Katalog

CUMHURİYET DERGİ Alzheimer hastalığına yakalanan ünlü romancı Iris Murdoch kısa süre önce yaşama veda etti. Zor yıllarında onun bakımını üstlenen 73 yaşındaki kocası John Bayley, Murdoch'un ölümünden kısa bir süre önce bu hastalıkla nasıl yaşadıklannı The Times'a anlatmıştı. Alzheimer'Ii yaşam ris Murdoch derindüşleredalmışamansız.gizemli vezekibirkediyiandmyor. Bir7amanlarOxford Üniversitesi'nde Ingılizdilieğıtmenliğiyapan, şimdi ise ya/ın eleştirmeni olarak mesleğini sürdüren John Bayley karısını ıçinde bulunduğu korkunçsıkıntıdankurtarmakiçinneleryaptığınıbüyükbırsabırladılegetiriyor. Alzheimer haslalıgınm belirtileri, şimdi 79yaşındaolan Iris'iyıllarönceyoklamaya baş. ladı. 1996yılınagelındiğindetanı konusunda artık hiçbir kuşkukalmamıştı.Aralarında "Çan", "Kesik Baş", "Kutsal ve Lanetli Aijk Makinesi"gibı herbıri büyük yankı uyandıran 26 romanın yanı sıra çok sayıda felsefe yapıtını da üreten bu muhteşem bey in giderek yok olurken, Bayley de artık kcndisıni boş bakışlarla ızleycn karısına vc bırlikteliklerinın yenı koşullarına ayak uydurmayaçalışıyor. Irisyaşamauyumsağlamaktazorlanıyor ve durumu her geçen gün daha kötiiye gidiyor. Giyinmek ve bulaşık yıkamak gibi, en basit eylemleri bile gerçekleştiremiyor. 73 yaşındakı Bayley, "Ayakkabılarını bağlamasına bağlıyor, ama bunu yaparken kan ter ivindekalıyor. Gereekşuki.oenönemliijeyini yitırdı," dıye mırıldanıyor. Iris Murdoch'un son yapıtı "Jackson'un Ikılemi" 1995yılındayayımlandı.Buromanileilgili eleştiriler basına yansulığında, ya/ar artık onlarıokuyupkavrayacakdurumdadeğıldi. "Bir romanı tasarlanıanın olağanüstü zihinsel süreci onun içinöylesinekusursuz ve m incelikli bir süreçti ki ansızm 'Bitirdim,' der, bende 'Olamaz,' diyetepkigösterince, 'Bir tekkalemealmamgerekiyor.'yanıtını verirdi.Fninccaynntıbilekafasındatasarlanmış olurdu." Hastalığı nedeniyle kendi kendine giyinemiyor, sık sık da bilinçsizce evden kaçıyordu. Iris Murdoch gençlik yıllarında. Şimdi Iris Murdoch'un durumuyla ilgili olarak elimi/dc birtck beyin taramaları vc Bayley'inanlattıklanvar. "Durumu sürekli olarak kafamı kurcalıyor. Neyi yitirdiğinin bilincinde olduğunu sanınıyorum. Hastalığınilkcvrelerindevenlebilccck deneysel ilaçlar var, ama bunlar hastanın neyi yitirdiğinin bilincine varmasına, ancak elinden hiçbir şey gelmediği için, kcndisiniçıkmazdahissetmesincncdcnoluyor. Neyse kı, bilinçli bir umutsuzluk yaşamıyor. Bukı^ilcr birlikte olduklarına bir tür hay vansal güven duygusuy la bağlanıyorlar. Zamanzamanotanıdığımyetenekli vegüv.el insanın nasıl olupdasadık bir ev hay vanına dönüştüğünüdüşünüpdchşetekapılmaktan kendımi alamıyorum." Iris uzun süredir sessiz sedasız olurmakla birlikte, ilctiş,ımikoparmışdeğil;aradasırada, yeni yürümeye başlamış bir cocuk gıbi, gülücüklerdağıtıyor vecl sallıyor. Bayley kitabını imzalamasını istcdiğinde onu nazık bir bıçimde dinliyor ve ardından, "Benı bağışlayın,amasizianlayamıyorum,"diyerek ortadagaripbirşey varmıs,çasınabirkahkahaatıyor. Bayley' ı en çok etki leyen şey, ona sert bir ifadeyle, "Kendine gel," dediginde, durumun gayet iyi bilincindeymis. de yanlış yapansizmifj.sini/gıbıbırbakışfırlatıpkahkaha atması. "Iris: Iris Murdoch Üzcrine Bir lnceleme"adlı yapıtında Bayley esiylc birlikteliğini son derece etkileyicı, ancak duygusallıktanuzakbirdıUcaktarıyor Bayley eşinin durumunun son dokuz aydır daha da kötiiye gittigini belirtiyor ve "Eskıdcn onu yalnız bırakıp bir yerlere gıdebılıyordum. ^imdi onubaşkasıyla bırakırsam çok kötü oluyor. Çok kez evden kaetıgı oldu. Bir kezinde beij saat boy unca onu sokak sokak aradım; sonunda polısc haber vermek zorunda kaldım Bu yiizden artıkevin kapısını sürekli kilitlitutuyorum,"diyor. Çok bunaldıgi /amanlarda onıınla birlikte yüriiyiişe çıktığını, alışverışe gıttıklerinde arabada oturup gelip geçenleri ızlemektcn mutluolduğunudüşüniiyor Bayley. Birkeresinde tuvalct gereksinımını oracıkta gıderdıği için,artık birlikte lokantayadagidemediklerini belirtiyor. Bunları aktarırken sesindc enufakbiryakınmabelırlısınerastlanmıyor; tam tersine, yeni yaşam koşullanna son derece ılımlı bir yaklaşım sergiliyor. Sabahları birkaç saatini yazarak geçirebildiği sürece mutlu olduğunu söy lüyor. 1956'dan bcn evlı olan Murdoch'ların yaşamı daha çok evdegeçti. Kuzey Oxford'dakievlcrinin her köşcsindc şimdi bir yanaatılmış boş kahve kavanozları, şişeler, kitap, giysi ve pabuç gibi, gündelik yaşamın izlerine tanık olunuyor. "Çoğu zaman pabucun tckinibulmaktagüçlükçekiyoruz. Birnoktadan sonra her şeyi olduğu gibi bırakmak çok daha kolay. Bir şey ortadan yok oldu mu, onu bir daha bulmamızolanaksız." Ogün Bayley, lrıs'ebinbırgiiçlüklcmavi beyazçizgilibirclbiseylcsokctçorapgiydirmiş. "Pantolon giydirmckten çok daha kolay. Üstelık, onu yıkamak da daha kolay oluyor. Banyo için yerel yetkililer yardımcı gönderiyorlar,amaböylesi 'mahrcm' bırşcyin biryabancıyayaptırılması onun için epeysıkıntılıolabilir." SOyıllıkbirllktellk... Bayleyilelris 1953'tetanıştılar. Irısosırada üniversitede felsefe öğretmenliği yapıyordu ve ilk romanı yayımlanmak üzereydi. llişkilcrininilkgünlerinde Iris çok sayıda erkeklebirlikteydi. Şimdi bu ilişkide rollertersineçevrilmiş. "Kuzey Irlandakökenı nedeniyle Iris öncclcrıoldukça Pürıtenbırki7dı. Ancak evlılik dışı ilişki ya da bu tür saçmalıklaraaldırışetmezdı. Sevgilileri aydınlar ve kendisinden yaşça büyük profesörlerdi. Ne var ki,bunlarakarşı hiçbir /amantenscl bir çekim duymadı. () insanların neye bcnzcdiklcnnı düşünürsenız, bu hıç de şaşırtıcı değil. Kanımca onlarla birlikte olmasının ne Profesör John Bayley ve Iris Murdoch yaklasık yarım usır birlikte olduluı.