Mehmet Uzun. Dilin serüvenine aynı zamanlarda değilse bile, aynı baskılar altında çıkUlar...