Katalog

20ARALIK 1998. SAYI 665 bloklan ve kapı gın:>ındekı nıştc bulunan başsız heykel gayet ayrıntılı olarak görülüyor. Ancak, Mayer'in çizdiği gravür, kalenin mimarisineuymamakta,gravüıünçiziminde hayalgücünün de etkin olduğu izlenimi veriyor. Gezgin, kıtabında Bodrum'laügili olarak şu bilgileri de aktarıyor; "Kudüs'ün Sen Jean şövalycleri limanın girişine, Mausolos'unsarayınıntemelleriü/erinebirka!e inşa ettiler. Adını San Pedro Kalesi koydular,bunedenle,kelımebozularak,Türklerin ağzında Bodrum şeklini aldı. Buradaki liıııan emniyetli ve kullanışhdır, fakat derinliği, büyük gcmilcr için uygun değildir ve Türklerin ihmalkârlığı nedeni ile sürekli küçülmektedır." 19 Halikarnas Balıkçısı, Bodrum'daki mozolenin mimarisi ile ilgili olarak, o coşkun kalemi ile "Düşün bir kez! Bütün geleneklere bir tekme vurarak yepyeni bir şey yapmak... Insanı deli eder yahu! Bu meydan okuyuşu düşündükçe, içimde bir trampet ve tambur gürlüyor" diye yazmıştı Azra Erhat'a. Frizlerin söküldüğü duvardayağmanın îzi var. ların orijinal dokusuna uymayan yamalarla kapatılmış. Bunlarınen belirgin izleri, halen anagiriş. olarak kullanılankapınınsağındaki dı^ duvarda, 15051506 yılına tarihlenmiş, üzerinde Latınce ibare bulunan armanın hcr ikı yanında ve altında bulunuyor. Frizierin, duvardan sökülmeden öncekı konumunu, yine bir tngiliz olan J. H. Allan'm.sökümden birkaçyıl önce yaptığı (1841)çizimlerden tespitcdebıliyoruz. Ikınci yağma dalgası, yine Canning'in desteklediğiIngilİ7arkeologNewtonilegeldi. Şövalyelerın hışmından kurtulan, Mausoleion'a ait son eserler de, Newton tarafından 185657 yıllanndagünışığınaçıkartılıp, Ingiltere'ye gönderildi; "(Nevvton) Daha sonra Bodrum'a da el attı ve büyükelçinin başladığı işı tamamladı. Bodrum Hisan taşlannakarışmışkalıntılarlayetinmeyıpMausoleum'untemelinde yaptığı kazı sonucunda Mausolos'un muazzam heykelini, daha sonra daAlison'ungözüneçarpmamıştaşlar arasında alınlığın yapıldığı devirden kalma bir dizi aslan heykeli buldu. Uzun tartı^malardan sonra Osmanlılar'dan ferman alındı veaslanlar Ingiltere'ye tajjindı."Ncwton tarafından hazırlanan ve tıpkıbasımı halen Bodrum Sualtı ArkeolojiMüzesi'ninkütüphanesinde bulunan kitapta, kazıların aşamaları, bulunan eserlcrc ait çizim ve bilgilcr, planlarve Bodrum'laügili gravürleryeralıyor. Ne yazık ki, bugün ülkemizde, dünyanın yedi harikasından biri olan Mausoleion'dan arta kalanlar; müzedeki mermer bir friz parçası ile içinde taş bloklar ve sütun taınburları olan bir çukur. Bir de, anıtmezar anlamına gelen"mozole"kelimesi.Hcpsibu...^ eserlerin iadesi için kişisel bir girişimdebulunmuş, British Museum yetkililerine yaptığı başvuruda"bu eserlerin sisli Londra havasından ziyade, Ege'nin aydınlık mavı göğünün altında bulunmasının uygun olacağı, bu ncdenle eserlerin iade edilmesi gerektiğini" vurgulamiij. Gelen cevap, tngilizlerin ince vc alaycı mızah anlayışına uygun üslupta olmuş; "Eserlerin ıadesme değıl bızım, Imparatorluk hükümetinin bile gücü yetmez. Ancak, uyarınızı dikkate alarak müzede, eserlerin sergilendiği salonu Ege mavisi rengine boyayacağız". Bodrum yağması XlX.yüzyılda,baştalngilizveFransizlar olmak üzere Batılı arkeologlar, uygarlıklann beşığı olması nedeni ılediğerbölgelerlekıyaslanmayacak ölçüdc antik ören ycrı bulunan Anadolu ve Ortadoğu topraklannı hallaç pamuğu gıbi atıyor, bulduklan antik eserleri yayönetimebaskı yaparakcldeettıkleri ızinlerle, ya da kaçak olarak yurtdışına çıkartıyorlardı. Başta, British Museum ve Louvre Müzesi olmak üzere Batı'daki müzeler, Anadolu ve Ortadoğu'dangetirileneserlerlegün geçtikçe zenginleşıyordu. Bodrum da bu yağmadan kurtulamiyor, Osmanlı topraklarındaaraştırmavekazılaryapanlngilizarkeologlan bütiin olanakları ıle destekleyen, Britanya Imparatorluğu'nun Osmanlı nczdindeki elçisi StratfordCanning,elçilikbirineikâtibi Alison'uBodrum'agöndererek kale duvarlarındaki frizler ıçın rapor hazırlatıyorveduvarlardaki frizlerin sökülüp, lngiltere'ye gönderilmesi için eyleme geçiyordu. "Bodrum'dakiSt. PeterHisan'nın(...)dünyanın yedı harikasından sayılan Mausoleum'un taijlanyla St. John ş.övalyeleri tarafındanyapılmıs. olduğu ötedenberibiliniyordu. Hısarıntaşlarıarasında antik heykellennizine rastlanmıştı. (Canning) Babıâli'ye heykellerin nakline izin verilmesi için yaptığı baskılantazeledi. Ancak 1846'da Türkler'in inadı kırıldı ve Canning, duvarlardan mermerlerin çıkarılmasına izin verildiğini ve bununla yetınilmeyerek, Sultanın bu mermerlere bu kadar önerri vermesini gözönünc alarak heykellen kendıne armağan etmiş olduğunu sevinçle öğrendi.(..)güzelimPariasmermerlerinden yapılmış. olan ve Amazonlarla Yunanlılann savaşını tasvır eden alınlığın onyedi parçasındanonikisibugayretlersayesinde British Muscum'a taijindı." diye yazıyor, Lord Stratford'un yaşamöyküsünü kaleme alan S. L. Poole. Eserlerin Ingiltere'ye gönderilmesi için alınan fermanaek olarak herhaldeyağmanın promosyonu olsa gerek büyükelçinın yapmış olduğu masraflarda, Sultan Abdülmecit tarafından verilen emirle, devlete ödetiliyordu. Biiyükelçi,sevincinieşineyazdığı mektuptaşöylcdilegetirmiş.:"Yunansanatının en üstün çağında en iyi heykeltraşlann elinden çıkma, I leredotos'un sözünü ettiği, paha biçilmez değerde on üç mermer blok. Yaduvardançıkanlamazlarsa?(..)Düşünbir kere, bütün masraflar bendendi. Sonradan Sultan bütün masrafları son meteliğine kadar ödeyeceğini söylemez mi!" Kim bilir, adamlarvıskilerinıyudumlayıp,aralarında sohbetederken'âlicenaplığımıza'ne kadar gülmüşlerdir. Ancak, centilmenliğideelden bırakmayan Ingilizler'in hakkını yememek gerek, büyük bir lütufkârlık gösterip (!), frizlerin, halen Mouselıon Müzesı'nde sergilenmekte olan alçı kopyalarını göndermişler. Eserlerin iadesi için şimdiye kadar bilinen bir resmigirişimyok. Ancak Şadan Gökovah'nınbelirttiğinegöre, HalikarnasBalıkçısı, Sökülen frlzlerden kalan izler Kaleduvarındansökülenfrızlerdenbazılarının izleri duvarlar üzerinde belirgin ola» rak görülebilmektedir. Mermer blokların sökülmesinden sonra oluşan boşluklar, duvar Homeros'un olumsuzpırtanta dıye soz etagı Mausoteıon dan guncel bırjolograj...